پاورپوینت کامل بازتاب آموزه های اخلاقی در غزل های سعدی ۱۰۸ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل بازتاب آموزه های اخلاقی در غزل های سعدی ۱۰۸ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۰۸ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل بازتاب آموزه های اخلاقی در غزل های سعدی ۱۰۸ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل بازتاب آموزه های اخلاقی در غزل های سعدی ۱۰۸ اسلاید در PowerPoint :

شیخ اجل سعدی شیرازی شاعر نامدار ادب‌فارسی که در گستره جهان نیز نام و آوازه شایان یاد کردی یافته این توفیق را داشته که بتواند به پاره ای نیاز های درونی و فکری آدمیان توجه کند و با زبان شعر و هنر خود به بیان مطالب و مفاهیمی بپردازد که کمتر کسی در هر دوره و روزگاری از بهره‌مندی از آنها بی نیاز است.

پیش درآمد

شیخ اجل سعدی شیرازی شاعر نامدار ادب‌فارسی که در گستره جهان نیز نام و آوازه شایان یاد کردی یافته این توفیق را داشته که بتواند به پاره ای نیاز های درونی و فکری آدمیان توجه کند و با زبان شعر و هنر خود به بیان مطالب و مفاهیمی بپردازد که کمتر کسی در هر دوره و روزگاری از بهره‌مندی از آنها بی نیاز است.

این مرد بزرگ که به مدد«سیاحت های زاهدانه و حتی مرتاضانه»(زرین کوب ۴۶:۱۳۷۹) کوله باری سرشار از تجربه و مشاهده را با خود به شیراز آورده بود ،لا محاله آنچه می نوشت و می‌سرود رنگی از اخلاق و احساس برآمده از همین را سفرها داشت که با گونه ای احساس مسوولیت که در درونش موج می زد، نمی توانست خواننده مشتاق را از خواندن آنها بی بهره گذارد.

سعدی شناسان، آثار سعدی را در عام ترین شکل طبقه بندی به دو گروه بخش کرده اند؛ آثاری با مایه پند و اندرز و اخلاق و آثاری که جنبه غنایی و تغزلی دارند وگفته اندکه «سعدی یا ناصح است یا عاشق»(موحد،۶۷:۱۳۷۸)؛ اما معمولاً از نسبت و ارتباط میان این دو کمتر سخن گفته اند.

اما از سوی دیگر برخی هم با نیم نگاهی به این سکه دو رویه اخلاق و عشق در آثار سعدی حکم کرده اند که غزل سعدی هر چند عاشقانه است اما «با چاشنی تصوف و اندرز و عبرت نیز آمیخته و با آن زبان منزه و پاک از دیر باز نمونه عالی ترین نوع غزل فارسی محسوب شده است»(شمیسا،۸۸:۱۳۷۰)

طبعاً اگر سعدی به عنوان شیخ در اخلاق و«مفتی ملت اصحاب نظر» در عشق به دو شیوه متفاوت و متقابل سخن گفته بود و هیچ ارتباط و پیوندی میان عشق و اخلاق در آثارش نبود با این میزان اقبال و توجه خواننده در همه اعصار و ادوار رو به رو نمی شد.

همین که سعدی در غزل عاشقانه خود– که عالی ترین گونه عشق سرایی است- «ضمن توصیف جمال و زیبایی، جمال پرستی و نظر بازی ، خویش را از هوس پرستی جدا می‌کند» (غلامرضایی،۳۱۸:۱۳۷۷) یعنی این که تاثیر اخلاق انسانی در شعر عاشقانه کار خود را کرده است.

البته از یاد نبریم که از قرن ششم به بعد غزل جایگزین قصیده های بلند بالا شد و از این جهت این انتظار پیش می آمد که برخی تکالیف قصیده را غزل فارسی- حتی غزل عاشقانه- بر عهده بگیرد. به همین جهت است که«در غزل علاوه بر مضامین معروف حول محور عشق و وصف طبیعت، معانی متنوعی چون مضامین عرفانی و قلندری و مدحی و رثایی به شیوه غزلی روی کار آمد»(حمیدیان،۲۱:۱۳۸۳).

