پاورپوینت کامل بهداشت فردی در سبک زندگی رضوی؛ مروری بر کتاب رساله الذهبیه ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل بهداشت فردی در سبک زندگی رضوی؛ مروری بر کتاب رساله الذهبیه ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل بهداشت فردی در سبک زندگی رضوی؛ مروری بر کتاب رساله الذهبیه ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل بهداشت فردی در سبک زندگی رضوی؛ مروری بر کتاب رساله الذهبیه ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

>

فائزه قربانی[۱]

چکیده

بهداشت فردی در اسلام بسیار مطلوب است. قرآن کریم در زمینه بهداشت پوشش، تغذیه، بدن و دیگر امور زندگی، آشکار سخن گفته و آن را از مطالبات دینی و در برخی موارد در حد تکالیف شرعی مطرح کرده است. درباره این رویکرد، ده ها آیه در قرآن وجود دارد که به روشنی در برخی از امور، رعایت بهداشت را لازم می داند.

به همین دلیل، در سیره پیامبران و امامان علیهم السلام نیز اهتمام جدی در همه امور به بهداشت دیده می شود. در سیره رضوی نیز به بهداشت فردی توجه ویژه ای شده است و عمل به آن آموزه ها، به عنوان یکی از راه های رشد معنوی انسان مطرح می شود.

نوشتار حاضر می کوشد، جنبه های مهم بهداشت فردی در آموزه ها و سیره امام رضا علیه السلام را با تمرکز بر کتاب رساله الذهبیه در جهت تبیین بُعدی از جنبه های سبک زندگی رضوی معرفی کند. از همین جهت پس از معرفی بهداشت از دیدگاه قرآن پنج مؤلفه بهداشت فردی، یعنی بهداشت دهان و دندان، بهداشت بدن و استحمام، بهداشت مسافر، بهداشت حجامت و بهداشت خواب از منظر امام رضا علیه السلام معرفی شده است. در پایان نیز پیشنهادهایی برای رسانه ملی برای تولید برنامه های آموزش بهداشت ارائه گشته است.

۱. مقدمه

امروزه مسئله بهداشت از موضوع های مهم جوامع انسانی است. در گذشته نیز زندگی انسان بی بهره از بهداشت و پاکیزگی نبوده، اما به مرور زمان و با روشن شدن دیگر جنبه های انسان و زندگی او، موضوع های بهداشتی و شعاع آن، گسترش یافته است. امروزه اصطلاحات و موضوع هایی مانند بهداشت روانی،[۲] بهداشت خانوادگی،[۳] بهداشت اجتماعی،[۴] بهداشت اقتصادی،[۵] بهداشت تغذیه،[۶] بهداشت محیط[۷] و بهداشت مسکن[۸] و محیط زیست رایج شده است و هر یک، دارای حیطه تخصصی خود هستند. اسلام نیز به عنوان دینی فراگیر که به انسان و اجتماع همه جانبه نگریسته و آموزه های آن شامل همه ضروریات زندگی است، به این مسئله توجه داشته است. در واقع، یکی از موضوع هایی که در فرهنگ متعالی اسلام به آن پرداخته شده، مسئله طهارت و پاکیزگی است، به گونه ای که حفظ و تلبّس به آن خود از واجبات و مقدمه ای ضروری برای برخی از واجبات دینی است. بنابراین، بدیهی است به امر بهداشت که یکی از الزامات طهارت بوده و مشترکات مفهومی زیادی با آن دارد نیز توجه داشته باشد. به همین جهت در آیات و روایات و احکام، راهنمایی ها و تأکیدات فراوانی پیرامون این موضوع وجود دارد.[۹]

اهمیت این موضوع باعث شده است تا مسئله بهداشت، به ویژه در سال های اخیر به یکی از مهم ترین موضوع های پرداخته شده در رسانه ملی تبدیل شود. شاهد این مدعا راه اندازی شبکه سلامت و پخش برنامه های متعدد در دیگر شبکه های صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در این حوزه است. از سویی دیگر، به این دلیل که موضوع ها و برنامه های تلویزیون در شکل گیری یا تغییر سبک زندگی بسیار اثرگذار واقع می شوند، توجه و آشنایی مدیران، تولیدکنندگان و نویسندگان رسانه ملی به این موضوع می تواند در تبیین مفهوم بهداشت در سبک زندگی دینی نقش مهمی را ایفا کند.

