پاورپوینت کامل دهقانان در ایران دوره اسلامی ۸۴ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل دهقانان در ایران دوره اسلامی ۸۴ اسلاید در PowerPoint دارای ۸۴ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل دهقانان در ایران دوره اسلامی ۸۴ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن پاورپوینت کامل دهقانان در ایران دوره اسلامی ۸۴ اسلاید در PowerPoint :

>

گروه های مختلف اجتماع نقش های متنوعی را در حفظ دستاوردهای فرهنگی، مذهبی، اقتصادی، سیاسی، نظامی و مانند آن ایفا می کنند. دهقانان (دیهکانان) از طبقات برتر و با شرافت و اصالت در ایران پیش و پس از اسلام به شمار می روند که از احترام و ارج و قرب خاصی نزد مردم و دولت ها برخوردار بودند. آنان در نهایت سعه صدر و بزرگ منشی سعی می کردند تا فرهنگ ایرانی همواره پایدار بماند. در واقع دهقانان علاوه بر سهم بسیار در حفظ فرهنگ ایران، خود نیز از جمله کوشاترین افراد در پیشرفت و شکوفایی فرهنگ و تمدن ایران بودند.

مقدمه

جنگ و گریز، و قهر و غلبه از ویژگی های زندگی اقوام پیشین بود، به طوری که نوع بشر به ناچار می بایست یا جزو قوم غالب و یا جزو قوم مغلوب باشد. در بررسی تاریخ قدرت های بزرگ روشن می شود که همواره گروهی بر سریر حاکمیت بودند و بخشی دیگر از طبقات عامه و زیر مجموعه قدرت به شمار می آمدند. ایران از جمله کشورهای دارای نظام طبقاتی در لایه های اجتماعی مردم به شمار می رفت؛ به عبارت دیگر، قبل از ورود اسلام به ایران، نظام طبقاتی به شدت بر مردم ایران حاکم بود و دهقانان از جمله طبقات پایین به شمار می رفتند؛ خاندان هایی با اصالت، شرافت و نسب که پاسبانان نیکی برای بزرگداشت و نگاهداشت فرهنگ و تمدن ایران باستان بودند. در این مقاله سعی شده با عنایت به منابع مختلف، ابتدا در باره دهقانان و جایگاه آنان در ایران قبل از اسلام و سپس در مورد نقش ایشان در دوره اسلامی بحث کنیم.

واژه دهقان

دهقان معرّب واژه فارسی «دهگان» است که از دو واژه «ده» و «گان» تشکیل شده است. «گان» پسوند نسبت است منسوب به ده و آن در قدیم به ایرانی اصیل صاحب ملک و زمین اعم از ده نشین و شهر نشین اطلاق می شده است. احتمال می رود که عرب ها ایرانیان را به سبب اشتغال به زراعت دهقان نامیده اند.

به اعتقاد دکتر معین، چون مالکان ایرانی دهقان نامیده می شده اند در اسلام از باب اطلاق جزء بر کل همه ایرانیان را دهقان نامیده اند. همچنین دهقنت را نیز به معنای کدخدا و ریاست ده گفته اند.[۱] در برخی فرهنگ های فارسی کلمه دهقان را به معنای مورخ نوشته اند.[۲] چرا که دهقانان ایرانی ناقل اخبار، سنن و روایات ایرانی در آغاز اسلام، بودند.

دهقان ـ به کسره و ضم ـ به معنای قادر و توانا بر تصرف کار با سبکی و چستی و دانای کار و بازرگان یا می فروش نیز آمده است.[۳]

در دائره المعارف عربی کلمه دهقان چنین معنا شده است:

اسمی است که بر ساکنان فارسی گوی بلوچستان و جنوب افغانستان اطلاق می گردد. کلمه دیگر مترادف آن دیهوار است که هر دو به معنای روستایی می باشد و برخی از آنها منتسب به تاجیک ها می باشد و در ایران قدیم این گروه ساکنان ثابت مناطق مختلف را تشکیل می دادند.[۴]

لمبتون، مستشرق انگلیسی در باره کلمه دهقان می نویسد: کدخدا یا سرپرست ده که دارای زمین هایی بود به عنوان محصل مالیات و مأمور وصول مالیات دیوان بود. در بلوچستان به معنای روستایی و زارع، در خراسان به معنای زارع وابسته به یک جفت زمین (اما نه صاحب حیوانات بارکش) که مسئول شخم زدن و بذر افشاندن است و سردهقان، هم زارعی را می گفتند که سرپرست دهقان های یک جفت زمین است.[۵]