آنچه اکنون از کارنامه هنری سعدی پیش روی ماست نشان می دهد که سعدی باتوجه هم زمان به زهد و تورع و ربودگی به جانب زیبایی پیکر و نظر بازی ،به همه جوانب سرشت انسانی توجه داشته است(اسلامی ندوشن، ۲۹۸:۱۳۸۹) این هم که آن گوینده برخی «هزلیات» که نیاز عمومی مردم شوخ طلب و عوام را در این کار در نظر داشته است، عرصه غزل خود را پاک نگه می دارد، چیزی جز توجه متعهدانه او به ساحت اخلاق و آدمیت نیست ضمن این که شیخ موفق می شود در غزل بیشتر به ستایش عشق بپردازدتا معشوق(دشتی،۳۰۳:۱۳۸۱) که همین امر پاکی غزل او را بیشتر تضمین کرده است.

این هم که تاکید شده است غزل عاشقانه سعدی از هزالی‌ها و مزه اندازی‌های خنک یا تعابیر زننده و رماننده دور مانده است (حمیدیان، ۳۴۶:۱۳۸۳) یعنی این که ساحت عشق به اندازه قداستی که دارد، کاربرد و کارکرد تعلیمی و اخلاقی خواهد داشت.

سعدی و ادبیات تعلیمی:

روشن است که هر شخصیت فرهیخته دارای تجربه های مفید، با کمترین حرکات و سکنات و زبان و بیان، خود به خود شیوه و شگردی آموزنده وتعلیمی به یادگار خواهد گذاشت که میزان توجه آیندگان به صاحب آن اثر نشانده دهنده ارزش های آموزشی و انسان ساز مندرج در آثار اوست.

سعدی که سراسر جهان او«فروغ انسانیت و ایثار جوانمردی نورانی است و دلگشا»(یوسفی، ۲۷۳:۲۵۳۶) از این ماجرا بر کنار نیست.

امروز برای همگان روشن است که سعدی با هر موضوع و بهانه ای به دنبال آموزش مفاهیم بلند انسانی و آرمانی به مخاطب خود است و از پادشاه تا گدا همه عناصر و شخصیت ها دست‌آویز او برای طرح مطالبی است که توجه به آنها یعنی گرایش به سوی مطلوب های انسان ساز و آرمان‌گرا.

وقتی که در عادی ترین شکل برداشت مفهوم از غزل های سعدی، آنها امتزاجی از خمریات و عشقیات با عرفان وحکمت تلقی می‌شود(ریپکا،۳۵۶:۱۳۸۱) به معنی آن است که سعدی با همه غور و توغل در مفاهیم عشق و عاشقی از اخلاق روی گردان نیست و حتی در غزل های او آنجا که «از گناه نیز سخن می رود صراحت لهجه و صدق بیان او چندان است که گناه او نیز رنگ اخلاق پیدا می کند» (زرین‌کوب،۲۵۳:۱۳۷۰)

همین که سعدی توانسته است عشق را با همه فراز و نشیب ها وتناقض ها نهادینه کند و به شکلی روان و هنر مندانه به خواننده منتقل کند یعنی این که او از ساحت تعلیم و آموزش و گرایش به ادب‌تعلیمی دور نمانده است.

با وجود آن که« ادبیات پند آموز- جدا از جنبه‌های هنری آن، ملال انگیز است زیرا این گونه ادبیات اغلب تکرار مکرر و توضیح واضحات است» (موحد،۸۱:۱۳۷۸) سعدی که لطافت سخن اخلاقی را در بوستان و گلستان هم به ظهور رسانیده است به نیکی از عهده پردازش هنرمندانه مفاهیم اخلاقی در غزل عاشقانه برآمده است.

اگر به یاد بیاوریم که بوستان و گلستان در بازگشت شیخ به شیراز فراهم شده است و سعدی در طول دهه‌هایی که در سفر و سیاحت بوده است به کسب تجربه و حفظ و ضبط خاطره‌هایی می‌پرداخته است که در نظر داشته است از آنها پیام‌های هدف دار اخلاقی فراهم کند، در می یابیم که در طول دوره طولانی غزل سرایی های شیخ در درون همین سفرها، این اتفاق انداختن نکات اخلاقی رخ داده است. یعنی سعدی همزمان هم غزل عاشقانه می سرود و هم تجربه‌های مفید سرشار از اخلاق و آدمیت‌گرایی را می‌اندوخته است.۱

نگاهی به سیر طبیعی جایگیری غزل های اخلاقی و موعظه آمیز سعدی در مطاوی غزل های عاشقانه مؤید آن است که این روند و روی کرد به شکلی طبیعی در جریان بوده است.