در این نوشتار تلاش شده است، برخی مؤلفه های اصلی مورد اشاره در حوزه بهداشت فردی با تأکید بر آموزه های امام رضا علیه السلام شناسایی و به دست اندرکاران حوزه رسانه معرفی شوند. همچنین در پایان پیشنهادهایی برای برنامه سازی جهت آموزش بهداشت ارائه خواهد شد.

۲. بهداشت

کریسی [۱۰]می گوید، بهداشت عبارت است از نگه داری و رشد سلامت و پیشگیری از بیماری ها و افزایش قدرت روحی، جسمی و اقتصادی در افرادی که به علت بیماری ناتوان شده اند یا در نگاه ساده تر، مجموعه اقداماتی است که انسان برای تمیزی و پاکیزگی بدن خود برای نگه داشتن سلامتی و پیشگیری از بیماری ها انجام می دهد (کریسی، ۲۰۰۵: ۷) و در یک اصطلاح به مجموعه فعالیت ها و اقداماتی گفته می شود که برای بهبود و ارتقای تندرستی و توانایی یک فرد یا جامعه انجام می شود. این موارد شامل همه دانش ها و روش هایی است که به حفظ سلامت فرد و جامعه کمک می کند. (برگرفته از پایگاه اینترنتی دانشگاه علوم پزشکی ایران)

۲.۱. رسانه ملی و بهداشت

رسانه ها و محصولات رسانه ای، از مهم ترین عوامل اثرگذار بر شکل گیری سبک های زندگی یا تغییر سبک زندگی هستند، به ویژه آنکه رسانه در جهان امروز، به دوردست ترین نقاط زمین رخنه کرده اند و این ویژگی مایه جهت دهی به افکار عمومی و ایجاد تغییر در سبک زندگی شده است، به گونه ای که فرد با دیدن شبکه های تلویزیونی و الگوهای رفتاری ارائه شده در آن در زمینه های مختلف، اعم از بهداشتی و تربیتی، تحت تأثیر آنها قرار می گیرد. اینها امروزه منشأ شکل گیری سبک زندگی برای بسیاری از افراد جامعه شده است.

در جامعه ایرانی نیز رسانه ها به ویژه تلویزیون، خواسته یا ناخواسته، در الگوسازی برای تک تک افراد جامعه نقش پررنگی دارند. توجه به این موضوع، اهمیت برنامه ریزی فرهنگی و دینی در مجموعه رسانه های همگانی موجود در جامعه اسلامی را نشان می دهد. (قانع، ۱۳۹۲: ۲۲۳ – ۲۲۵)

در سال های اخیر برنامه های متعددی درباره بهداشت، اعم از بهداشت فردی، خانواده و محیط، از شبکه های تلویزیونی جمهوری اسلامی ایران به مخاطبان ارائه می شود، مانند برنامه «سلامت باشید» که از شبکه سه سیما پخش می شود. همچنین برنامه «دکتر سلام» که از شبکه های متعددی پخش می شود، شامل آموزش های پزشکی و بهداشتی است.

برنامه «خانه محبت» نیز که از شبکه قرآن پخش می شود، آموزش های سودمندی درباره بهداشت خانواده و درمان بیماری ها با طب سنتی ارائه می دهد. در یک بررسی اجمالی به نظر می رسد، برنامه خانه محبت از میان برنامه های حوزه بهداشت و سلامت رسانه ملی، رویکردی بیشتر دینی و اسلامی به حوزه بهداشت و سلامت دارد که با توجه به نظرسنجی برنامه، مخاطبان بسیاری نیز دارد. این موضوع نشان می دهد، بسیاری از مردم خواهان یادگیری مسائل بهداشتی از دیدگاه معصومان علیهم السلام و گاهی طب سنتی هستند. محتوای آموزشی دیگر برنامه ها، بسیار سودمند و قابل توجه است، اما عموماً برگرفته از دانش و پژوهش های غربی است و کمتر به جنبه اسلامی آنها توجه می شود.

