پاورپوینت کامل آداب حضور؛ بررسی آداب زیارت معصومین علیهم السلام ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل آداب حضور؛ بررسی آداب زیارت معصومین علیهم السلام ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل آداب حضور؛ بررسی آداب زیارت معصومین علیهم السلام ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل آداب حضور؛ بررسی آداب زیارت معصومین علیهم السلام ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

چکیده

هر عمل عبادی، آداب و دستورات ویژه ای دارد که بـا رعـایت آنـها، آن عمل به شکل صحیح انجام می پذیرد و ارزش و میزان تأثیرگذاری و ماندگاری آن بیشتر می شود. زیارت هم به عـنوان یکی از اعمال عبادی، دارای آدابی است که توجه به این آداب و رعایت آنها نقش مـؤثری در آثار تربیتی زیارت و ایـجاد ارتـباط با مزور و بهره گیری از فضای معنوی زیارتگاه اولیای خدا دارد (نجفی، ۱۴۰۴ق، ج۲۰، ص۱۰۲).

برای زیارت در متون اسلامی آداب متعددی بیان شده که برخی مربوط به پیش از انجام زیارت، و شماری مربوط به آداب حین زیارت، و برخی دیـگر ناظر به اعمال پس از زیارت است. (شهید اول، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۲۲ـ ۲۵ )

همچنین برخی از این آداب مربوط به قبولی زیارت است؛ اما بیشتر آنها جزء مستحبات زیارت به شمار می آیند. نقش رعایت این آداب در ارزشمندسازی زیارت به اندازه ای اسـت کـه بعضی از فقها معتقدند اختلاف روایات در ثواب و پاداش زیارت معصومین:، به میزان رعایت آداب زیارت بستگی دارد؛ هر چه رعایت آداب زیارت بهتر و دقیق تر باشد، به همان اندازه پاداش زائر هم بیشتر خواهد بود (فیض کاشانی، ۱۴۰۶ق، ج۱۴، ص۱۴۸۳).

مقدمه

آداب (جمع ادب) در لغت به معانی مختلفی آمده است؛ مانند: حسن خلق، انجام خوبی ها، ریاضت نفس (حسینی زبیدی، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲۴۶؛ فیومی، ۱۴۱۴ ق، ج۲، ص۹)، ادب در اصطلاح عبارت است از ملکه ای که فرد با رعـایت آن، خـود را از سرزنش حفظ می کند (حسینی زبیدی،۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲۹۶ ). بعضی نیز ادب را این گونه تعریف کرده اند: «هر ریاضت پسندیده ای که انسان در مورد فضیلتی از فضائل رعایت می کند». (همان)

آداب زیارت، علاوه بر منابع روایی و مزارات – که در ضمن نـقل زیـارتنامه ها بـه آداب زیارت اشاره کرده اندـ در کتب فـقهی بـرخی از فـقیهان امامیه نیز آمده است؛ از جمله: کتاب الدروس شهید اول (۱۴۱۷ق، ج۲، ص۲۲ـ ۲۵) النخبه فیض کاشانی (۱۴۱۸ ق، ص۱۷۲ )، بحار الانوار علامه مجلسی (۱۴۰۳ق، ج۹۷، ص۱۸۶ـ ۱۸۸) و الزیاره علامه امینی (۱۴۱۷ ق، ص۱۲۸ ). این آداب در منابع اهل سنت نیز آمـده اسـت؛ هـمچنان که خفاجی در شرح الشفاء قاضی عیاض (الخفاجی، ۱۳۲۷ ق، ج۳، ص۱۰۰- ۲۰۰) و امام مـحمد غـزالی در احیاء علوم الدین (غزالی، ۱۳۸۴ش، ج۱، ص۵۸۸ – ۵۸۹ ) به بیان برخی از این آداب پرداخته اند.

همچنین جمال الدین عبدالله فاکهی مکی شافعی (م. ۹۷۲ق) کتابی در آداب زیارت رسول خدا(ص) بـا نـام حـسن التوسل فی آداب زیاره أفضل الرسل تألیف کرده و در آن، ۷۴ ادب برای زیارت رسول خـدا(ص) آورده است (امینی، ۱۴۱۷ق، ص۱۲۸). ما در این پژوهش به بررسی و تحلیل محتوایی مهم ترین آداب زیارت معصومین: می پردازیم:

۱. پوشیدن لباس تمیز

نوع پوشـش و نـظافت لبـاس، معرف شخصیت انسان است. کسی که در ملاقات ها از لباس مناسب و نظیف اسـتفاده نـمی کند، ناخواسته خود را فردی غیر متعارف معرفی می کند. البته پوشیدن لباس های شیک و شهرت آور، شخصیت ساز نیست؛ ولی استفاده از لبـاس های