به همین دلیل است که در می یابیم اقدام مصحح بزرگ کلیات سعدی۲ در جدا سازی غزل‌های اخلاقی و موعظه آمیز از غزل های عاشقانه پختگی ، لطف جداسازی مجموعه هزلیات از دیگر آثار شیخ را ندارد و اصلاً همین جداسازی که فروغی آن را انجام داد – و مصححان دیگر چون دکتر مصفا و دکتر یوسفی آن را نپذیرفتند- باعث شد کسانی که در باب غزل سعدی کار می کنند صرفاً به غزل های عاشقانه او بپردازند و از آن غزل ها به صرف قرار گرفتن در بخش مواعظ صرف نظر کنند.شکل طبیعی شاعری سعدی آن است که غزل ها آن گونه که سروده شده پاک نویسی شده است و به همین جهت غزل:

اگر خدای نباشد ز بنده ای خشنود

شفاعت همه پیغمبران ندارد سود

نزدیک این غزل آمده است:

کیست این ماه منور که چنین می گذرد

تشنه جان می دهد و ماء معین می گذرد.

که این امر نشان می دهد که سعدی تنها شاعر بزرگ ایرانی است که تقریباً درباره همه چیز حرف داشته و حرف زده است. از«عشق و عرفان تا عفت و اخلاق».(همایون کاتوزیان،۳۴۹:۱۳۸۵)

این هم که گفته‌اند: «سعدی در غزل از زبانی بهره گرفته که طبیعی است و کوششی برای رهایی از محاورات روزمره نشان نداده است» (موریسن۷۱:۱۳۸۰)به معنی حفظ کردن و تداوم بخشیدن به شیوه زبانی شیخ در غزل به شیوه کتاب‌های اخلاقی اش گلستان و بوستان است.

روشن است که سعدی در غزل، ملاحظه این موارد را دارد که قرار است شعر عاشقانه بسراید؛ به ویژه این که او در مسیری قرار گرفته است که باید بر اساس آن ،روند عاشقانه سرایی انوری را که به نوعی ابتدایی و خام است، کامل کند.

پس هدف اصلی از اخلاق حرف زدن و آن راتعلیم کردن نیست، اما همین که او در غزل کوشش می کند، از یکی دو اصطلاح عرفانی استفاده کند و مقام معشوق را آنقدر بالا ببرد که حکم معبود پیدا کند(شمیسا، ۲۱۳:۱۳۸۳)، کافی است تا او از اخلاق سرایی هم رشته هایی در غزل به دست دهد.به ویژه این که می دانیم«سعدی نیز همچون دیگر منادیان اخلاق علی الخصوص یک معلم است، معلمی که معتقد است جامعه برای پیشرفت هیچ وسیله و راهی جز اصلاح ندارد.» (فوشه کور،۲۱۹:۱۳۷۷)

اخلاق در غزل عاشقانه سعدی

آنچه در این مقال مورد توجه ماست بررسی نسبت اخلاق و عشق در غزل های سعدی است و از این زاویه می توان دو گونه بحث را دنبال کرد:

الف) اخلاق گرایی در غزل عاشقانه

ب) عشق در غزل های اخلاقی

درباره دسته اول باید گفت که سعدی کوشش کرده است باحفظ حریم عشق و چاشنی قراردادن رفتارهای مبتنی بر اخلاق، فضای غزل عاشقانه را تلطیف کند ولی در دسته دوم، او سخن از راستی و درستی و ایمان و معرفت آورده و چاشنی سخن را عشق قرارداده است .

گفتنی است که همین دسته دوم از غزلهاست که به سلیقه فروغی جداسازی شده و در بخش مواعظ آمده است که تاکید می کنیم حتی از همین غزل های صرفاً موعظه آمیز هم می توان دریافت که گوینده اش همان کسی است که این همه از عشق سخن به میان آورده است. اکنون برخی توضیحات و نمونه ها را در باب هر دو شیوه غزل سعدی می آوریم.

الف) اخلاق گرایی در غزل عاشقانه:

شاید نظر برخی شیفتگان شعر فارسی و اهل ادب چنین باشد که شعر عاشقانه یعنی بیان احساس هایی که میان عاشق و معشوق در جریان است و اینکه مهم نیست که شاعر این گونه بیان معترض ساحت اخلاق هم بشود یا نه و حتی تاکید دارند که شعر بایست کاملاً در تصرف این بیان احساس بی هیچ حد و مرزی باشد.۳ به همین دلیل هر جا سخن از شعر تعلیمی سعدی می آید، صرفاً از بوستان او نام می برند(فرشید ورد،۴۷:۱۳۶۳)؛ اما کمتر به این توجه شده است که غزل سعدی نه تنها بد آموزی ندارد، بلکه از نظر تعلیمی آموزه های مفیدی در خود دارد.