این در حالی است که ما آموزه های بسیار فراوانی پیرامون بهداشت و بیماری ها از دیدگاه امامان علیهم السلام در دست داریم. بهره مندی از این آموزه ها در محتوای برنامه های بهداشتی رسانه ملی می تواند الگویی مناسب در سبک زندگی اسلامی به مخاطبان ارائه دهد.

۲.۲. بهداشت فردی

آنچه در این نوشتار در حوزه بهداشت به آن تأکید شده، بهداشت فردی است. بهداشت فردی[۱۱] شامل دستورالعمل هایی است که برای تأمین، حفظ و ارتقای بهداشت و سلامتی فرد به کار می رود. به عبارتی واضح تر، رعایت بهداشت فردی به معنای تمام کارهایی است که ما جهت تمیزی و سلامتی بدن خود انجام می دهیم، مانند دوش گرفتن، شستن دست ها و…. (کریسی، ۲۰۰۵: ۷)

اهمیت بهداشت فردی از این جهت است که پیروی افراد جامعه از یک سلسله دستورها و عادت های بهداشتی و دوری جستن از رفتارها و عادت های غیربهداشتی باعث می شود افراد جامعه در معرض بیماری قرار نگیرند. استراحت، ورزش، نظافت، خواب و عادات غذایی مناسب از نکته های مهم در اصول بهداشت فردی اند. در واقع، ملاک عمل در بهداشت فردی، مسئولیت فردی است که فرد را ملزم به رعایت بهداشت و خودداری از عادات غیربهداشتی می کند.

این مطلب زمینه ساز انجام رفتارهای بهداشتی، شناخت، آگاهی و نگرش صحیح است. اطلاعات و آگاهی های فرد در زمینه بهداشت فردی در رعایت اصول و موازین بهداشت فردی می تواند زنجیره های پدیدآورنده بیماری ها مانند کمبودهای غذایی، بیماریهای انگلی و گوارشی را قطع کند.

۳. سبک زندگی

تعریف های متعددی از سبک زندگی ارائه شده است. تعریفی که سازمان جهانی بهداشت،[۱۲] از سبک زندگی ارائه کرده، بدین شرح است: «سبک زندگی به معنای شیوه ای از زندگی است که مبتنی بر الگوهای قابل شناسایی از رفتاری است که از طریق فعل و انفعال بین ویژگی های شخصی فرد، تعاملات اجتماعی و شرایط اقتصادی، اجتماعی و محیطی زندگی فرد تعیین می شود.» (سازمان بهداشت جهانی، ۱۹۸۸) «سبک زندگی می تواند براساس شاخص هایی مانند انتخاب های تغذیه ای فرد، سطح فعالیت بدنی و رفتارهای وی حالت سالم یا ناسالم داشته باشد». (لانگمن، ۲۰۰۸ به نقل از معتمدی، ۱۳۹۲)

به سخن ساده تر، سبک زندگی پدیده ای چند وجهی است که همه جنبه های روزمره زندگی مانند خواب، غذا، بهداشت، آداب و رسوم، کار، بازی، سرگرمی، وقت گذرانی، روابط اجتماعی، طرز تفکر، رفتار، احساسات و عواطف را شامل می شود و تحت تأثیر عوامل گوناگونی از قبیل عوامل جسمی، عوامل اجتماعی، عوامل روحی و روانی، عوامل فرهنگی و عوامل معنوی قرار می گیرد.

از آنجایی که سبک های زندگی مجموعه ای از طرز تلقی ها، ارزش ها، شیوه های رفتار، حالت ها و سلیقه ها در هر چیزی را در برمی گیرد، موسیقی عامه، تلویزیون و آگهی ها، می توانند تصور ها و تصویرهایی بالقوه از سبک زندگی را فراهم کنند. (ابهری، ۱۳۹۱: پورتال تخصص سبک زندگی)

۴. اهمیت بهداشت در اسلام

نظام تربیتی اسلام، نظامی جامع نگر، فراگیر و پاسخگو به تمام نیازهای انسان است که هم جنبه مادی و هم معنوی را مورد نظر قرار می دهد تا انسان بتواند مسیر درست رشد و کمال را بپیماید. ازاین رو، در زمینه سلامتی و بهداشت که می تواند مقدمه عبادت و بندگی نیکو باشد، آموزه های فراوانی دارد.

