پاورپوینت کامل رویکردهای دینی پایداری منابع طبیعی (مراتع) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل رویکردهای دینی پایداری منابع طبیعی (مراتع) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل رویکردهای دینی پایداری منابع طبیعی (مراتع) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل رویکردهای دینی پایداری منابع طبیعی (مراتع) ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

۱۱۱

مقدمه

در سال های پایانی قرن بیستم، «تغییر» در تمام ابعاد زندگی بشر شدت یافت. گویی که هر روز با
دنیایی نو روبه رو هستیم و در رویارویی با این مجموعه ناپایدار، همواره به ابزارها و آگاهی های
جدید نیازمندیم.

بحران های زیست محیطی و نیاز به توسعه پایدار و هم چنین نیاز جامعه های صنعتی به
استفاده از دستاوردهای درخشان پژوهش های دانش بومی، از جمله تحولات اصلی جهان امروز
هستند. از طرف دیگر، تفکرهای تک بعدی و رشدگرایانه، انسان را با بحران های گوناگونی که اهم
آن ها بحران های زیست محیطی نظیر نازک شدن لایه ازن، کمبود و آلودگی منابع آبی، فرسایش
جنگل ها، مرتع ها و خاک های زراعی، شیوع امراض جدید گیاهی، دامی و انسانی، گسترش
بیابان ها، وقوع خشک سالی و قحطی، زمین لرزه، طوفان و سیل، مواجه ساخته است.(۳)

در دنیای «پسامدرن» کنونی، برای رهایی از ناکامی های فوق الذکر، رویکردهای مختلفی از
قبیل توجه به دانش بومی و سنت و مذهب مطرح شده است. در این باره «مادِر»(۴) استدلال کرده
است:

«اگرچه حفاظت از منابع، ریشه در فلسفه و مذهب دارد، ولی تلاش های اولیه برای
حفاظت زمین و منابع موجود در عصر جدید، عمدتاً و تعمداً شامل توصیه های فنی و
مشخصاً به حفاظت جنگل ها محدود بوده است.»(۵)

هم چنین، برای نشان دادن گرایش های بین المللی به مذهب برای پایداری و حفاظت
منابع طبیعی و محیط زیست، می توان بر پژوهش سه ساله یک هزار دانشمند درباره ارتباط دین
و زیست بوم که در مرکز مطالعات ادیان جهان در دانشگاه هاروارد آمریکا صورت گرفته، اشاره
کرد.

در این پژوهش، یادآوری شده است:

«ادیان باید از نیروی خود برای پایان دادن به بهره برداری لجام گسیخته انسان از
منابع طبیعی و ایجاد روحیه مسؤولیت پذیری مشترک برای حفظ محیط زیست
استفاده کنند. بدین منظور باید رهبران مذهبی با دانشمندان، اقتصاددانان،
کارشناسان آموزش و سیاست گذاران همکاری کنند.»(۶)

در این باره، کلاوس تاپفر، مدیر اجرایی برنامه محیط زیست سازمان ملل،(۷) می گوید:

«ما می خواهیم درباره مسایل زیست محیطی با جهان اسلام همکاری نزدیک داشته
باشیم.

من اعتقاد راسخ دارم، ارزش های معنوی جهان اسلام، بستر مناسبی برای اجرای
برنامه های لازم جهت حفظ آفریده های خدا و تنوع زیست محیطی است.(۸)

در کشور ما به طور سنتی و با تکیه بر تعالیم دین اسلام، توجه به انواع موجودات
زنده، حفظ منابع سرشار طبیعی و پاکیزگی محیط زیست، ارزش محسوب شده و
آلوده کردن محیط زیست مورد نکوهش قرار گرفته است.(۹)

از طرف دیگر، برخی در همین راستا به عوامل دیگری نیز اشاره کرده اند، برای مثال،
به دلیل عدم درک عمیق و همه جانبه مخاطبان در برنامه های زیست محیطی،
دیدگاه تکنوکراتیک حاکم بوده است و اگر هم به انسان توجه کرده اند، تنها به عنوان
یک تولید کننده و در راستای همان مسایل فنی بوده و هیچ گاه به شناخت همه
جانبه مخاطبان از طریق توجه به ساختار نظرات آنان که شامل ادراکات، وجه نظرات،
تمایلات و احساسات آن هاست، پرداخته نشده است.»(۱۰)

بنابراین، با توجه به موارد بالا، برای حفظ محیط زیست نظیر منابع طبیعی، دو راهبرد
عمده باید مورد توجه قرار گیرد:

۱ـ توجه به عقاید و ارزش های دینی؛

۲ـ لزوم درک عمیق و همه جانبه مخاطبان.