تشخیص و پسند سعدی آن است که در سراسر غزل عاشقانه هر جا مضمونی فرصت حضور اخلاق را در شعر فراهم کند، نباید از آن گذشت.

البته گاهی گرایش سعدی به اخلاق گویی در شعر عاشقانه، لحن شعر را حاکی از سرزنش هم می‌کند که یادآور واسوخت در شعر عاشقانه است؛۴ مثلاً آنجا که سفارش می کند: «مکن بیگانگی با ما، چو دانستی که از مایی»، (ص ۵۹۷) از همین مقوله است.برای این که نشان دهیم سعدی در اوج عشق و احساس سرایی از مفاهیم اخلاقی روی گردان نیست. نمونه هایی از شعر او را می آوریم.

۱- در خواست روی پوشیدن از معشوق

سعدی که بحث« غیرت» عاشقانه و عارفانه آگاهی کامل دارد این موضوع روی پوشیدن را در شعر مطرح می کند:

دوست دارم که بپوشی رخ همچون قمرت

تا چو خورشید نبینند به هر بام و درت(ص۴۳۴)

این غیرت نشان دادن را سعدی این گونه هم گفته است:

دوست دارم که کست دوست ندارد جز من

حیف باشد که تو در خاطر اغیار آیی(ص ۵۹۶)

این هم که صمیمانه و صادقانه از تعبیر «دوست دارم» برای در خواست خود استفاده کرده است، چیزی جز بیان نصیحت و خواهش و حتی دستور در لفافه مهربانی و صمیمیت نمی‌تواند باشد.

در حالی که در شعر عاشقانه پیش از سعدی با این صراحت چنین تعبــیری یافــت نمی شود، می توان گرایش اخلاقی سعدی رادر عشق یادآور شد.

زیرا پذیرفتنی نیست که فرخی و انوری از غلام ترک بخواهند روی بپوشاند.

۲- افشا نکردن نام معشوق

باز سعدی برای آمیختن عشق با اخلاق ،از پنهان ماندن نام معشوق یاد کرده است که هم یادآور مؤنث بودن معشوق و هم نشان دهنده تاکید سعدی بر حرمت عشق و معشوق در راستای اعتقاد یک دل و یک دلبر است:

خوش است نام تو بردن ولی دریغ بود

در این سخن که بخواهند برد دست به دست(ص۴۲۶)

غیرت نگذارد که بگویم که مرا کشت

تا خلق ندانند که معشوقه چه نام است(ص۴۴۰)

حتی در جابی تجاهل می کند:

هر کسی را نام معشـوقی کـــه هست

می بــرد، معــشوق مــا را نام نیست(ص۷۸۹)

به هر روی، این شگرد مصداقی از غیرت‌گرایی سعدی و آموزش این امر می تواند باشد.

۳- ایثار کردن جان و مال در راه عشق:

سعدی برای انجام تعهد راستین به معشوق، ایثار مال و جان را شرط کار می داند؛ در حالی که در غیر این حالت ،عاشق پیرو عشق مجازی، پای‌بندی اخلاقی و تعهد انسانی به معشوق نخواهد داشت:

بذل جان ومال و ترک نام وننگ

در طریق عشق اول منزل است(ص۴۳۸)

جان است و در محبت جانان دریغ نیست

اینم که دست می دهد ایثار می کنم(ص۵۶۷)

۴- نهایت مدارا و تسلیم در برابر معشوق :

از شاعر پای بند اخلاق شنیدن این تعبیرات قابل توجه است:

راه آه سحر از شوق نمی یارم داد

تا نباید که بشوراند خواب سحرت

آن چنان سخت نیاید سرمن گر برود

نازنینا که پریشانی مویی زسرت(ص۴۳۴)

۵- تابع فرمان معشوق بودن

از صفات عاشق یکی هم همین سر به فرمان دوست نهادن است و این که عاشق هر بلا و ابتلا و در واقع آزمایش معشوق برای سنجش توان و ارادت خود را می پذیرد:

حاکمی بر زیر دستان هرچه فرمایی رواست

پنجه زور آزما با ناتوان افکنده ای(ص۸۰۳)

گذشت بر من از آسیب عشق آنچه گذشت

هنوز منتظرم تا چه حکم فرمایی(ص۵۹۹)

با وصل نمی پیچم وز هجر نمی نالم

حکم آنچه تو فرمایی من بنده فرمانم(ص۵۶۳)

از یاد نبریم که در همه مکاتب اخلاقی ، اطاعت و فرمان پذیری، از اصول اولیه کار است.