با نگاه به وضع بهداشت در زندگی عرب عصر جاهلی و مقایسه آن با دوران پس از بعثت، می توان دریافت که تأکیدهای قرآن و دیدگاه و سیره نبوی در تغییر فرهنگ زندگی اثرگذاری عمیق و چشمگیری داشته است. عرب پیش از اسلام، از نظر بهداشت و کیفیت تغذیه و خوراک که از نمادهای تمدنی است، وضع ناگواری داشت.

برای نمونه، خوردن خون و گوشت درندگان و خزندگان، در بین آنها رواج داشت، (جاحظ، ۱۴۱۹: ۲۹۹) اما دین اسلام آداب و رسوم و فرهنگ آنان را دگرگون ساخت و به رشد رساند. امیرمؤمنان علیه السلام وضع فرهنگی و معیشتی عرب را پیش و پس از اسلام، مقایسه و تأثیر نبوت و کتاب آسمانی را در همه جنبه های زندگی عرب تبیین می کند و می فرماید: «عرب قبل از اسلام در پست ترین معیشت و زندگی قرار داشت و فاقد معرفت و تشخیص بود، بهترین غذای آنان خرما بود که به آسانی تحصیل نمی شد، زیرا فاقد زراعت و کشاورزی بودند، به ویژه در مکه شرایط سخت تری نسبت به یثرب حاکم بود.» (ابن ابی الحدید، ۱۳۸۸: ۱۱۴ – ۱۸۵؛ نهج البلاغه، خطبه ۱۰۴)

اما پس از ابلاغ آیین اسلام، به تدریج فرهنگ قرآنی و فرمان های الهی و نوع رفتار پیامبر، هنجارها و آداب و رسوم را دگرگون کرد. وضع عمومی معیشت ]سبک زندگی[ نیز مشمول این دگرگونی بود. (جاحظ، ۱۴۱۹ه‍. ق: ۲۷۳ – ۳۱۰)

طبعاً اگر قرار باشد با رهیافت های متون اسلامی، یک سره از میراث غنی متون روایات خود – که آن را نخوانده، گذاشته ایم – جدا شویم، در همه جنبه های زیستی در زمینه بهداشت و تغذیه و غایت هدف مند دین مبین، که سلامت روانی و جسمی مخاطبان معرفت دینی است، مشکلی بزرگ پدید می آید. در واکاوی های ژرف متون روایات، ما در مقام باورمندان به نظام منسجم و مترقی الهی – اسلام – به بیش از پنج هزار روایت و حدیث در زمینه مسائل تغذیه، بهداشت و سلامت و فهرست گسترده مأکولات و مشروبات جایز و حلال برمی خوریم که در عرصه جهانی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

در میان سلسله پیامبران عظام الهی و نیز ائمه معصومان علیهم السلام، فزون تر از همه، پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله، امام الموحدین علی علیه السلام و نیز سه پیشوای راستین اسلام؛ امام باقر، امام صادق و امام رضا علیهم السلام، بیش از دیگر ائمه در عرصه پزشکی، بهداشت، تغذیه و سلامت افاضه لطایف فرموده اند. (دریایی، ۱۳۸۹: ج۱: ۹) همین جهت در ادامه پس از مرور آیات قرآنی مرتبط با بهداشت فردی به تبیین بهداشت فردی در نگاه عالم اهل بیت علیهم السلام امام علی ابن موسی الرضا علیه السلام خواهیم پرداخت.

۴.۱. بهداشت در قرآن

قرآن کریم، رساترین پیام الهی برای بشریت است که مهم ترین هدف آن، هدایت انسان به سمت رستگاری است. از آنجا که انسان سالم در انجام وظایف خود و رسیدن به رستگاری موفقیت بیشتری دارد و از آنجا که انسان موجودی دو بعدی (مادی و معنوی) است، قرآن کریم نیز به هر دو جنبه نظر دارد و می خواهد جسم و جان هر دو را شفا دهد.

