پاورپوینت کامل پژوهشی در تاریخنگاری مغرب اسلامی؛ ۱۰۲ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل پژوهشی در تاریخنگاری مغرب اسلامی؛ ۱۰۲ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۰۲ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل پژوهشی در تاریخنگاری مغرب اسلامی؛ ۱۰۲ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن پاورپوینت کامل پژوهشی در تاریخنگاری مغرب اسلامی؛ ۱۰۲ اسلاید در PowerPoint :

>

بررسی البیان المغرب فی اخبار الاندلس و المغرب

ابوالعباس احمد بن محمد بن عذاری مشهورترین مورخ مغربی پیش از ابن خلدون است که با نگارش البیان المُغرب فی اخبار الاندَلُس و المَغرِب یکی از مهم ترین نوشته های تاریخی مغرب اسلامی را پدید آورد. این مقاله به بازشناسی و تبیین جایگاه این کتاب در بین نوشته های تاریخی مغرب اسلامی، شیوه تألیف و منابع مورد استفاده مؤلف پرداخته و بدین نتیجه دست یافته است که به رغم نگارش آن در قرن هشتم، کتاب متضمن اخبار بسیار و روایات نادری است که جایگاه کتاب را تا حدّ منبعی دست اول ارتقا داده است. بعلاوه شیوه تألیف اخبار تاریخی آن، تلفیقی است از شیوه های سالشمار و موضوعی که با اسلوبی ساده و روان نگاشته شده است.

مقدمه

تحوّلات تاریخ نگاری مغرب اسلامی در سده هشتم هجری به صورت چشمگیری از اوضاع سیاسی آن روزگار متأثّر بود. شمال آفریقا پس از تجربه حاکمیت سیاسی واحد در دوره فاطمیان، مرابطون و موحدون با سقوط امپراتوری موحدون در نیمه دوم قرن هفتم، حاکمیت در این منطقه تجزیه شد و پس از منازعات بسیار میان مدعیان قدرت، سرانجام دولت های سه گانه متقارن حفصیان در تونس، بنی عبدالواد در تلمسان و بنی مرین در فاس بر عرصه حکومت مغرب دست یافتند. در اندلس نیز درگیری میان ملوک الطوایف به اوج خود رسید و خاندان های حکومتگر مسلمان اندلس بر ضد یکدیگر با مسیحیان دست همکاری دادند.[۱] و حتی از اختلافات داخلی درون خاندانی بر کنار نبودند.[۲]

انشقاقات سیاسی مغرب سبب شد تا دولت های سه گانه مغرب با هدف ثبت مفاخر و مآثر خود در جذب مورّخان و دانشمندان بکوشند و با یکدیگر به رقابت برخیزند. این وضع موجب پیدایش گونه های متعددی از نوشته های تاریخی شد که تا آن زمان در مغرب سابقه نداشت؛ به طوری که می توان سده هشتم را از نظر شمار منابع تاریخی ـ ادبی مهم از دیگر قرون ممتاز دانست. در سرآغاز این قرن ابن عذاری مراکشی با نگارش تاریخ عمومی البیان المغرب سنّت تاریخ نگاری مغرب را که عموماً به جغرافیای مغرب محدود می شد و حتی با شبه جزیره ایبری ارتباط نداشت،[۳] تغییر داد و جهان اسلام را به مثابه پیکری واحد در نظر گرفت. این رویکرد به تاریخ که بر روابط حسنه حکومت های اسلامی به ویژه مصر و مغرب تأکید داشت، با نگارش العبر ابن خلدون به اوج خود رسید. چنین می نماید که حملات مغولان و صلیبیان به شرق اسلامی و شامات از یک سو و جنگ های صلیبی که مصر، مغرب و اندلس را از سوی دیگر هدف قرار داده بود، مورخان مسلمان را به ایجاد جهان نگری واحد سوق داد که نمودار تقابل اسلام و مسیحیت بود.