در راستای راهبردهای مذکور، مقاله حاضر سعی دارد تا ترکیب ساختار نظرات روستاییان
را با توجه به «ارزش های دینی» در باره محیط زیست (حفاظت، بهره برداری و احیای مراتع)،
مورد بررسی قرار دهد.

با مراجعه به مکان های مقدسی نظیر «امامزاده ها»، که نزد ایرانیان از تقدس و احترام
برخوردارند، می توان به دست آورد که آیا رفتار روستاییان در حریم امامزاده ها با خارج از آن
تفاوت دارد یا خیر؟ اگر پاسخ مثبت است، دلیل های آن چیست؟

مفاهیم

«طبیعت» از ماده «طبع» به معنی مجموعه پدیده ها و موجوداتی است که دست بشر در پیدایش
آن ها دخالتی نداشته است. مصداق های بارز طبیعت عبارت اند از: زمین، آسمان، کوه، دشت،
دریا، حیوان، انسان و غیره.(۱۱)

مراتع طبیعی به زمین هایی اطلاق می شود که گیاهان علفی خودرو آن را اشغال کرده و
دارای سه ارزش عمده حفاظتی، تولیدی و زیبایی اند.(۱۲)

بنابراین، می توان گفت مراتع، جزء طبیعت و منابع طبیعی محسوب می شوند. علاوه بر
مراتع، کویرها، بیابان ها و جنگل ها نیز جزء منابع طبیعی هستند.

براساس تعریف جامعه مرتع داران، مرتع چنین تعریف می شود:

«کلیه اراضی دارای پوشش گیاهی طبیعی به نحوی که خوراک دام از آن حاصل شود و
تجدید حیات آن به طور طبیعی انجام پذیرد. هم چنین، آن قسمت از اراضی که برای
کمک به تجدید حیات پوشش گیاهی طبیعی آن، به نحوی از انحاء بشر دخالت کرده
است و پس از این دخالت آن را همانند سایر مراتع طبیعی اداره می کند، مراتع
نامیده می شود.»(۱۳)

با توجه به این که در این پژوهش مفاهیم دیگری از قبیل ساختار نظرات (ادراکات، وجه
نظرات، تمایلات و احساسات) و ارزش ها مطرح شده اند، این مفاهیم را نیز به صورت اجمالی
مورد بررسی قرار می دهیم:

ادراکات، جمع ادراک(۱۴) است که فرهنگ فارسی معین، آن را دریافتن، فهم کردن، حصول
صورت اشیا نزد عقل یا نفس ناطقه و عبارت از حصول صور مدرکات نزد مدرک، معنی کرده است.

احساسات نیز جمع احساس(۱۵) است که آگاه شدن، درک چیزی با حواس، معنی شده است.
علاوه بر این، معنی دیگر آن این است که، عوامل خارجی روی بدن تأثیر کرده، در آن تغییراتی
می دهند که این تغییرات بدنی، در نفس انعکاس می یابند که احساس نام دارد.(۱۶) هنگامی که
یکی از دستگاه های حسی ما محرک معینی را دریافت می کند، مثلاً وقتی که چشم ما نور را اخذ
می کند، احساس صورت گرفته است.

بنابراین، احساس یعنی قرار گرفتن یک محرک در حوزه عمل عضو حسی مربوط به آن،
حال اگر به شی ء احساس شده معنا و مفهوم بدهیم، در آن صورت خواهیم گفت که ادراک حاصل
شده است.(۱۷) در این باره می توان به مفهوم هوش عاطفی نیز اشاره کرد. احساسات نیرومند
می توانند سبب شوند تا افراد به راهکارهای جدیدی دست یابند یا انتخاب بهتری کنند. عواطف
عمیق چه بسا باعث شوند که تفکر انسان جنبه عقلی و عمق بیشتری بیابد.

هوش عاطفی، یعنی هوش ناشی از عواطف نیرومند، چه بسا در واقع آن چیزی است که
باعث تصمیمی معمولی و یا یک نوآوری درخشان می شود. هوش عاطفی این امکان را به ما
می دهد که با خلاقیت بیشتری بیندیشیم و از عواطف خود برای حل مشکلات بهره گیریم.(۱۸)

گرایش (تمایل)،(۱۹) به مجموعه ای از باورها اشاره دارد که به موضوع یا موضع خاص وابسته
است. تمایل (گرایش) معیاری برای جهت دهی عمل و تحقق ذات است. تمایل، معمولاً با
ترجیهات عملی که مستلزم وجوب یا الزام باشد در ارتباط است.(۲۰)