نـامناسب و آلوده، مـوجب تنفر و دوری دیگران از انسان می شود؛ ازاین رو قرآن کریم به همه انسان ها سفارش مـی کند هـنگامی کـه در اجتماع و عبادتگاه ها حاضر می شوند با وضع زیبا حاضر شوند: {یا بَنی آدَمَ خُذُوا زیـنَتَکمْ عـِنْدَ کـلِّ مَسْجِدٍ}. (اعراف: ۳۱ )

ذیل این آیه از امام رضا(ع) روایت شده که منظور از زینت، لباس اسـت: «عـن أبی الحسن الرضا (ع) فی قول الله: {خُذُوا زِینَتَکمْ عِنْدَ کلِّ مَسْجِدٍ} قال: هی الثـیاب» (عـیاشی، ۱۳۸۰ ق، ج۲، ص۱۲؛ طـریحی، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۹ – ۱۰)

یکی از آداب زیارت اولیای خدا نیز پوشیدن لباس نظیف و پاکیزه است (مفید، ۱۴۱۰ق، ص۴۵۸؛ ابن مـشهدی، ۱۴۱۹ق، ص۲۰۵؛ ابـن طاووس، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۳۵۴) چنان که امام صادق (ع) در آداب زیارت امیرالمؤمنین(ع) به محمد بن مسلم فرمود: «إِذَا أَتَیتَ مـَشْهَدَ أَمـِیرِالْمُؤْمِنِینَ(ع) الْبـَسْ أَنْظَفَ ثِیابِک» (حر عاملی، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۳۹۲). همچنین در آداب زیارت رسول خدا(ص) وارد شده است: «وَ الْبَسْ أَنْظَفَ ثِیابِک» (مفید، ۱۴۱۰ق، ص۴۵۸ )

حـتی در بـعضی روایات برای زیارت از راه دور هم به پوشیدن لباس تمیز توصیه شده است؛ بـرای نـمونه، امـام صادق(ع) فرمود: «اگر خواستی رسول خدا(ص) یا امیرالمؤمنین(ع) یا فاطمه زهرا ۳ یا امام حسن و امـام حـسین (ع) را زیـارت کنی، دو لباس تمیز بپوش و به بیابان برو» (حر عاملی، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۵۷۹).

نیز در مرفوعه صـفوان جـمال نقل شده است: هنگامی که با امام صادق(ع) – به خاطر احضار حضرت توسط منصور- همسفر بـودم [در نـقطه ای] حضرت به من فرمود: «شتر را بخوابان. اینجا قبر جدم امیرالمؤمنین(ع) است ». شـتر را خـواباندم. حضرت پیاده شده، غسل نموده و لباسشان را عـوض کـردند و پابـرهنه شدند و به من نیز فرمود چنین کـنم. (هـمان، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۳۹۳)

بعضی فقها، بر اساس روایات وارده در این موضوع، به استحباب پوشیدن لباس تمیز هـنگام زیـارت فتوا داده اند. بنابراین ادب اجـتماعی اقـتضا دارد کسی کـه بـه مـحضر ولی خدا مشرف می شود، با پوششی آراسـته و تـمیز حاضر شود. (شبیری زنجانی، مناسک الحج، ۱۴۲۷ق، ص۳۹۳)

۲. غسل زیارت

یکی دیگر از آداب زیارت، غسل زیـارت اسـت؛ چنان که شهید اول در کتاب الدروس (۱۴۱۷ق، ج۲، ص۲۳) به این مـطلب تصریح کرده است و فـقها هـم به استحباب غسل زیارت رسـول خـدا(ص) و ائمه معصومین: فتوا داده اند. (سلار دیلمی، ۱۴۱۴ق، ص۵۲؛ مقدس اردبیلی، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۷۶؛ فاضل هندی، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۱۵۰؛ همدانی، ۱۴۲۱ق، ج۶، ص۶۵).

شیخ انـصاری نـیز غسل زیارت پیامبر اکرم(ص) و ائمـه: را بـنا بـر مشهور مستحب مـی داند (شـیخ انصاری، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۶۴). و معتقد است بـا اسـتناد به کتاب های مصابیح الظلام (بهبهانی، ۱۴۲۴ق، ص۲۹۳)، کشف اللثام (فاضل هندی، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۱۵۰) و ریاض (طباطبائی، ۱۴۱۲ ق، ج۲، ص۲۸۰ ) استحباب غسل زیـارت نـزد اصحاب، قطعی است. (شیخ انصاری، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۶۴)

ایـشان هـمچنین به نـقل از غـنیه (ابـن زهره حلبی، بی تا، ص۶۲) اسـتحباب غسل زیارت را اجماعی دانسته و به نقل از ابن حمزه (ابن حمزه طوسی، ۱۴۰۸ق، ص۵۴) مدعی عدم خلاف در اسـتحباب غـسل زیارت شده است (شیخ انصاری، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۶۴).