علاوه بر تاریخ نگاری های عمومی، اَشکال دیگر وقایع نامه ها چون تواریخ محلّی، دودمانی و انواع تراجم نگاری نیز در این دوره رواج بسیار داشت و سلاطین از نویسندگان این آثار حمایت می کردند. این حمایت های بی دریغ، اگر چه پیدایش آثار تاریخی را به دنبال داشت، اما نتوانست آنها را از ضعف معمول تاریخ نگاری دودمانی در امان نگاه دارد؛ به طوری که مبالغه نخواهد بود اگر جریان تاریخ نگاری اسلامی را در این دوره به طور کامل تابع دربار بدانیم از این رو کمتر به مورّخ مستقلی بر می خوریم که بی توجه به خشنودی ممدوح خود به گزارش حقایق تاریخی پرداخته باشد. به درستی معلوم نیست که آیا ابن عذاری البیان المغرب را به تقاضای سلطان مرینی نگاشت یا نه؛ اما تردیدی نیست که وی کتاب را نه با میل شخصی و ارضای خاطر خویش بلکه به خواهش دیگران پدید آورده است؛ از این رو رویکرد او به تاریخ مرینی با بزرگ نمایی و تعصّب همراه است.[۴] ابن ابی زرع، نویسنده الذخیره السنیه[۵] و روض القرطاس نیز از این ضعف مستثنا نیست و بارها به ستایش و تجلیل مرینیان خاصه ممدوح خود ابوسعید عثمان و تقبیح مخالفان آنان پرداخته است.[۶] انگیزه ابن خطیب، سیاستمدار و مورّخ این سده، در نگارش اعمال الاعلام از این هم ناامید کننده تر به نظر می رسد؛ چه وی تصمیم گرفت با هدف توجیه سلطنت ابوزیان مرینی، که هنوز به سنّ بلوغ نرسیده بود، مصادیق گوناگون حکومت سلاطین خردسال را ارائه دهد تا در جهت مشروعیت بخشی حاکم به کار گرفته شود.[۷]

دوره طلایی حکومت مرینیان (۶۳۳ ـ ۹۶۳ ق) به ویژه در مقایسه با دولت های متقارن و همجوار آنان چون حفصیان (۶۲۷ ـ ۹۸۲ ق) و زیانیان (۶۳۳ ـ ۹۶۲ ق) را می توان اوج رواج فرهنگ عربی اسلامی در مغرب دانست که تاریخ و تاریخ نگاری همواره در آن نقشی برجسته داشت و فاس پایتخت مرینیان برای نخستین بار آن همه شکوه و عظمت به خود دید.[۸] و توانست مورد توجه دانشمندان قرار گیرد.

البیان المُغرب فی اخبار الاندَلُس و المَغرِب

ابوالعباس احمد بن عذاری مشهورترین مورّخ مغربی پیش از ابن خلدون است. اگر شهرت بایسته ابن خلدون در تبیین علل و عوامل پدیده های تاریخی در مقدمه نبود، چه بسا ابن عذاری در تاریخ نگاری مغرب اهمیت و شهرتی فزون تر می یافت. به رغم اهمیت اثر ارزشمند البیان المغرب، متأسفانه از زندگی و تحوّلات حیات ابن عذاری اطلاعی در دست نیست و تراجم نگاران مشهور مغربی چون ابن قاضی و ابن قنفذ از وی یادی نکرده اند.[۹] محقّقان و شرح حال نگاران متأخّر نیز جز از نام و تاریخ احتمالی زندگانی او، آگاهی کافی به دست نداده اند.[۱۰] با این همه، به نظر می رسد وی در نیمه دوم قرن هفتم و نیمه اول قرن هشتم هجری در مراکش دوره مرینی می زیسته و چندی حاکم شهر فاس بوده است.[۱۱] مقام ممتاز علمی و ادبی و آشنایی گسترده با اخبار حاکمان و امیران شرق و غرب جهان اسلام از خلال گفتارش در البیان المغرب نمایان است.[۱۲] از آثار او نیز به درستی اطلاعی در دست نیست و برخلاف بسیاری از نویسندگان این دوره که در رشته های مختلف دینی سرآمد بودند، بعید به نظر می رسد که وی جز در تاریخ، مقامی شامخ داشته باشد. تنها اثر برجا مانده از او، کتاب بیان المُغرب فی اختصار ملوک الاندلس و المَغرِب است.[۱۳] به نظر می رسد هنوز چاپ کاملی از این اثر عرضه نشده و چاپ فعلی آن نواقص و افتادگی های زیادی دارد.[۱۴] با این حال بیش از یک قرن، تلاش های خاورشناسان برجسته حوزه مغرب و اندلس چون دُزی، پروونسال و هویسی میرندا را به خود معطوف داشته است.[۱۵]