تمایل به اندیشیدن به طریقی خاص درباره یک پدیده را نگرش(۲۱) (وجه نظر) گویند. نگرش
طی سال های متمادی خلق و از طریق تجربه تثبیت می گردد. بنابراین، برای تغییر وجه نظر،
مسأله اصلی، تغییر محیط و شرایط قبلی است و عواملی از قبیل تشویق، به تنهایی کفایت
نمی کنند.(۲۲)

ارزش ها،(۲۳) معیارهایی برای صدور احکام فرد بر میزان مناسبت رفتار است و رویکردهای
فرد به سوی عمل و فعل را تعیین می کنند که گاهی روشن است و از خلال تعبیر لفظی فرد بر آن
استدلال می گردد و گاهی ضمنی یا پنهان بوده و از خلال رفتار فرد بر آن استدلال می شود.
بنابراین، ارزش ها در رشته های تخصصی مانند اقتصاد، فلسفه، دین، جامعه شناسی و
روان شناسی تعریف خاص خود را دارد که در این جا به تناسب موضوع پژوهش، ارزش را در حوزه
دین و جامعه شناسی تعریف می کنیم. در حوزه دین، «اعمال دنیا بر حسب نتیجه شان در آخرت
ارزیابی می شوند و ارزش اشیا، از جهت حسن و قبح افعالی است که برای آدمی به دست می آید».
در حیطه جامعه شناسی، عبارت است از:

«معیاری برای گزینش، از میان ابزار یا امکانات اجتماعی که برای فرد آماده و مهیا
شده و با موقعیت اجتماعی وی منطبق است. چنین معیاری که شخص اقامه می کند،
با آگاهی اجتماعی و درک وی از امور و عوامل تأثیرگذار اجتماعی ـ اقتصادی که
شخص یا طبقه اجتماعی وابسته به او را احاطه کرده و با جامعه یا شرایط تاریخی،
اقتصادی و اجتماعی که در آن زندگی می کند، در ارتباط است. گزینش، روشی
عقلانی ـ معرفتی است که شخص در آن به همانندسازی و مقایسه اشیا در پرتو
معیاری که برای خود وضع نموده و با شرایط اجتماعی و اقتصادی وی تعریف
می گردد، می پردازد.»(۲۴)

اهمیت مراتع

وسعت منابع طبیعی تجدید شونده کشور (جنگل، مرتع، کویر و بیابان) حدود ۱۳۵ میلیون
هکتار است. از این میزان، ۱۲ میلیون هکتار به جنگل و ۹۰ میلیون هکتار به مرتع اختصاص دارد
و مابقی، کویرها و بیابان ها را شامل می شود. از این مراتع بیش از ۷۰ میلیون واحد دامی تغذیه
می کنند. از ۹۰ میلیون هکتار مرتع فقط حدود ۱۵ ـ ۱۶ میلیون هکتار مرتع درجه یک است که
میزان تولید علوفه آن بیش از ۵۰۰ کیلوگرم در هکتار است. بقیه مراتع به علت چرای بی رویه به
مراتع درجه ۲ یا حتی ۳ تبدیل شده اند.(۲۵)

حال به بررسی اجمالی منابع طبیعی خاک و مرتع می پردازیم:

خاک

پنجاه میلیون هکتار از خاک کشور، کویر و بالغ بر پنج میلیون هکتار نیز به صورت تپه های شنی و
متحرک است.

بیش از ۱۲ میلیون هکتار از زمین های کشور را شن زارها پوشانده و سالانه حدود ۱۰۰ هزار
هکتار از مراتع کشور به دلایل مختلف به سوی بیابانی شدن سوق پیدا می کنند.

طبق اعلام سازمان ملل، ایران در منطقه خشک و نیمه خشک قرار دارد و سالانه حدود
۱۰% از خاک آن دچار فرسایش می شود.

در سال ۱۳۵۰، یک میلیارد تن، در سال ۱۳۶۰، ۵/۱ میلیارد تن و در سال ۱۳۷۰، ۵/۲
میلیارد تن فرسایش خاک در کشور وجود داشته است. اگر قیمت مواد غذایی درون خاک را
محاسبه و با کشورهای پیشرفته مقایسه کنیم، سالانه حدود ۶/۷ میلیارد دلار مواد غذایی خاک را
از دست می دهیم. این شاخص در آمریکا، در سال ۱۹۷۴، ۲/۱ میلیارد دلار بوده است.(۲۶)