مـحقق نـراقی، ضـمن اشـاره بـه مستحب بودن غـسل ورود بـه حرم ائمه:، غسل برای ورود به هر مکان شریفی را مستحب می شمارد. (نراقی، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۳۳۹) ابن جنید اسکافی نیز غـسل بـرای ورود بـه هر مشهد و مکان شریفی، را مستحب دانسته اسـت. (شـهید اول، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۲۰۰؛ نـجفی، ۱۴۰۴ ق، ج۲۵)

هـمچنین عـلامه بـحرالعلوم در کتاب مصابیح الاحکام، استحباب غسل زیارت رسول خدا(ص) و ائمه معصومین: را امری قطعی دانسته است که فقهای امامیه در آثاری مانند مقنعه، مبسوط، الاقتصاد، الجمل و العقود، الکافی، مهذب، الوسـیله، غنیه، الارشاد، سرائر و شرایع به آن تصریح کرده اند. (علامه بحرالعلوم، ۱۴۲۷ق، ج۲، ص۴۶۸)

الف) ادله استحباب غسل زیارت

فقهای امامیه برای استحباب غسل زیارت، به دو دسته ادله استدلال کرده اند:

یک:شرافت مکانی

علامه در نهایه اگرچه استحباب غـسل دخـول در حرم ائمه: را مانند سایر غسل های مکانی به روایات استناد داده، اما غسل زیارت پیامبر اکرم(ص) و زیارت ائمه معصومین: را مانند سایر غسل های فعلیه به روایات استناد نداده است (علامه حلی، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۱۷۷- ۱۷۸).

عـلامه در نـهایه (همان) و فاضل هندی در کشف اللثام (فاضل هندی، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۱۶۳) شرافت مکانی و صیمری در کشف الالتباس (۱۴۱۷ق، ص۳۴۱ )، علاوه بر روایات، شرافت مکانی را دلیل استحباب غسل دخول در حرم رسـول خـدا(ص) و مشاهد ائمه: دانسته اند.

دو: روایات غسل زیارت

صـفوان از کـیفیت زیارت امیرالمؤمنین(ع) سؤال کرد. امام صادق(ع) فرمود: «یا صَفْوَانُ إِذَا أَرَدْتَ ذَلِک فَاغْتَسِلْ» (حر عاملی، ۱۴۰۹ق، ج ۱۴، ص۳۹۲)

همچنین در آداب زیارت امام رضا(ع) آمده است: «إِذَا أَرَدْتَ زِیارَهَ قَبْرِ أَبِی الْحَسَنِ عـَلِی بـْنِ مُوسَی(ع) بِطُوسَ فَاغْتَسِلْ.. .». (شـیخ صـدوق، ۱۴۰۴، ج۲، ص۶۰۲)

در سیره عملی امام صادق(ع) نیز آمده است که حضرت هنگام زیارت امیرالمؤمنین(ع) از مرکب پیاده شد، غسل کرد… و به من فرمود: «تو هم چنین کن ». (حرعاملی، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۳۹۳)

سلیمان بن عیسی درباره زیـارت اهـل بیت: از راه دور نقل می کند که امام صادق(ع) فرمود: إِذَا لَمْ تَقْدِرْ عَلَی الْمَجِی ءِ فَإِذَا کانَ فِی یوْمِ الْجُمُعَهِ فَاغْتَسِلْ أَوْ تَوَضَّأْ وَ اصْعَدْ إِلَی سَطْحِک.. .» (همان، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۵۷۸)هنگامی که قادر بر آمدن نیستی، وقتی روز جمعه فـرا رسید، غـسل کن یـا وضو بگیر و به بالای ساختمان برو..