مقدمه کتاب، که متأسفانه چاپ دوزی فاقد آن است، در تبیین انگیزه، هدف، منابع و اجزای مختلف کتاب بسیار مفید است. از این مقدمه به ویژه ارجاعات وی آشکار است که پیش از نگارش البیان المغرب، کتابی در تاریخ مشرق به نام البیان المُشرق فی اخبار المَشرق نگاشته بوده که اصل آن امروزه در دست نیست؛ اما گزارش های اندکی از آن در بیان المغرب باقی مانده است.[۱۶] این گزارش ها حکایت از آن دارد که البیان المشرق جز سرزمین های شرقی، تاریخ مصر، دست کم تا دوره فاطمیان را نیز شامل می شده است.[۱۷] به هر روی شهرت ابن عذاری به دلیل البیان المغرب اوست و البیان المشرق ـ هر چه باشد ـ نتوانست در میان مورّخان مغربی جایگاهی بایسته یابد و از این رو به فراموشی سپرده شد و ظاهراً در هیچ یک از آثار تاریخی متأخر از آن سخنی به میان نیامده است.

البیان المغرب از مفصّل ترین نوشته های تاریخی مغرب و اندلس است که به رغم آن که در قرن هشتم به نگارش درآمده، متضمِّن اخبار بسیار و روایات نادری است که جایگاه کتاب را تا حدّ منبعی دست اول ترفیع داده است.[۱۸] بعلاوه همچون اغلب نوشته های این دوره که به خواست سلاطین یا بزرگان تحریر می یافتند، نیز از این نقیصه خالی نیست و نویسنده آن را نه برای ارضای علایق شخصی یا دانش دوستی بلکه به خواهش دیگران پدید آورده است. با این تفاوت که نام و هویت ممدوح ابن عذاری در این کتاب به درستی معرفی نشده و تنها به اشاره از آن سخن رفته است. وی در این باره می نویسد:

چون به نگارش اخبار خلفا، بزرگان و امیران شرق و غرب و دیگر سرزمین ها وادار شدم و درباب اخبار تاریخی به مناظره با فضلا و دوستان دانشور حریص بودم، یکی از آنان، که اکرامشان بر من واجب بود، از من خواست تا تک نگاشته ای موجز و مختصر درباب اخبار پادشاهان سرزمین های غربی بنویسم. او چنان در این کار پافشاری کرد که از نگارش آن ناگزیر شدم و نتوانستم خواسته اش را پاسخ نگویم و عذر آورم؛ از این رو از سر اضطرار و نه اختیار به جمع و تألیف کتاب دست زدم.[۱۹]

ابن عذاری در مقدمه کتاب از اهتمام به علوم و کسب دانش و همنشینی با علما سخن گفته و پس از بیان انگیزه تألیف، به مهم ترین منابع خود اشاره کرده است. سپس طبق معمول از جغرافیای تاریخی مغرب و افریقیه و آثار و احادیثی که در فضایل مغرب روایت شده، بحث کرده و تاریخ مغرب را از سال ۲۱ هجری که عمروعاص اسکندریه را گشود آغاز کرده است.[۲۰] وی کتاب را در سه بخش مستقل از هم تدوین کرده تا بدین وسیله مطالب آن «برای خواننده قابل فهم و آسان شود».[۲۱]

بخش نخست به تاریخ افریقیه از بدو فتوحات در دوره خلیفه سوم عثمان تا روی کار آمدن مرابطون اختصاص دارد. این بخش مشتمل است بر اخبار والیان اموی و عباسی، خوارج صُفریه و اباضیه، اغلبیان، عبیدیان شیعه، قبایل زناته، صنهاجه و… تا زمان انتقال به مصر و حکومت جانشینان آنها، بنی زیری و بنی حمّاد، و تهاجم اعراب بنی هلال و بنی سُلَیم تا ظهور موحدون. وی سپس در این بخش به تاریخ مغرب اقصی پرداخته و از ادریسیان، بَرغُواطَه، بنی مِغراوَه تا شکل گیری مرابطون نیز یاد کرده است.

بخش دوم به تاریخ اندلس از فتح آن تا ورود مرابطون در سال ۴۷۸ ق. اختصاص یافته و در آن از سرگذشت امویان اندلس و قیام هایی که در آن دوره شکل گرفت، بنی عامر و دیگر ملوک الطوایف اندلس چون بنی حمّود، بنی جَهوَر، بنی عبّاد، بنی صُّمادح، بنی بکر، بنی اَفطَس و ملوک زناته و صنهاجه بحث شده است.