مراتع

در سی سال گذشته، تعداد سیل های مهم دو برابر شده است. برای مثال، از سال ۱۳۶۱ تا
۱۳۶۵ ش. وقوع ۲۰۱ مورد سیلاب و از ۱۳۶۶ تا ۱۳۷۰ ش. نیز ۲۸۰ مورد سیلاب وجود
داشته است که نشان دهنده ۴۰ درصد رشد در وقوع سیل در کشور و از دست رفتن پوشش
گیاهی است. قریب ۶۰ درصد از سطح کشور را مراتع طبیعی تشکیل می دهد، که از این میزان،
حدود ۵/۱۵ درصد از آن جزء مراتع نسبتاً خوب تا متوسط و ۶/۶۶ درصد نیز جزء مراتع متوسط و
ضعیف است و بقیه مراتع، کویری و بیابانی است.(۲۷)

به طور کلی، می توان مراتع را از لحاظ پوشش گیاهی به سه دسته تقسیم کرد.(۲۸)

۱ـ مراتع علفی با وضعیت تقریباً خوب تا متوسط، حدود ۱۴ میلیون هکتار وسعت دارند و
بیشتر در مناطق کوهستانی و از نظر اقلیمی در شرایط خوبی قرار دارند.

۲ـ مراتع بوته زار با وضعیت تقریباً ضعیف تا متوسط، که ۶۰ میلیون هکتار وسعت دارند و
بیشتر آن ها در مناطق نیمه استپی با بارندگی کمتر از ۲۰۰ میلی متر قرار دارند. قسمت عمده
علوفه مورد استفاده، مربوط به این نوع مراتع است.

۳ـ مراتع کویری و بیابانی، که حدود ۱۶ میلیون هکتار وسعت دارند و در مناطقی که
بارندگی سالانه آن ها کمتر از ۱۰۰ میلی متر است، واقع شده اند.

گیاهان غالب در مراتع، عموماً مشتمل بر گندمیان یا شبه گندمیان،(۲۹) پهن برگان علفی و یا
بوته هاست که برای انواع دام ها مناسب است. مراتع، شامل علف زارها و بوته زارهای طبیعی،
جوامع گیاهی بیابان های خشک، ساوان،(۳۰) توندرا، ارتفاعات کوهستانی، مرداب های ساحلی و
چمن زارهای کف دره می گردند.(۳۱)

کاربردهای مراتع

مراتع طبیعی کشور از جهت های گوناگونی حایز اهمیت اند که برخی از آن ها عبارت اند از:(۳۲)

۱ـ محلی برای چرای دام و تأمین مواد غذایی. قسمت اعظم غذای دام های ایران از مراتع
تأمین می شود؛

هینز،(۳۳) کارشناس هیأت عمران بین الملل اظهار می دارد که ۸۸ درصد از غذای دام های
ایران از علوفه طبیعی موجود در سطح مراتع به دست می آید.

۲ـ حفاظت از خاک و آب. پوشش گیاهی انبوه، هم جلوی حرکت آب ها، به خصوص در
شیب ها را می گیرد و هم ذرات خاک توسط ریشه های گیاهان بیشتر به هم متصل می شوند.
بنابراین، بروز سیلاب ها و فرسایش نیز کمتر می شود؛

۳ـ تأمین مواد سوختنی. این کاربرد برای روستاییان و عشایر حایز اهمیت است. برای
برخی از دامداران، استفاده از این مواد به اندازه ای مهم است که بدون آن ها زندگی روزمره برای
آنان خیلی مشکل است؛

۴ـ تأمین مصالح ساختمانی و رفاهی. در مناطق خشک، خانه ها به صورت کامل از این
وسایل درست می شوند که شامل سکونت گاه هایی از جنس گیاه است، مانند چپر یا کپر، خارخون
(خارخانه) و کتوک؛

۵ـ تأمین مواد صنعتی و دارویی. از گیاهان مواد مختلفی استخراج می شود؛ مثلاً از گون،
کتیرا تهیه می شود یا در گذشته از بوته های اشلن (اشنان) که در مناطق کویری می رویند، ماده ای
به نام قلیا می گرفتند. گیاه باریجه که از آن شیره باریجه تهیه می شود (نیروبخش، ضد تشنج،
دارای خاصیت چسبندگی و بی رنگی) از این دسته است.

به طور کلی، برخی تولیدات فرعی مرتع را می توان شامل موارد زیر دانست: کتیرا، وشا،
باریجه، انغوزه، انگبین، شیرین بیان، آویشن و زیره سیاه؛(۳۴)

۶ـ پرورش حیات وحش. نابودی مراتع طبیعی باعث از بین رفتن حیواناتی که از آن ها
تغذیه می کنند، مانند آهو و گوزن، می شود؛

۷ـ تلطیف هوا و زیبایی. گیاهان سبز گازهای سمی هوا مثل Co2 را جذب می کنند و
هم چنین سرسبزی و طراوت آن ها برای انسان ها شادابی و نشاط به همراه دارد.