موقعیت دهقانان در ایران قبل از اسلام

دهقانی رسمی بوده که از دیرباز در ایران رواج داشت. ابن بلخی در کتاب فارس نامه آنجا که به ذکر پادشاهان پیشدادی می پردازد، در باره منوچهر بن میشخوریار می نویسد:

… و آثار او آن است کی اول کسی که باغ ساخت او بود و ریاحین گوناگون بر کوهسارها و دشت ها رسته بود، جمع کرد و بکشت و فرمود تا چهار دیواری گرد آن درکشیدند و آن را بوستان نام کرد یعنی معدن بوی ها، و دهقانی او پدید آورد و فرمود تا هر دهی را رعیتی باشد و هر شهری را رئیسی باشد…[۶]

از زمان هخامنشیان فئودال های کوچک در ایران شکل گرفتند. «گاه شاه یا یکی از وزیرانش یا گماشتگانش، زمینی را که در گذشته بخشیده بود باز تقسیم می کرد و این کار موجب پدید آمدن فئودال های کوچک می شد.[۷]

طبقه بندی اجتماعی دوره اشکانی به ساسانیان هم رسید. استرابون از چهار کاست سخن می گوید که در گرجستان می زیسته اند: فرمانروایان، روحانیان، سربازان و مردم عادی.[۸] دستگاه اداری شاهنشاهی ساسانی بسیار وسیع بود. در این دوره هنوز طریقه و روش اوستا که جامعه را به سه طبقه تقسیم کرده بود رعایت می گردید. در اوستا کشاورزان (در زبان پهلوی وستری اوشان) از پیشه وران (هتوخشان) جدا بودند.[۹] البته این تقسیم بندی بر حسب شرایط و روش جدیدی به وجود آمده بود؛ از جمله وجود طبقه جدید مأموران و کارکنان دولت که در قرون پنجم و ششم بعد از میلاد پیدا شدند و طبقه بندی بین اصناف و طبقات، صورت تازه ای به خود گرفت. طبقه اول روحانیان بودند که شامل قضات، موبدان، نظار و واعظان و در رأس همه آنان موبد موبدان قرار داشت. طبقه دوم نظامیان بودند که وسپوهرها نمایندگان خاندان سلطنت و احتمالاً از خاندان های بزرگ اشرافی به این طبقه تعلق داشتند. وزورگ ها یعنی بازرگان هم جزو همین طبقه بودند. آ. کریستن سن معتقد است فرق بین وسپوهرها و وزورگ ها در این بود که وسپوهرها از اشراف و مالکان اراضی بودند و وزروگ ها از طبقه مأموران عالی رتبه دولت.[۱۰] وسپوهرها غالباً مقامات و مناصب عالی را در دستگاه اداری به عهده داشتند و وزورگ ها نیز مالک املاک و اراضی زیادی بودند. قسمت اعظم طبقه نظامیان را آزات ها، یعنی آزادها، تشکیل می دادند. آزادها تحت اطاعت وزورگ ها و وسپوهرها بودند. از همین آزادها سواره نظام چریک به وجود آمده بود. اینان از لحاظ مالی با یکدیگر فرق داشتند. بعضی خرده مالک و برخی کشاورزان آزادی بودند که وضع زندگانی آنان با سایر کشاورزان تفاوت چندانی نداشت. منابع تاریخی، آزاد ها را به دهقان ها و کاتاک خواتای (کدخدا) تفکیک می کنند. طبقه سوم، پیران بودند و طبقه چهارم (وستریوشان) شامل کشاورزان، صنعتگران (خوتو خشان) و بازرگانان (وچروکانان) بودند. ریاست این طبقه با وستریوشان سالار بود. مشاغل این طبقات و اصناف موروثی بود.[۱۱]

در دوره ساسانی نظام فئودالی بر ایران حکمفرما بود. با این حال اطلاعات در این مورد فراوان نیست. اما آنچه آشکار است این که دولت به شدت به مالیات های آنان وابسته است. بیشترین گروه، زمین داران متوسط بودند که آزادگان نامیده می شدند.[۱۲]