در قرآن کریم برای بهداشت، آثار معنوی فراوانی بیان شده است. واژه ها و مفاهیمی که در قرآن برای اهمیت بهداشت می توان یافت، واژه هایی مانند طیب، طهر و غسل است. واژه هایی مانند غسل، به شست وشوی ظاهری، توجه ویژه و حکمی داشته و برخی مانند طیب و طهر، مفهومی فراگیر از ظاهر و باطن دارد. (جرجانی، ج۱، ص۵۳۵) بنابراین می توان گفت، در قرآن مقصود از این مفاهیم بهداشت ظاهری و باطنی است. بسیاری از مفسران معاصر، آیاتی را که این واژه ها در آنها وجود دارد، معادل بهداشت فردی و خانوادگی تفسیر کرده اند. (مکارم شیرازی، ۱۳۶۸: ج۱: ص۵۸۸)

بهداشت شرط اساسی بهره مندی از نعمت های زمینی و مواهب آسمانی است. از نگاه قرآن، هر نعمتی که به وصف پاکیزگی متصف است، قابل بهره وری است. چیزهای کثیف و غیر بهداشتی ممنوع از بهره مندی هستند. با توجه به تعریفی که از بهداشت شده و مقبولیت همگانی دارد، اشیا و مواد غذایی غیر پاکیزه برای انسان و سلامتی او زیان بار به شمار آمده اند. از این رو، قرآن شرط بهره مندی از خوراکی ها را پاکیزگی و بهداشتی بودن آنها برمی شمارد. آیه ۱۶۸ سوره مبارکه بقره به این موضوع اشاره دارد: «یا ایهَا النّاسُ کلوُا مِمَّا فِی الاَرضِ حَللاً طَیباً وَ لا تَتَّبَعوُا خُطُوَاتِ الشَیطانِ اِنَّهُ لَکم عَدُوٌّ مُبین.» (بقره: ۱۶۸) یا در سوره مبارکه مائده خوردن چیزهای پاکیزه را امر می کند: «وَ کلُوا مِمَّا رَزَقَکمُ اللهُ حَللاً طَیباً وَ اتَّقُوا اللهَ الَّذِی اَنتُم بِه مؤمنونَ». (مائده: ۸۸)

همچنین در بررسی آیات قرآن می توان به این گزاره ها اشاره کرد: رعایت بهداشت در قرآن برای جلب دوستی خداوند و رسیدن به ترقی مطرح شده است،[۱۳] چون پاکیزگی نمایانگر جلوه ای از زیبایی هاست، خداوند در قرآن پاکیزگان را دوست خود برشمرده است،[۱۴] رستگاری یکی از فایده های بهداشت و پاکیزگی است و دوری از خباثت و پلیدی ها در قرآن از نشانه های رستگاری است،[۱۵] بهداشت و پاکیزگی در قرآن ملاک و معیار ارزش گذاری اشیا شمرده و چیزهای پاکیزه، نماد خوبی ها دانسته شده است که پلیدی ها در مقایسه با آنها بی ارزش هستند.[۱۶]

وصف طیب به معنای پاکیزگی و برخورداری از بهداشت است که قیدی برای حلال بیان شده است.[۱۷] در این وصف، نکته بسیار ظریف نهفته است که هر طیبی را حلال و قابل خوردن نمی شمارد، بلکه غذای گوارا و پاکیزه ای حلال است که از بهداشت کامل نیز برخوردار باشد؛ براساس این آیه: «ای پیامبر! وقتی از تو می پرسند چه چیزی حلال شده؟ بگو برای شما چیزهای پاکیزه حلال شده است».[۱۸]

از نظر ظاهری نیز نظافت و بهداشت رویکرد عمیقی در قرآن دارد.[۱۹]

قرآن کریم در زمینه بهداشت تغذیه نیز آدمی را از زیاده روی در تغذیه بازداشته و فرموده است: «کلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یحِبُ الْمُسْرِفین». (اعراف: ۳۱)