روند تخریب مراتع

تخریب جنگل ها منجر به کاهش هشداردهنده مقدار O2، Co2، N و لایه ازن می شود. ضعیف
شدن لایه ازن و رسیدن اشعه کیهانی ماوراء بنفش به زمین، خطر نابودی برای تمام موجودات را
به همراه دارد. تنها در مدت ۵۰ سال، نه درصد از زمین های سیاره زمین به کویر تبدیل شده
است. علاوه بر این، هر ساله بیش از ۷ میلیون هکتار زمین بدین طریق از دست می رود.(۳۵)

صاحب نظران، دیدگاه های مختلفی در مورد بیابانی شدن زمین ابراز کرده اند. دقیق ترین
آن ها نظریه دکتر «درکنه» از دانشگاه فنی تگزاس است.

وی اعتقاد دارد هر ساله بیش از ۲/۲۰ میلیون هکتار زمین های مرتعی و زمین های
کشاورزی در سراسر زمین به بیابان تبدیل می شود که این امر بر تولیدات کشاورزی به میزان ۲۶
میلیارد دلار ضرر اقتصادی وارد می سازد.(۳۶)

در مورد جنگل های رشته کوه های زاگرس، وسعت جنگل ها به کمتر از یک دهم وسعت
آن ها در دوره قبل از جنگ جهانی دوم رسیده است. نیاز به زمین های بیشتر، مصرف مواد غذایی
خاک و ضایعات فعالیت های خدماتی و صنعتی از جمله عوامل اصلی تخریب محیط زیست
هستند.(۳۷)

مبانی نظری پژوهش

مباحث صفحات قبل، به خوبی اهمیت و ارزش منابع طبیعی، به ویژه مراتع را نشان می دهند.
لزوم حفظ محیط زیست و منابع طبیعی در عصر کنونی تا اندازه ای حایز اهمیت است که در دهه
۱۹۷۰ م در تعریف «توسعه»،(۳۸) بازنگری های اساسی به وجود آمد که با در نظر گرفتن حفظ محیط
زیست و منابع طبیعی و هم چنین منافع آیندگان، به «توسعه پایدار»(۳۹) تبدیل گردید.

بر همین اساس، در راستای جلوگیری از تخریب ها و بحران های موجود و اصلاح آن ها
راهکارها و نظریه های مختلفی ابراز شد، ولی متأسفانه اکنون با گذشت حدود سه دهه، ناکارآیی
این راهکارها آشکار شده است.

عوامل مؤثر در این امر را می توان به دو دسته تقسیم کرد:

۱ـ ناکارآیی راهکارها و رهیافت های پیشنهادی به علت نارسایی آن ها؛

۲ـ سهل انگاری و عدم توجه کافی به محیط زیست و منابع طبیعی.

ناکارآیی راهکارها و رهیافت های پیشنهادی به علت نارسایی آن ها، خود به دلیل های زیر
بوده است:

الف ـ در کشورهای توسعه نیافته که ساختارها به صورت متمرکز است، مشارکت ندادن
مخاطبان در طرح های حفاظت منابع، باعث تطابق نداشتن برنامه ها با نیازها و شرایط مخاطبان
و پایین آمدن ضمانت اجرایی آن ها شده است؛

ب ـ در برنامه های حفاظت منابع، دیدگاه فنی حاکم بوده است. اگر هم به انسان توجه شده،
تنها به عنوان تولیدکننده و در راستای مسایل فنی بوده و هیچ گاه به شناخت همه جانبه
مخاطبان از طریق توجه به ساختار نظریه های آنان که شامل ادراکات، وجه نظرات، تمایلات و
احساسات آن هاست، پرداخته نشده است؛(۴۰)

ج ـ نتایج تحقیقات نشان می دهند که در عرصه منابع طبیعی برای حفاظت، منابع مکتوب
نظیر مجلات و روزنامه ها و هم چنین بازدید از مناطق، نسبت به گوش دادن به رادیو و تلویزیون
اهمیت بیشتری دارند. اگرچه، رادیو و تلویزیون تأثیرات منفی نیز بر تصمیمات مربوط به
حفاظت خاک داشته اند، ولی وسایل ارتباطی به کار گرفته شده در این امر کماکان رادیو و
تلویزیون بوده است؛(۴۱)

د ـ ناهماهنگی در سازمان های دست اندرکار منابع طبیعی، بسیار مشکل آفرین شده است.