بعضی از فقها اولویت استحباب غسل زیارت از نزدیک را از استحباب غسل زیارت ازراه دور اسـتفاده کرده اند. (اصفهانی، ۱۴۲۷ق، ج۲، ص۲۰۵). بسیاری از فقهای شیعه، با توجه به روایات مختلفی کـه وجـود دارد، بـر استحباب غسل زیارت فتوا داده اند؛ چنان که صاحب وسیله، آن را مستحبی می داند که مخالفی ندارد (طباطبایی، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۴۹۲)، ابن زهره ادعـای اجـماع دارد (ابن زهره حلبی، ۱۴۱۷ ق، ص۶۲) و صاحب جواهر آن را مشهور می شمرد. (نجفی، ۱۴۰۴ق، ج۵، ص۴۶) عده زیادی از فقهای شیعه نـیز بـه اسـتحباب غسل زیارت تصریح کرده اند. (مفید، ۱۴۱۰ق، ص۵۱؛ طوسی، ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۴۰؛ علامه حلی، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۱۷۸)؛ چنان که مجلسی در لوامع صاحبقرانی مدعی شده اسـت که روایات استحباب غسل زیارت در حد تواتر است (مجلسی، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۵۵۷)

ب) غسل زیارت امام حسین(ع)

یـکی از مباحث مهم درباره غـسل زیـارت، روایات متعارضی است که درباره غسل زیارت امام حسین(ع) وارد شده است.

۱. روایات عدم استحباب غسل زیارت امام حسین(ع)

دسته ای از روایاتْ به عدم استحباب غسل زیارت تصریح دارند؛ از جمله:

صحیحه عـیص بن قاسم که از امام صادق(ع) درباره غسل زیارت امام حسین(ع) سؤال می کند. امام(ع) می فرماید: «غسل ندارد». (مجلسی، ۱۴۰۶ق، ج۹، ص۱۲۹)

مجهوله ابویسع از امام صادق(ع): او می گوید: «فردی از حضرت درباره غسل زیارت امام حسین(ع) سؤال کـرد و مـن می شنیدم حضرت فرمود: غسل ندارد» (همان).

۲. روایات دال بر استحباب غسل زیارت امام حسین (ع)

دسته ای از روایاتْ بر استحباب غسل زیارت امام حسین(ع) تصریح دارند؛ مانند: حسین بن ثویر از امام صادق(ع) نـقل مـی کند که حضرت فرمود: «إِذَا أَتَیتَ أَبَا عَبْدِ اللهِ(ع)،فَاغْتَسِلْ عَلی شَاطِئِ الْفُرَات» (کلینی، ۱۳۷۵ش، ج۹؛ ص۳۰۸)؛«هنگامی که به زیارت قبر اباعبدالله الحسین(ع) آمدی، در شط فرات غسل کن». مجلسی این روایت را صحیح می داند.

یـونس کـناسی از امام صادق (ع) روایت می کند: «إِذَا أَتَیتَ قَبْرَ الْحُسَینِ(ع) فَائْتِ الْفُرَاتَ وَ اغْتَسِلْ بِحِیالِ قَبْرِه.. .» (همان، ۱۳۷۵ش، ج ۴، ص۵۷۲) «هنگامی که به زیارت قبر امام حسین(ع) آمدی، به فرات برو و در کنار قبر حضرت غـسل کـن».

وجـه جمع: در جمع بین این دو دسـته روایـات گـفته شده است: بین این دو دسته روایات، منافاتی وجود ندارد؛ زیرا جواب منفی حضرت در پاسخ سؤال کننده، از توهم وجوب غسل است که تـرک آن مـستوجب عقاب است؛ ازاین رو حضرت در دفع این توهم مـی فرماید غـسل ندارد؛ یعنی غسل آن واجب نیست؛ اگرچه مستحب است (طوسی، ۱۴۰۷ق، ج ۶، ص۵۴؛ مجلسی، ۱۴۰۶ق، ج۹، ص۱۳۰ ).

۳. رقت قلب هنگام دخول به حرم

یکی دیـگر از آداب زیـارت، داخـل شدن در حرم با احساس خشوع و رقت قلب است (فیض کـاشانی، ۱۴۱۸ق، ص۱۷۲؛ نجفی، ۱۴۰۴ق، ج۲۰، ص۱۰۲ ). صاحب جواهر در این باره می نویسد: «حضور در حرم معصومین: به خاطر دریافت رحمت نازله از جانب پروردگار است و این رحـمتْ زمـانی دریـافت می شود که انسان با خشوع و رقت قلب وارد حرم شود. (نجفی، ۱۴۰۴ق، ج۲۰، ص۱۰۲ )

بـعضی از عـلما رعایت خضوع و انکسار را مستحب دانسته و از آداب زیارت رسول گرامی اسلام(ص) شمرده اند (ابن حجر هیتمی، ۲۰۰۰م، ص۷۷و۸۰؛ سمهودی، ۲۰۰۶ م، ج۲، ص۵۷۳؛ شهید اول، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۲۳).