مضمون این آیه از مهم ترین دستورهای بهداشتی اسلام است و بنابر تحقیقات دانشمندان نیز سرچشمه بسیاری از بیماری ها مصرف اضافی غذاست که در واقع بار سنگینی برای قلب و دیگر دستگاه های بدن بوده و زمینه ای برای شروع انواع ناراحتی های جسمی است. از این رو، نخستین گام برای درمان بسیاری از بیماری ها تصمیم جدی داشتن برای رعایت این سفارش اسلام است تا جسم و روحی پاک و سالم داشته باشیم.

آیاتی نیز در قرآن وجود دارد که درباره بهداشت و پاکیزگی جامه و لباس، سخن گفته و به اهمیت آن پرداخته است: «وَ ثِیابَک فَطَهِّر»[۲۰] (مدثر: ۴)

مفسران بر این باورند که خداوند در این آیه، پیامبر را بر کوتاه کردن لباس از پایین و آستین دستور می دهد؛ چرا که رسم عرب بر پوشیدن لباس بلند بود. خداوند این فرهنگ را اصلاح می کند که لباس هایشان بر زمین کشیده و کثیف می شد و با این حال در خانه و در اجتماع حاضر می شدند. برخی دیگر بر این گمان هستند که منظور شستن لباس با آب است که خداوند به صراحت از پیامبر می خواهد که با لباس های پاکیزه در عبادت حاضر شود. این مسئله بیانگر اهمیت و نقش پاکیزگی و بهداشت پوشش در پذیرش عبادت تلقی می شود. (علامه طباطبایی، ۱۳۶۷: ج۶، ۱۷۱)

برخی از تفسیرها معنای «طهر» را عام گرفته و برای هر حال مؤمن (نماز و غیر نماز) لازم دانسته اند. از این آیه استفاده می شود که پاکیزگی و آراستگی ظاهری و مراقبت از بهداشتِ لباس در قرآن موضوعیت داشته که خداوند به آن اهمیت داده و در آغازین روزهای وحی به پیامبر که مخاطب اول قرآن است، دستور می دهد با ابلاغ توحید به این مسئله نیز توجه کند.

در آیات دیگر نیز به صراحت اهمیت بهداشت عمومی برای مؤمنین تبیین شده و امر به نظافت و غسل[۲۱] در هنگام عبادت یا پس از تلاقی به نجس ها و پرهیز از پوشیدن لباس های پوستی که از حیوانات نجس تهیه شده[۲۲] نیز به مراتب، بیانگر اهمیت بهداشت در دین اسلام است.

۵. بهداشت فردی در سیره امام رضا علیه السلام

۵.۱. مؤلفه شناسی بهداشت فردی از دیدگاه امام رضا علیه السلام

لطفاً برای دیدن تصویر به فایل پی دی اف مراجعه کنید

شکل ۱: مؤلفه های بهداشت فردی در آموزه های امام رضا علیه السلام

نویسنده با بررسی اجمالی آثار مربوط به حضرت رضا علیه السلام به ویژه رساله الذهبیه منتسب به ایشان که ترجمه های گوناگونی از آن موجود است، بهداشت فردی را در دیدگاه امام رضا علیه السلام شامل مؤلفه های متعددی می داند که در شکل بالا به آنها اشاره شده است. در نوشتار حاضر به فراخور اهمیت موضوع هایی که در برنامه های بهداشتی تلویزیون بیشتر مطرح و پیگیری می شوند، (مانند بهداشت دهان و دندان، بهداشت حجامت، استحمام) یا تازگی دارند، (مانند بهداشت در سفر و بهداشت خواب و استراحت)، پنج مورد از آنها را بررسی کرده ایم. پرداختن به بهداشت پوشاک، تغذیه، ورزش، هر کدام نوشتار جداگانه ای را می طلبد و همچنین بهداشت مجامعت که به تفصیل در رساله امام رضا علیه السلام آمده است.