سهل انگاری ها و توجه ناکافی به منابع طبیعی باعث شده است تا وسایل ارتباطی به ویژه
رادیو و تلویزیون، بیشتر در خدمت کشاورزی باشند تا فعالیت های دامداری، مرتع داری یا
جنگل داری. احتمالاً یکی از دلیل های آن این است که دولت مردان، تهیه غذای انرژی زا برای
مردم را بیشتر مورد توجه قرار می دهند تا تهیه غذای پروتیین دار مورد نیاز آن ها را.

بدیهی است در صورتی که شق اخیر مورد توجه مسؤولان قرار گیرد، ضروری است تا وسایل
ارتباطی به فعالیت های دامداری، مرتع داری و جنگل داری نیز توجه کند.(۴۲)

صاحب نظران پیشنهاد می کنند نظام کنونی کشاورزی که بر به کارگیری هر چه بیشتر
فن آوری و بهره وری از طبیعت تأکید دارد، با نظامی که اصول آن بر به کارگیری هر چه کمتر
نهادهاست، جایگزین شود. این نگرش نوین که بر حفظ محیط زیست و پایدار نمودن آن برای
استفاده نسل های آینده تأکـید دارد، راه حـل رسیدن به این نظـام را تغییر در رابطـه بین انسان و
طبیعت اعلام می نماید.(۴۳)

مشکل مذکور هم ناشی از عدم درک صحیح طبیعت و هم عدم درک صحیح انسان ها،
توسط کارشناسان کشاورزی و منابع طبیعی است. توجه به محیط زیست، بخشی از واقعیت
است و بخش قابل توجه دیگر «ادراکات»، «وجه نظرات» و «تمایلات» مخاطبان برای درک عمیق و
همه جانبه آن هاست.(۴۴)

در کنار موارد بالا، همان گونه که در مقدمه نیز اشاره شد، برای حل بحران های زیست
محیطی، توجه جامعه بین المللی به دین و مذهب معطوف شده است. به علاوه، بیانیه هزاره
سازمان ملل که به تصویب بزرگ ترین همایش رهبران جهان در تاریخ رسید، شامل تعهدات
مهمی برای مراقبت از محیط زیست، از جمله پیشگیری از گرم شدن زمین است.

در این بیانیه خاطر نشان شده است: ۲۰ درصد از جمعیت جهان اکنون به آب آشامیدنی
سالم دسترسی ندارند و هزاران نفر از آلودگی آب و هوا رنج می برند. براساس این بیانیه، تا سال
۲۰۰۲، باید انتشار گازهای آلاینده لایه ازن متوقف شود و اقدامات همه جانبه و پایدار برای
مراقبت از جنگل ها به عمل آید.(۴۵)

فرانچسکو باستالی، هماهنگ کننده مقیم سازمان ملل متحد در جمهوری اسلامی ایران،
نیز بر این باور است که ادراک ها و برخوردها با محیط زیست و بهره گیری و ارزش گذاری ها نسبت
به منابع طبیعی، تحت تأثیر ادراکات مذهبی ما و آنچه مذهب از ما می خواهد که انجام دهیم یا
امتناع ورزیم، قرار دارد.(۴۶)

به همین دلیل، پژوهش حاضر، درصدد بررسی نقش «ارزش ها» و «عقاید» در ترکیب
ساختار نظرات و رفتار روستاییان نسبت به پایداری مراتع است. برای این منظور، از الگوی
تحلیل ساختار نظرات(۴۷) استفاده شده است.

روش تحقیق

۱ـ اهداف تحقیق

هدف کلی این پژوهش عبارت است از «بررسی نقش ارزش های دینی در ساختار نظریه های
روستاییان نسبت به مراتع».

اهداف جزیی که در این پژوهش دنبال می شوند عبارت اند از:

ـ نحوه ارتباط ارزش ها با ترکیب ساختار نظریه های روستاییان در هر یک از امور
بهره برداری، حفاظت و احیای مراتع چگونه است؟

ـ در ترکیب ساختار نظریه ها، کدام جزء در تعیین رفتار روستاییان نسبت به مراتع اهمیت
بیشتری دارد؟

۲ـ روش جمع آوری داده ها

برای جمع آوری داده ها، از روش مصاحبه نیمه ساختاری (فردی و گروهی) استفاده شد. با
مطالعه مباحث مرتبط با بهره برداری، حفاظت و احیای مراتع، پرسش ها به صورت باز تنظیم
شده، در هنگام مصاحبه نیز به تناسب شرایط و مباحث مطرح شده، پرسش هایی به آن ها اضافه
شدند. پرسش های اصلی و برخی پرسش های دیگر که در حین مصاحبه به آن ها اضافه شده اند،
در پیوست شماره یک آمده اند. جدول (۱) نیز ویژگی های روش جمع آوری داده ها و جمعیت
مورد مطالعه را نشان می دهد.