۶- اشاره به اصول کلی اخلاقی با چاشنی عشق:

از آنجا که روابط عاشقانه بیرون از اشکال و گونه های روابط انسانی نیست، پاره ای اظهار نظرها و پیشنهادها که اساس گفتگوها می تواند باشد، جنبه اخلاقی و تعلیمی دارد و می توان آنها را به آسانی پیدا کرد. حتی به نظر می رسد به دلیل این که رابطه عاشقانه، عالی ترین گونه روابط میان انسان هاست؛ پس بهترین و مفیدترین دیدگاه ها و کار کردها را می توان از آن انتظار داشت.مثلاً در رابطه عاشقانه سخن از افتادگی و تواضع و افتقار و اظهار درویشی عاشق در برابر معشوق است که این خود یکی از بهترین نمادهای زندگی بر پایه اخلاق تواند بود.اگر از این زاویه به شعر عاشقانه فارسی و به ویژه غزل عاشقانه سعدی نگاه کنیم، همه آن احترام و ارادت عاشق به معشوق و باحرکات و عادات و آداب او- که گاهی نیاز به تحمل و مرارت خاصی دارد- کنار آمدن چیزی جز توجه به کارکردهای صحیح و بایسته اخلاقی نیست.

نمونه ای از این کارکردهای اخلاقی که در شعر عاشقانه هم نمود منطقی دارد، چنین است:

الف) اغتنام فرصت

غنیمت شمردن لحظه ها یکی از موکدات آشکار در میان باورهای دینی و عقلی و حتی آنجاهایی است که شعر جنبه خراباتی و زهد ستیز هم دارد که قاعدتاً در شعر عاشقانه،(به لحاظ کم بودن فرصت ها و دیر دست دادن فرصت و وقت خوش وصال) ارزش و اهمیت آن دیدار را بیشتر نشان می دهد؛ اما این ویژگی مانع از آن نیست که موضوع اغتنام فرصت در بیرون از حوزه شعر غنایی کاربرد نداشته باشد که اتفاقاً به دلیل این که خواننده ، شعر عاشقانه را به اعتبار موضوع عشق می خواند به شیوه ای غیر مستقیم ،تاکید به غنیمت شمردن وقت در غیر حالات عشق را پیش چشم خواهد داشت.نمونه هایی از توجه سعدی به اغتنام فرصت:

غافل مباش ار عاقلی دریاب اگر صاحبدلی

باشد که نتوان یافتن دیگر چنین ایام را(ص۴۱۷)

سعدیا دی رفت و فردا هم چنان معلوم نیست

در میان این و آن فرصت شمار امروز را(ص۴۱۵)

بیا که وقت بهار است تا من و تو به هم

به دیگران بگذاریم باغ و صحرا(ص۴۱۳)

خیز و غنیمت شمار جنبش باد ربیع

ناله موزون مرغ بوی خوش لاله زار(ص۵۱۹)

نصیب از عمر دنیا نقد وقت است

مباش ای هوشمند از بی نصیبان(ص۵۷۸)

ب) ترک آزار کردن

در شعر شاعران، آنچه به چشم می آید، جفای معشوق و آزار دادن عاشق است . با توجه به باورها و سفارش های مؤکد اخلاقی در باب نفی مردم آزاری، آنچه از سوی شاعر عاشق مطرح می شود، جنبه اخلاقی و تعلیمی هم دارد:

مردم بیگانه را خاطر نگه دارند خلق

دوستان ما بیازردند یار خویش را(ص۴۱۶)

مــردمی کـــن مجـوی آزارم

که نه کاری است مردم آزاری(ص۶۹۰)

قادری بر هر چه می خواهی مکن آزار من

زان که گر شمشیر بر فرقم نهی آزار نیست(ص۴۵۴)

خطاست این که دل دوستان بیازاری

ولیک قاتل عمد از خطا چه غم دارد(ص۵۴۸)

حتی سعدی از روی سرزنش و هشدار گفته است:

روز دیوان جزا دست من و دامن تو

تا بگویی دل سعدی به چه جرم آزردم (ص۵۴۸)

ج) تواضع و فروتنی نمودن

هر چند این شیوه از نشانه ها و حالت های اصلی عاشق در برابر معشوق است، اما از کار کرد و تاثیر اخلاقی خالی و بر کنار نیست و بیان آن در غزل عاشقانه پسندیده و تعلیمی است:

من از تو روی نپیچم گرم بیازاری