۵.۲. بهداشت دهان و دندان

امام رضا علیه السلام در باب اهمیت مسواک زدن می فرمایند: «دو رکعت نماز که بعد از شستن و مسواک زدن دندان خوانده شود، از هفتاد رکعت نماز بدون مسواک بهتر است.» (طبرسی، ۱۳۷۸: ۵۰) و نیز فرمودند: «مسواک کردن چشم را جلا می دهد، موی را می رویاند و آب ریختن چشم را برطرف می کند». (مجلسی، ۱۴۰۳: ج۷۳، ۱۳۷)

در زمینه بهره مندی امام رضا علیه السلام از مسواک، معمر بن خلاد چنین می گوید: «هنگامی که علی بن موسی الرضا علیه السلام به خراسان تشریف آورده بودند، رسم آن حضرت چنین بود که وقتی نماز صبح را می خواند، همچنان تا طلوع خورشید در مصلای خویش می نشست و به اذکار و ادعیه مشغول بود. آن گاه کیسه ای را می آورند که مسواک های ایشان در آن قرار داشت. از یک یک مسواک ها استفاده می فرمودند، سپس کندر [که نام گیاهی است] می آوردند و حضرت مقداری از آن را می جویدند، سپس این کار را رها می کردند و از مصحف قرآنی که برای ایشان فراهم می ساختند، مشغول به تلاوت قرآن کریم می شدند». (شیخ صدوق، ۱۴۰۵: ج۲، ۲۱۰)

مسواک زدن و بهداشت دهان از این جهت در صحت عمومی بدن اثر مهمی دارد که تنها راه جهازات هضمی به دنیای خارج است. واردات معده و ریه ها براساس معمول از دروازه دهان هستند و به دلیل حفظ بهداشت، جهازات هاضمه و دستگاه تنفسی بدن باید این دروازه کنترل شود. سفارش های حضرت امام رضا علیه السلام درباره بهداشت دندان ها بدین شرح است: «باید دندان ها را همه روزه مسواک کنید و دهان را همیشه پاک نگه دارید، لثه ها را تحت مراقبت و احتیاط قرار دهید و از خوردن غذاهای گرم و سرد با هم و همچنین چیزهای سفت و سوزان با دندان پرهیز کنید و در خوردن شیرینی ها احتیاط کنید تا مبادا ذرات شیرینی لای لثه ها و روی مینای دندان ها بماند و موجبات فساد دهان و دندانش را فراهم کند. همچنین باید مخاطی پوشش دهان را از تأثیر ترشی های قوی و نوشیدنی های داغ مصون نگه دارید». (عسکری، ۱۳۶۶: ج ۱، ۸۴)

امام رضا علیه السلام درباره نحوه مسواک زدن و با چه وسیله ای مسواک زدن هم سخنانی دارند که می فرمایند: «بدان که بهترین وسیله ای که با آن می توانی دندان را مسواک کنی، لیف اراک است؛ چراکه مسواک دندان را جلا می دهد، دهان را خوش بو می کند، لثه ها را محکم می کند و آن را نیرومند می گرداند و در صورتی که حفر روی دندان ها وجود دارد، به اعتدال مسواک کنند و زیاده روی در آن، عاج دندان را از بین می برد و ریشه هایش را سست می کند».[۲۳] (امام علی ابن موسی الرضا علیه السلام، ۱۳۸۱: ۲۰۲)

چوب درخت، به ویژه تازه آن، افزون بر عمل مکانیکی، خاصیت ضد عفونی دارد. این خاصیت از جهت توضیح اینکه وجود ماده اسید فرمیک است که مزه چوب های سبز را تلخ می گرداند و چون خشک شود، اگر همه این ماده از بین نرود به مقدار قابل توجهی هم در آن نمی ماند، مگر در درخت اراک. ازاین رو باید گفت، لیف درخت اراک بهترین مسواک است. حفر، زردی روی دندان و ماده ای است که در پشت دندان ها متحجر می شود. مقصود از لیف اراک ممکن است لیف درخت خرمای اراک یا همان چوب معروف اراک باشد. (امام علی ابن موسی الرضا علیه السلام، ۱۳۷۰: ۲۰۳) در نسخه ای دیگر امام می فرمایند: «اِنَّ خَیر