جدول ۱: ویژگی های روش جمع آوری داده ها و جمعیت مورد مطالعه

۳ـ مکان پژوهش

مکان های مورد نظر برای پژوهش، امامزاده هاست. امامزاده ها در بین ایرانیان به محلی گفته
می شود که فرزندان یا اخلاف پیشوایان دینی به خصوص پیامبر و امامان معصوم ـ علیهم السلام ـ
پس از مرگ در آن جا دفن شده اند. این مکان ها برای شیعیان مانند مکان های دیگر از قبیل
مسجدها مقدس هستند و معمولاً افراد، برای طواف مرقد و توسل جستن به آنان برای شفای
بیماران، رفع گرفتاری ها و مشکلات به زیارت آنان به صورت مداوم مبادرت می ورزند. در طول
دوران های گذشته، امامزاده هایی که کراماتی از قبیل شفای مریضان و رفع گرفتاری ها و مشکلات
با توسل به آنان حاصل شده است، از اهمیت و اعتقاد بالاتری نزد مردم برخوردارند.

برای انجام این پژوهش، تعداد دو امامزاده در استان فارس و دو امامزاده در استان کهیلویه
و بویر احمد در نظر گرفته شدند که دارای ویژگی های زیر باشند:

الف ـ دارای وضعیت طبیعی باشند و ارگان هایی از قبیل سازمان اوقاف و امور خیریه،
اقدامات اصلاحی و زیربنایی نظیر محوطه سازی و حصارکشی برای آن ها انجام نداده باشند.

ب ـ در مناطق روستایی باشند، به نحوی که کشاورزان و دام پروران با آنان ارتباط دایمی
داشته باشند و علاوه بر این، در مسیر چرای دام ها باشند.

در این پژوهش چهار امام زاده، مورد مطالعه قرار گرفتند که به ترتیب عبارت اند از:

۱ـ امامزاده شهید که در گویش محلی به «آقام شهید» معروف است؛

۲ـ «امامزاده سید محمد»؛

۳ـ «امامزاده قاسم» معروف به شاه قاسم؛

۴ـ «امامزاده حسن» که در گویش محلی به «شاه حسن» معروف است.

امامزاده های اول و دوم در استان فارس و سوم و چهارم در استان کهیلویه و بویراحمد واقع
شده اند که مشخصات کامل آنان به ترتیب در پایان مقاله آمده است.

به دلیل این که در این تحقیق از دو محدوده به نام های «حریم امام زاده» و «خارج از حریم
امام زاده» نام برده شده است، حریم امام زاده را تعریف می کنیم:

«حریم امام زاده به آن زمین هایی اطلاق می شود که در اطراف امام زاده قرار دارد و
متعلق به امام زاده و مورد استفاده زوار آن است. محدوده این حریم ممکن است از
طریق عرف مشخص شود و مورد استفاده زوار قرار گیرد، یا از طرف نهادهای ذیربط
مشخص شده باشد. برای مثال، حریم امام زاده سید محمد ـ علیه السلام ـ ،
محدوده ای به ابعاد ۵۰۰ متر در ۵۰۰ متر در اطراف آن است که از طرف سازمان منابع
طبیعی به آن واگذار شده است.»

۴ـ جامعه مورد مطالعه

با توجه به شرایط مکان های مورد مطالعه، جمعیت مورد نظر برای انجام پژوهش عمدتاً شامل دو
گروه زیر بوده اند:

۱ـ ساکنان محل که در ارتباط دایمی با امام زاده هستند، به ویژه آن هایی که به کار
دامپروری مشغول بوده و دام خود را برای چرا به صحرا می برند؛

۲ـ زایرانی که از مکان های دیگر به غیر از محل، برای زیارت امام زاده به آن جا می آیند.

تعداد افراد مورد مصاحبه در جدول شماره یک، ذکر شده است که البته، بیشتر آنان
ساکنان محل بوده اند. ۲۶ نفر از آنان ساکن روستاها و بقیه ساکن شهرهای کوچک (مرکز بخش)
بودند. مشخصات مربوط به سطح سواد مصاحبه شوندگان در جدول دو نشان داده شده است.