در زیـارتنامه مـعصومین: نـیز ورود با سکینه و خشوع سفارش شده است؛ چنان که ابن مشهدی در زیارت معصومین: و شـهید اول در زیـارت امـام حسین(ع) در شب و روز عید قربان آورده اند:

وَ اخْشَعْ لِرَبِّک وَ ابْک، فَإِنْ خَشَعَ قَلْبُک وَ دَمَعَتْ عَینَاک فـَهُوَ عـَلَامَهُ الْقـَبُولِ وَ الْإِذْن. (ابن مشهدی، ۱۴۱۹ق، ص۸۸؛ شهید اول، ۱۴۱۰ق، ص۱۵۴) خود را برای پروردگارت خاشع کن و گریان شو. اگر قلبت خاشع شـد و اشـک از دیدگانت جاری گشت، این علامت قبولی زیارت و صدور اذن از جانب معصوم(ع) است.

۴. خواندن اذن ورود

اذن بـه معنای اعـلان اجـازه، اراده و رخصت در چیزی است. (راغب اصفهانی، ۱۴۱۶ق، ص۷۱ ) اجازه گرفتن برای ورود به فضایی که نباید بدون اجـازه صـاحب آن وارد شد، از سفارش های قرآن است؛ آنجا که می فرماید: {یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بـُیوتاً غـَیرَ بـُیوتِکمْ حَتَّی تَسْتَأْنِسُوا} (نور: ۲۷)؛ ای کسانی که ایمان آورده اید! در خانه هایی غیر از خانه خود وارد نشوید تا اجازه بـگیرید».

بـر اساس این آموزه قرآنی، ورود به حریم خصوصی دیگران، بدون اذن آنان، ممنوع اسـت. وارد شـدن بـه حریم خصوصی پیامبر اکرم(ص) نیز، علاوه بر این عمومات، طبق آیه ۵۳ سوره احزاب نیازمند اذن اسـت: {یـا أَیـُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیوتَ النَّبِی إِلاَّ أَنْ یؤْذَنَ لَکمْ} (احزاب: ۵۳)؛ ای کسانی که ایـمان آوردهـ اید، در خانه های پیامبر داخل نشوید، مگر به شما اذن داده شود».

بر اساس این آیه، ورود بدون اذن به حـریم خـصوصی رسول خدا(ص) در زمان حیات ایشان ممنوع است. حال آیا مفاد آیه شـریفه، پس از حـیات ایشان را نیز شامل می شود؟ همچنین آیا حرم اهـل بـیت ایـشان هم از مصادیق حریم نبوت و ولایت است کـه داخـل شدن به آنها نیازمند اذن است؟

در روایتی که شیخ طوسی آن را از سه طریق از ابن عباس نقل مـی کند، امـام حسن(ع) به برادرش امام حـسین(ع) وصـیت کرد تـا ایـشان را در کـنار پیامبر اکرم(ص) دفن کند. سپس فـرمود:

مـرا کنار جدم رسول خدا (ص) دفن کنید. به درستی که تنها من بـه رسـول خدا(ص) وخانه او محق هستم نسبت بـه کسانی که بدون اذنـْ داخـل خانه ایشان شده اند و نه اذن مـکتوبی بـعد از پیامبر برای آنان آمده است؛ درحالی که خداوند در کتابش فرموده: «ای کسانی که ایمان آوردهـ اید، وارد خـانه های پیامبر نشوید، مگر آنکه بـه شـما اذن داده شـود». (احزاب: ۵۳) به خـدا قـسم به آنان در زمان حـیات رسـول خدا اجازه ورود به خانه پیامبر، بدون اذن، داده نشده بود و پس از وفات پیامبر همْ چنین اذنی بـرای آنـان نیامده است؛ درحالی که به ما، در آنـچه پس از رسـول خدا(ص) بـه ارث گـذاشته شـده، اجازه تصرف داده شده اسـت. (طوسی، ۱۴۱۴ق، ص۱۶۰)

بنابراین امام مجتبی (ع)، با استدلال به آیه ۵۳ سوره احزاب، نیاز به اذن ورود را برای پس از ممات حـضرت لازم مـی شمرد و می فرماید کسانی که می خواهند وارد بیت (حـرم) رسـول الله(ص) شـوند، یـا بـاید از کسانی باشند کـه نـیاز به اذن ندارند یا از کسانی باشند که به آنها اذن داده شده است. در نتیجه یکی از آداب زیارت حرم های مطهر پیـامبر(ص) و ائمـه مـعصومین: خواندن اذن دخول است. (شهید اول، ۱۴۱۷ ق، ج۲، ص۲۳؛ شهید اول، ۱۴۱۰ق، ص۶۴، کفعمی، ۱۴۱۸ق، ص۲۷۶)