در باره فایده این نوع نظام زمینداری در ایران قبل از اسلام باید اذعان داشت که هر چند بخشی از آزادی های فردی روستائیان از میان می رفت، اما در عوض سنت های درست و اصولی کشاورزی و نگاهداری زمین ها حفظ شد؛ در نتیجه ترقیات و تحولات تازه ای در این باره به وجود آمد. در این راستا زمین داران کوچک و خرده مالکان نمی توانستند زمین های خود را حفظ کنند و زمین ها به صورت وسیع و تحت نظر مالکان بزرگ در آمد. برخی منابع قدیم بر این باورند که همکاری دهقان ها و شاهان ایران قبل از اسلام (مانند زمان انوشیروان ساسانی) باعث رضایت مندی دولت و موجب آبادی روستاها و رفاه روستائیان گردید. ابن بلخی در فارسنامه می نویسد: «… به اتفاق جهانیان او را عادل لقب دادند».[۱۳] زارعان، وابسته به اراضی، املاک دولت، بزرگان و یا آتشگاه ها بودند. مالکان بزرگ اراضی بیش از پیش مقتدرتر گردیدند و مالکان کوچک مجبور بودند که برای رفع بحران اقتصادی و تعدیات دولت، خود را تحت حمایت مالکان بزرگ قرار دهند. چون بزرگان مزبور می باید مالیات را برای دولت جمع آوری کنند، تعداد کسانی که تحت نظارت آنان بودند افزایش یافت. برای دولت بدین صورت جمع آوی مالیات و عوارض آسان شده بود. قدرت زمین داران در ایران تا حدی رسید که پادشاه از نظر مالی و نظامی وابسته به آنان شدند. ثروت فراوان و کاخ های مجلل روستاییان عالی رتبه از آنها اعیانی ساخته بود که جداگانه در املاک وسیع خود و کاخ های خویش زندگی می کردند و دارای سربازان و خدمه و غلامان بسیار بودند. طبقه اول به قدری قدرت یافت که همان طور که اشاره شد، شاه نیز نمی توانست جلو آنها بایستد.[۱۴]

موقعیت دهقانان در جامعه ایران اسلامی

در اواخر عمر پر آشوب حکومت ساسانی، اعراب مسلمان ایران را در مدت زمان کوتاهی فتح کردند. در پی این واقعه بزرگ، طبقات و گروه های مختلف جامعه ایرانی دچار تحولاتی گردید. اما شالوده اصلی برخی از خانواده های ایرانی همانند گذشته پابرجا و دست نخورده ماند. از این میان می توان به دهقانان اشاره کرد. دهقانان قبل از اسلام از طبقه نجبا و اشراف ایران محسوب می شدند.

و این پادشاهی به دست ایشان بود و از کار و رفتار و از نیک و بد و از کم و بیش ایشان دانند. پس ما را به گفتار ایشان باید رفت.[۱۵]

نوشته­های تاریخی چنین بر می آید که این گروه از جامعه ایرانی کمتر از اقوام دیگر با تازه واردان به ایران و بیگانگان آمیزش داشته اند. این خانواده ها سعی بلیغ در ازدواج های خانوادگی میان خودشان داشته اند. برخی در باره وضع نژادی این دهقانان و ایرانیان پیش از حمله مغول به جای «ایرانی واقعی» گاه کلمه دهقان را به کار برده اند، برای مثال در دو بیت از فردوسی کلمه دهقان درست به معنا ایرانی در برابر ترک و تازی به کار رفته است:

ز ایران و از ترک و از تازیان نژادی پدید آید اندر میان

نه دهقان، نه ترک و نه تازی بود سخن ها به کردار بازی بود

در بیت ذیل از منظومه «لیلی و مجنون» نظامی، دهقان در برابر عرب استفاده شده است:

دهقان فصیح پارسی زاد از حال عرب چنین خبر داد

مسلمانان در دوره خلافت عمر (۱۳ ـ ۲۳ ق) در ترکیب زمین های زراعتی و نحوه اداره آنان دخالت چندانی نکردند. دهقانان همچنان مأمور جمع آوری مالیات رعایا و کشاورزان بودند و در دوره اسلامی نیز به این کار ادامه می دادند. پس از مدتی این دهقانان به عنوان عامل یا همان والی ناحیه خویش منسوب می شدند. در واقع می توان گفت ایشان واسطه میان کشاورزان جزء و دولت به حساب می آمدند. از نخستین کارهای سعد وقاص، فاتح قادسیه، این بود که دهقانان را گرد آورد و آنها را به آنچه در نظام قدیم بر عهده داشتند همچنان متعهد ساخت، یعنی به آنها گفت که همچنان به کار و انجام وظایف خود ادامه دهند و از آن پس خود را در برابر نظام جدید پاسخ گو بدانند. همین امر باعث گردید که در گیر و دار جنگ ها و آشفتگی های دورانی که آن را دوران فتوح خوانده اند به دیوان خراج و سازمان های مختلف آن که همچنان زیر نظر دبیران و دیوانیان ایرانی به کار خود ادامه می دادند، چندان آسیبی نرسد و این دستگاه ها پویا و استوار بمانند.[۱۶] در زمان حکومت امیرالمؤمنین علی۷ نیز نام دهقانان را در ردیف اسواران و ده سالاران برای جمع آوری مالیات می بینیم.[۱۷]

با گسترش سیستم اقطاع از قرن پنجم هجری و انحطاط طبقات زمین دار به تدریج اهمیت و اعتبار دهقانان کاستی گرفت و واژه دهقان به تدریج از معنای «خرده مالک و مالک» به معنای «روستایی، زارع و کشاورز» یعنی معنایی که در اصل داشت تحول یافت؛ اگر چه در قرن ششم و هفتم هنوز این کلمه در معنای مالک به کار می رفت. کم کم دلّالانی به نام جهبذ جای دهقانان را گرفتند.[۱۸] در دوره های بعد از ورود اسلام به ایران، کم کم مقام دهقانان بزرگ و دارای مقام در جامعه ایران تنزل یافت، به نحوی که مقام کدخدا (کذخذای) که مهم ترین مأمور محلی زمین های مزروعی به حساب می آمد، تحت نظر دولت گردید و کلمه دهقان به معنای زارع و روستایی در آمد. کدخدا در املاک اربابی در واقع حکم نوکر یا مباشر مالک را پیدا کرد و کم کم کار تا آنجا پیش رفت که مسئوول انتظامات عمومی ده و رفع منازعات و اغتشاشات گردید.[۱۹] کدخدا همچنین سهم و بهره ای از مالیات و محصولات اخذ شده را بر می داشت.[۲۰]

بسیاری از دهقانان ایرانی که به دین زرتشت بودند از آن دین برگشتند و اسلام را پذیرفتند؛ اما آنان حامل سنت ها، فرهنگ، آداب و رسوم نژاد خود بودند. این در حالی است که قبطیان مصر در طی قرون متمادی حکومت یونانیان تا بیزانس فاقد طبقه ای بودند که سنت ها و فرهنگ خویش را حفظ کنند. وضعیت کشاورزان و دهقانان بستگی به برخورد دولت ها با آنان داشت. در روزگار بنی امیه به سبب سخت گیری های بسیار، زمین های زراعی رو به خرابی گذاشت و بسیاری به شهرها پناهنده شدند؛ ولی در زمان بنی عباس با اعمال سیاست های جانبدارانه از زمین داران و امور کشت و زرع، وضعیت عمومی این قشر به حالت خوبی بازگشت و این جریان از میزان مالیات ها کاملاً مشهود است.[۲۱] بنابراین مشاهده می گردد که وضعیت کشاورزان همیشه یکسان نبوده است.

دهقانان (اشراف محلی) از معدود طبقات ایران قبل از اسلام به شمار می آمدند که مورد وثوق و اعتماد هم فاتحان مسلمان و هم جامعه ایرانی بودند. دانیل در این باره چنین می نویسد:

روستاییان امور خود را به طور کلی توسط تشکیلات محلی حکومت های بلدی و به کمک یکی دو نفر از طبقه «دهقان» اداره می کردند و این دهاقین در برابر حمایت اعراب پرداخت مبلغی را متعهد بودند.[۲۲]

شایان ذکر است مالیاتی که توسط دهقانان جمع آوری و پرداخت می­شد از نوع مالیات زمین یا همان خراج بود. در ایران قبل از اسلام پرداخت مالیات سرانه (جزیه) نشان حقارت و ضعف تلقی می گشت. و معمولاً ویژه طبقات پایین جامعه بود؛ به هم