جدول ۲: مشخصات سطح سواد مصاحبه شوندگان

سطح سواد

بی سواد

ابتدایی

راهنمایی

متوسطه

عالی

مجموع

تعداد

۱۴

۵

۴

۶

۲

۳۱

۵ـ تجزیه و تحلیل اطلاعات

به این دلیل که ارایه هر کلمه توسط هر فرد، نه به صورت خطی بلکه طی یک فرآیند جداسازی و
انتخاب به صورت همزمان در مغز صورت می گیرد، از این رو، پردازش و تفسیر داده های
جمع آوری شده، به «روش مغزی»(۴۸) انجام گرفت. در بهره گیری از این روش لازم است برای درک
عمیق دیدگاه افراد، به همان طریقی که مغز کلمات را شناسایی، انتخاب و سازماندهی می کند و
کلمات انتخاب شده را پس از ملاحظه ارتباط چند جانبه آن ها با یکدیگر برای بیان مقصود خود
ارایه می کند، مورد ملاحظه قرار دهیم. این روش برای پردازش و تفسیر مطالب حاصل از
سخنرانی، مطالب کلاس درس و هر جایی که عقاید و دیدگاه بیان می شود، مورد استفاده قرار
می گیرد.

طی سال ها چنین تصور می شد که مغز انسان به صورت خطی عمل می کند. اما شواهد
موجود نشان می دهند که مغز انسان چند بعدی است و در فعالیت های خود، الگوها و طرح های
ارتباطی متعددی به وجود می آورد. در چنین حالتی، مغز تنها کلمات را به صورت خطی مرتب
نمی کند؛ زیرا در طول هر گفت و گویی، یک فرآیند مداوم شامل انتخاب و جور کردن کلمات در
مغز ما رخ می دهد، و بین آن ها یک ارتباط به وجود می آید. بدین معنی که کلمات و نظرها به
وجود آمده و با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند تا از این طریق یک مفهوم ساخته شود و با شنونده
ارتباط برقرار شود. بدین ترتیب، شنونده تنها ثبت کننده لغات نیست، بلکه او معنی هر کلمه را
در محیطی از کلمات دیگر درک کرده، بین آن ها ارتباط برقرار می کند تا یک مفهوم درک شود. در
این فرآیند، او به هر کلمه، از جنبه های مختلف و به وسیله اطلاعات قبلی خود تجزیه و تحلیل،
کدگذاری و نقد آن ها توجه می کند.

با توجه به مطالب بالا و الگوی مورد استفاده در این پژوهش، داده ها واکاوی شدند که در
بخش یافته ها، ارایه می شوند.

یافته ها

یافته های این تحقیق شامل موارد متعددی هستند که به ترتیب عبارت اند از:

۱ـ مقایسه کیفیت مراتع حریم امام زاده و کیفیت مراتع خارج از آن توسط کارشناسان

براساس نظر کارشناسان مربوط،(۴۹) براساس تراکم، کلاس (درجه) مراتع در حریم امام زاده و خارج
از آن با هم متفاوت اند. این مورد نیز در جدول ۳ آورده شده است.

جدول ۳: مقایسه مراتع داخل و خارج از حریم امام زاده

کلاس (درجه) مراتع با توجه به میزان پوشش گیاهی آن ها مشخص می شوند که کلاس ۱،
۲، ۳ و ۴ به ترتیب به مراتع با سطح پوشش گیاهی ۱۰۰ درصد، ۸۰ درصد، ۵۰ درصد و کمتر از
۵۰ درصد نسبت داده می شود. کیفیت مراتع نیز با توجه به میزان علوفه خشک تولیدی در سال
بر حسب کیلوگرم معین می شود. این رقم برای مراتع خوب، متوسط، ضعیف و خیلی ضعیف به
ترتیب ۴۵۰ کیلوگرم، ۱۵۰ کیلوگرم و حدود ۳۰ کیلوگرم و کمتر در سال است. کیفیت و درجه
مراتع به ترتیب فوق الذکر، با هم متناظر هستند.

مصاحبه شوندگان نیز، تقریباً در همه موارد (چهار امام زاده) کیفیت خوب تا متوسط را
برای حریم امام زاده و کیفیت متوسط تا ضعیف (بیشتر ضعیف) را برای خارج از حریم، معرفی
کردند.

۲ـ انواع استفاده از مراتع

تمامی مصاحبه شوندگان (۱۰۰ درصد) استفاده از مراتع را به عنوان محلی برای چرای دام نام
بردند. علاوه بر این، به دیگر استفاده و کاربردهای مراتع نظیر تلطیف هوا و زیبایی (شش نفر،
۳/۱۹ درصد)، حفاظت آب و خاک (دو نفر، ۴/۶ درصد)، تأمین مواد سوختنی (دو نفر، ۴/۶
درصد)، تأمین مصالح ساختمانی و ر