فـقها تـوصیه کـرده اند اذن دخـول، مـأثور بـاشد: «و أن یستأذن فی الجمیع بالمأثور» (فیض کاشانی، (بی تا )، ج۱، ص۳۹۷ )؛ زیرا حرم های معصومین:، بیوت پیامبر(ص) و آل او محسوب می شود و برای ورود به خانه، همانطور که صاحب خانه خواسته اذن بگیرید. کما اینکه برای خـواندن رسول خدا۹ می فرماید: رسول خدا را اینگونه صدا بزنید: یا نبی الله و یا رسول الله (قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۱۱۰)؛ ازاین رو در اذن دخول گفته می شود: «اَللّهُمَّ اِنّی قد وَقَفْتُ عَلی بابِ بَیتٍ مِنْ بُیوتِ نَبِیک، و آلِ نبیکَ علیه و عـلیهم السـلام و قَد مَنَعْتَ النَّاسَ الدُّخولَ الی بُیوتِهِ اِلاَّ بِاِذْنِ نبیکَ…». (ابن مشهدی، ۱۴۱۹ق، ص۵۵؛ شهید اول، ۱۴۱۰ق، ص۶۴؛ کفعمی، ۱۴۰۵ق، ص۴۷۲ و ۲۸۳)

در منابع روایی و مزارات هم توصیه شده هنگام زیارت پیامبر(ص) یا جانشینان معصوم ایشان، جلو درِ ورودی حرم توقف کـن و اذن دخـول بخوان. (ابن مشهدی، ۱۴۱۹ق، ص۵۵؛شهید اول، ۱۴۱۰ق، ص۶۵) شیخ مفید، ابن مشهدی (۱۴۱۹، ص۱۱۷، ۲۷۷ و ۴۰۴) (سید بن طاووس، ۱۴۱۶ق، ص۲۰۰) و شهید اول (شهید اول، ۱۴۱۷ ق، ج۲، ص۲۳؛ کفعمی، ۱۴۱۸ق، ص۲۶۷) برای آن اذکار خاصی را روایت کرده اند.

از مجموعه روایاتِ خواندنِ اذن دخـول مـی توان استفاده کرد که یکی از آداب زیـارت هـمه معصومین:، خواندن اذن دخول مأثور است. اذن دخول های نقل شده برای بعضی از معصومین: را می توان برای سایر معصومینی استفاده کرد که برای زیارت آنان اذن دخول خـاص وارد نـشده است. همچنین ادب اقتضا مـی کند بـدون اذن دخول، وارد حرم امامزادگان و فرزندان معصومین: نشویم.

۵. عتبه بوسی

«عتبه» یا «آستان » به معانی مختلفی آمده است؛ مانند: «چوب زیرین چارچوب در، درگاه، درگه، وصید، فِناء، کفشکن، ساحت حضرت و قسمت جلو خانه کـه بـه درِ خانه نزدیک است». (دهخدا، ۱۳۷۷ش، واژه آستان )

اصطلاح «عتبه بوسی یا آستانه بوسی یا آستان بوسی» – که یک اصطلاح ادبی است – به مفهوم خدمت رسیدن و تشرف یافتن به مکان های مقدس یا حضورِ بزرگان رسیدن اسـت و کـنایه از این اسـت که هنگام حضور یافتن در محضر بزرگان، شایسته است، همچون قدما، بر آستانه در بوسه زنند. (صدر حاج سیدجوادی، ۱۳۷۵ ش، ج۱، ص۶۳)

مـیان خلفای اسلامی اولین بار برای سفاح، اولین خلیفه عباسی، زمین بوسی انجام شـد و کـم کم بـه عنوان سنتی رسمی، در دربار عباسیان رواج یافت و به مرحله ای رسید که درِ خاصی از قصرِ حاکم، برای ورود و آستان بوسی اخـتصاص یـافت و به «باب العتبه» معروف شد. (یاقوت حموی، ۱۹۸۳م، ج۲، ص۲۵۱؛ ابن کثیر، ۱۴۰۸ ق، ج۱۱، ص۱۶۹؛ ابن جوزی، ۱۴۱۲ ق، ج۱۶، ص۱۱۱) این گونه احـترام گـذاشتن، کـم کم به ادب زیارت اولیا هم تبدیل گشت و مردم هنگام ورود به مکان های مقدس و امامزاده ها، با بوسیدن چـهارچوب درهای ورودی صحن و حرم، احترام خود را به مزور ابراز می کردند.