بخش سوم به دولت های مرابطون و موحدون تا سال ۶۶۷ ق. اختصاص دارد و در خلال آن از مهم ترین دولت های مغرب چون بنی حفص و بنی مَرین، و اندلس چون بنی هود و بنی احمر سخن رفته است.

این چنین، ابن عذاری را باید از نخستین مورخان قرن هشتم هجری دانست که چارچوب دقیقی برای تاریخ خود ترسیم کرده و هم از این روست که البیان المغرب را قدیمی ترین اثر موجود تاریخی صرف در عرصه تاریخ نگاری مغرب نامیده اند.[۲۲] کتاب به تصریح مؤلف، دو رونوشت داشته و نسخه کنونی، رونوشت دوم است که ابن عذاری خود در آن حذف و اضافاتی انجام داده است.[۲۳] رویکرد ابن عذاری به موضوعات تاریخی با معاصرانش تفاوتی بایسته ندارد؛ از این رو نمی توان البیان المغرب را چیزی جز گردآوری و اقتباس صرف از منابع پیشین دانست. ارزش کتاب نیز نه به نوآوری های وی، بلکه به جامعیت آن در مقایسه با دیگر نوشته های تاریخی مغرب است و همچون دیگر نوشته های پیش از آن اظهار نظر و داوری درباب روایات و وقایع در آن جایگاهی ندارد. با این همه، در این کتاب علاقه ای به ذکر عجایب و اوهام دیده نمی شود.[۲۴] و به تدریج خرافات و شگفتی ها جای خود را به واقعیت ها و حوادث تاریخی داده است.

از نظر مذهبی و دینی، موضع گیری های صریح و بی پرده ابن عذاری به خصوص در برخورد با مسیحیان، جالب توجه است. از خلال گفتار وی، به درستی می توان دانست که مؤلف در برابر فاطمیان موضع سلبی دارد.[۲۵] از این رو نه تنها در نسب علوی آنان تردید می کند، بلکه در مواضع متعدد ابوعبدالله شیعی،[۲۶] ابوسعید جنّابی[۲۷] و قرامطه[۲۸] را ملعون می خواند و با استناد به آرای ابن قَطّان بیشتر اعتقادات آنها را کفر می داند.[۲۹] رویکرد منفی وی به تاریخ فاطمیان، اگر چه شایسته مورّخی آگاه و بی طرف نیست، اما این حُسن را دارد که از راه مقایسه با نوشته های تاریخی عصر فاطمی ـ که به دفاع جانبدارانه از این جریان پرداخته اند ـ بتوان به برخی از حقایق تاریخی آنان دست یافت. در این میان توجه ابن عذاری به تحوّلات مذهبی ناشی از حکومت نوظهور فاطمیان و واکنش مغربیان به اعتقادات آنان بسیار قابل توجه است.[۳۰]

موضع منفی وی در برابر صلیبیان به مراتب از فاطمیان هم شدیدتر است.[۳۱] و می توان وی را دشمن ترین مورّخ مغربی این قرن در مخالفت با مسیحیان تلقی کرد. این موضع گیری البته با اطلاع از نبردهای استرداد در اندلس و حملات پیاپی مسیحیان به شهرهای مغرب به خوبی می توان توجیه کرد. او از هم پیمانی مسلمانان با مسیحیان و دشمنی ملوک الطوایف با یکدیگر دلخوش نیست.[۳۲] و مکرّر پس از ذکر «نصارا»، از خداوند نابودیشان را طلب می کند.[۳۳] همچنین پس از نام شهرهایی که در آماج حملات مسیحیان قرار داشت، عبارت دعایی «حَرسَ ها الله» را به کار می برد[۳۴] و برای شهرهایی چون اشبیلیه که به دست مسیحیان افتاده بود، بازگشت سلطه مسلمانان بر آنها را از خداوند خواستار است.[۳۵]