اگرچه شهید اول (۱۴۱۷ق، ج۲، ص۲۵)، فـیض کاشانی (بی تا، ج۱، ص۳۹۸ ) و علامه مـجلسی (۱۴۰۳، جـ، ص و ) بوسیدن عتبه را به عنوان یکی از آداب زیارت نقل کرده اند، اما خود تصریح کرده اند که دلیل مستندی بر استحباب بوسیدن آستان و درگاه نداریم. (همان) بوسیدن آستانه و زمین، یک ادب مأثور نیست و از ائمـه: نقل نشده است. (ری شهری، ۱۳۸۶ ش، ص۲۰۹ ) به همین جهت بعضی از فقها به شدت از این عمل منع کرده اند.(خامنه ای؛ سخنان رهبری در کهکیلویه و بویر احمد، در آستانه محرم ۱۴۱۵، ۱۷ /۳/۱۳۷۳)

ابوحمزه ثمالی می گوید: امام سجاد(ع) به کوفه آمـد، وقـتی حضرت را دیدم و شناختم، خودم را بر قدم های حضرت انداختم و آنها را بوسیدم. حضرت سر من را با دستانش بلند کرد و فرمود: «ای اباحمزه، سجود فقط برای خداوند است ». (نجفی، ۱۴۰۴ق، ج۲۰، ص۱۰۱ )

اما سجده کردن بر آسـتان زیـارتگاه ها – که بعضی از مردم انجام می دهند – اگر برای خدا و به خاطر شکر الهی بر این توفیق باشد، مانعی ندارد؛ ولی چنانچه به نیت سجده به مزور باشد، مردود است. بنابراین مـورد نـهی شدید فقها قرار گرفته است و آنان این عمل را عملی حرام شمرده اند. (طباطبائی یزدی، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۵۸۷؛ خمینی، ۱۴۲۶ ق، ص۱۴۷؛ جوادی آملی، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۸۲)

آنچه مورد سفارش فقهای شیعه قرار گرفته، بوسیدن درِ حرم یا چارچوب در یا دستگیره در اسـت؛ امـا خـم شدن و بوسیدن آستانه و عتبه در و قـرار دادنـ پیـشانی بر آن، مورد نهی بوده و حرام شمرده شده است (خمینی، ۱۳۶۸ش، ص۱۴۷؛ جوادی آملی، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۸۲).

بر فرض جواز بوسیدن عتبه، در این زمان که وهابیت شـیعیان را بـه غـلو، شرک و سجده برای ائمه: متهم کرده اند، رفع چـنین اتـهاماتی اقتضا می کند که از بوسیدن عتبه خودداری شود.

۶. با پای راست وارد شدن

یکی از آداب ورود به اماکن مقدس مانند مساجد و حرم های معصومین: ورود بـا پای راسـت اسـت. (ابن مشهدی، ۱۴۱۹ق، ص۵۶؛ شهید ثانی، بی تا، ج۱، ص۳۹۲؛ شیخ صدوق، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۵۳۰؛ مفید، ۱۴۱۰ق، ص۳۹۹) در کتاب الفـقه علی المذاهب الأربعه و مذهب أهل البیت:، در آداب زیارت قبر رسول خدا(ص)، بر استحباب ورود با پای راست تصریح شده است (جـزیری و دیگـران، ۱۴۱۹ ق، ج۱، ص۹۵۴). شـیخ صدوق، مفید و ابن مشهدی نیز در آداب زیارت رسول خدا ۹ چنین روایت کـرده اند: «ثـمَّ ادْخُلْ مُقَدِّماً رِجْلَک الْیمْنَی» (شیخ صدوق، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۵۳۰؛ مفید، ۱۴۱۰ق، ص۳۹۹)

حسین بن ثویر نقل می کند که امام صادق(ع) دربـاره چـگونگی زیـارت امام حسین(ع) فرمود: «ثُمَّ أَدْخِلْ رِجْلَک الْیمْنَی قَبْلَ الْیسْرَی». (طوسی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۵۶)

بر اسـاس ایـن روایـات، بعضی از فقها به استحباب ورود به حرم معصومین: با پای راست فتوا داده اند (شبیری زنجانی، ۱۴۲۷ق، ص۳۹۳؛ سـبزواری، ۱۴۱۳ ق، ج۱۵، ص۳۹).

۷. بـوسیدن ضـریح

یکی دیگر از آداب زیارت، بوسیدن ضریح معصومین: و تبرک جستن به آن (شهید اول، ۱۴۱۷ق، ص۳۷؛ امینی، ۱۴۱۷ق، ص۱۶۷؛ مجلسی، ۱۴۰۳ق، ج۹۷، ص۱۳۶) در صورت امـکان اسـت؛ چنان که شیخ مفید، شیخ طوسی، شهید اول، سید بن طاووس و شهید ثانی به ایـن امـر تـصریح کرده اند: «وَ قَبِّلِ الْقَبْرَ». (مفید، ۱۴۱۰ق، ص۴۶۲، ۴۶۶ و ۴۷۸؛ طوسی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ۹۱؛ شهید اول، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۲۳؛ فیض کاشانی، ۱۴۱۸ق، ص۱۷۲ ) اما در صورت تقیه، اولی ترک بوسیدن اسـت (مـجلسی، ۱۴۰۳ق، ج۹۷، ص۱۳۶) بعضی از فقهای شیعه نیز به استحباب بوسیدن ضریح معصومین: فتوا داده اند (ابن ادریس، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۶۵۸؛ نـجفی، ۱۴۰۴ق، ج۲۰، ص۹۹؛ بـحرانی، آل عـصفور، ۱۴۲۱ق، ج۱۷، ص۴۲۱).