شیوه نگارش البیان المغرب

شیوه تدوین البیان المُغرب تلفیقی از شیوه رایج سالشمار و موضوعی است. به نظر می رسد اتخاذ این شیوه، مرهون آشنایی عمیق مؤلف با منابع گوناگون تاریخی شرق و غرب جهان اسلام است که خود در مقدمه به آن اشاره کرده است.[۳۶] وی حوادث تاریخی را به ترتیب سال وقوع از ۲۱ تا ۶۶۷ هجری بررسی کرده است. با این همه او تنها به این شیوه متکی نیست و در خلال سنوات مختلف، موضوعات مهم و مورد توجهش را در درون شیوه سالشمار جای داده و به تفصیل یک جا از آنها سخن گفته است. تفصیل برخی از این وقایع به گونه ای است که مؤلف گاه یکباره به کلی از شیوه سالشمار دست شسته و به موضوعات منفرد تاریخی پرداخته است.[۳۷] مطالبی که به صورت موضوعی تدوین یافته اند، عموماً به شکل قابل توجهی از گزارش های سالشمار جدا شده اند. انتقال از شیوه موضوعی به سالشمار با عبارات «رجَعَ الخبرُ»[۳۸] یا «رجَعَ الخبرُ الی نسقِ التاریخ»[۳۹] صورت می گیرد. با این وصف می توان پنداشت که حتی در قرن هشتم نیز تاریخ تنها بر نوشته های سالشمار اطلاق می شده است. چنین می نماید که مؤلف این شیوه را آگاهانه و با هدف انسجام بین وقایع و اخبار تاریخی در پیش گرفته باشد. روایاتی که تاریخ دقیق وقوع آن به درستی روشن نیست، در یک جا به اختصار آمده است و در سال مورد نظر نیز آنها را ذکر کرده است؛ برای نمونه چون به فتوحات مغرب در دوره عقبه بن نافع می رسد، می گوید:

نمی دانم فتوحات وی [به تمامی] در این سال واقع شد یا تا سال بعد در روزگار یزیدبن معاویه نیز ادامه داشت؛ از این رو مجموعه ای مختصر از غزوات وی را در این جا ذکر کردم تا خبر منقطع نگردد.[۴۰]

گاه نیز این گونه روایات را مستقل از شیوه سالشمار و در پایان یک مبحث، یک جا گرد آورده است؛ برای مثال به هنگام سخن از گسترش قلمرو موحدون، به ترتیب سنواتی درباب شهرهای مفتوحه آنان گفت وگو کرده و سرانجام بخشی را به «اخبار عرب هایی که به طور کلی در سنواتی نامعین به اطاعت موحدون در آمده اند» اختصاص داده است.[۴۱] توجه به شهرسازی و جغرافیای تاریخی شهرها، البیان المغرب را از آثار تاریخی مشابه ممتاز کرده است. مؤلف به هنگام بحث از وقایع تاریخی، چون به شهری مهم می رسد، بی درنگ از جغرافیای تاریخی آن شهر سخن می گوید.[۴۲]به نظر می رسد که پرداختن به جغرافیای تاریخی شهرها نه به سبب پیوند تاریخ و جغرافیا بلکه صرفاً برای فهم بهتر گزارش های تاریخی است که به وصف شهرها پرداخته است.

البیان المُغرب از نظر ساختار تدوین مطالب، چنانکه گفتیم، به سه بخش تقسیم شده است: بخش اول، تاریخ مغرب تا ظهور مرابطون، بخش دوم، تاریخ اندلس تا ورود مرابطون و بخش سوم، تاریخ مغرب و اندلس تا سقوط موحدون. از آنجا که تاریخ مغرب و اندلس را به علت از هم گسیختگی حاکمیت سیاسی آن از یک سو و ارتباط این حاکمان با یکدیگر از سوی دیگر نمی توان به طور کامل در بخش هایی مجزا از هم تألیف کرد، ابن عذاری کوشیده تا ضمن ارجاع مکرّر مطالب یک بخش به بخش دیگر[۴۳] و گاه ذکر فهرست گونه و مجمل اخبار یک منطقه،[۴۴] به درستی این نقیصه را برطرف سازد.

نحوه تدوین مطالب تاریخی البیان المغرب با روض القرطاس شباهت دارد. هر دو به هنگام بحث از حوادث سیاسی یک دولت غالباً در بدو امر و گاه در پایان سال حکومت به نسب، نام مادر، ویژگی های اخلاقی و صفات ظاهری، نام وزرا، کتّاب، حجّاب، امرا و دولتمردان می پردازند.[۴۵] توجه به وفیات[۴۶] و حوادث طبیعی، چون زلزله،[۴۷] کسوف،[۴۸] طاعون[۴۹] و نیز وضع اقتصادی به ویژه گرانی[۵۰] و قحطی،[۵۱] در بخش های سالشمار کتاب مکرر به چشم می خورد. متأسفانه اطلاعات او در این خصوص چنان اجمالی