ذهبی در شرح حال احمد بن عبدالمنعم می نویسد: «از احمد حنبل درباره مَسّ قبر پیامبر(ص) و بوسیدن آن سـؤال شـد. او در جواب گفت: لا بأس بذالک» وی در ادامه روایت می نویسد:

عبدالله بن احمد حنبل ایـن روایـت را نـقل کرده است و می گوید: «اگر کسی بگوید چرا صحابه قبر رسول خدا(ص) را نمی بوسیدند، گفته می شود آنـان بـه خـود رسول خدا دسترسی داشتند. دست رسول خدا(ص) را می بوسیدند و از آب وضو و موی پیامبرتـبرک مـی جستند؛ ولی ما چون چنین امکانی برایمان میسر نیست، به قبر آن حضرت ملتزم می شویم و آن را لمس می کنیم و مـی بوسیم». (ذهـبی، ۱۴۱۰ق، ص۵۵)

ابن ادریس در سرائر می نویسد:

صورت بر قبر نهادن و بوسیدن قبرْ جایز نـیست، مـگر قبور رسول خدا و ائمه:، زیرا جواز و عـدم جـواز بـوسیدن قبر، حکم شرعی است که جواز و اسـتحباب آن نـیاز به دلیل شرعی دارد و اگر اجماع دو طایفه بر جواز تعفیر و تقبیل بر قبور ایـشان: هـنگام زیارت آنها نبود، این اعـمال جـایز نبود. (ابـن ادریس، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۶۵۸)

شـهاب الدین الخـفاجی نیز می نویسد: «احمد بن حنبل و طـبری قـائل به جواز تقبیل شده اند؛ زیرا روایت شده که ابوایوب انصاری به قـبر چـسبیده بود». (الخفاجی، ۱۳۲۷ق، ج۳، ص۵۷۷) بنابراین بوسیدن قبر و ضـریح انبیا و ائمه معصومین: جـایز، و یـکی از آداب زیارت است.

۸. رو به ضریح و پشـت بـه قبله زیارت خواندن

یکی دیگر از آداب زیارت، رو به ضریح و پشت به قبله ایـستادن در حـال زیارت است. (شهید اول، ۱۴۱۴ ق، ج۲، ص۲۴) شیخ مـفید در کـتاب المـزار در آداب زیارت امیرالمؤمنین(ع) (بـی تا، ص۷۸)، شـیخ طوسی در تهذیب (۱۴۰۷ق، ج۶، ص۵۴)، ابن قولویه در کـامل الزیـارات (۱۳۵۶ش، ص۱۹۷و۲۳۰)؛ ابن مشهدی در المزار الکبیر (۱۴۱۹ق، ص۴۱۴) از امام صادق(ع) در آداب زیارت امام حسین(ع)، کفعمی در بلد الامین و سیدبن طـاووس در آداب زیـارت امام موسی بن جعفر(ع) (کفعمی، ۱۴۱۸ق، ص۲۸۳؛ ابـن طـاووس، ۱۴۱۶ق، ص۱۹۸ – ۲۰۰ ) و در آداب زیارت امـام هـادی(ع) و امـام عسکری(ع) (کفعمی، ۱۴۱۸ق، ص۲۸۳) تعبیر هایی شـبیه به این الفاظ آورده اند: «حَتَّی تَسْتَقْبِلَ الْقَبْرَ وَ اجْعَلِ الْقِبْلَهَ بَینَ کتِفَیک وَ اسْتَقْبِلْ بِوَجْهِک وَجْهَه».

اهـل سـنت نیز یکی از آداب زیارت رسول خدا(ص) را رو بـه قـبر شـریف حـضرت ایـستادن و آن حضرت را زیارت کـردن بـیان کرده اند؛ چنان که خفاجی می نویسد:

پشت به قبله کردن، مذهب شافعی و جمهور است و از ابی حنیفه هم چنین نـقل شـده. ابـن همام می گوید: آنچه از ابی حنیفه نقل شده کـه هـنگام زیـارت بـاید رو بـه قـبله کرد، مردود است؛ به سبب آنچه ابن عمران نق