پاورپوینت کامل گزیده‌های کشف‌الاسرار و عدّه الابرار از آغاز تاکنون ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint

توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل گزیده‌های کشف‌الاسرار و عدّه الابرار از آغاز تاکنون ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل گزیده‌های کشف‌الاسرار و عدّه الابرار از آغاز تاکنون ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل گزیده‌های کشف‌الاسرار و عدّه الابرار از آغاز تاکنون ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

تفسیر کشف‌الاسرار و عدّه الابرار در ردیف تفاسیر مهمّ عرفانی به زبان فارسی قرار دارد که آفرینند آن ابوالفضل رشیدالدین میبدی، قرآن کریم را در سه نوبت تفسیر کرده است.

گزیده‌های کشف‌الاسرار و عدّه الابرار از آغاز تاکنون / حسین مسرّت

چکیده: تفسیر کشف‌الاسرار و عدّه الابرار در ردیف تفاسیر مهمّ عرفانی به زبان فارسی قرار دارد که آفرینند آن ابوالفضل رشیدالدین میبدی، قرآن کریم را در سه نوبت تفسیر کرده است. نوبت نخست، ترجم شیوا و رسا؛ نوبت دوم، گزارش و بیان شأن نزول آیه‌ها و نوبت سوم، تفسیر عرفانی و رمزی صوفیانه است. ازاین‌رو پس از تدوین آن، کسانی با اندیش بهره‌وری بیشتر از محتوای آن در فکر گزیده پردازی این کتاب مفصل (دور چاپی در ۱۰ جلد) افتادند و آنگاه‌که در ردیف کتاب‌های درسی رشت زبان و ادبیّات فارسی دانشگاهی ایران قرار گرفت، این کار، شتاب بیشتری گرفت. گفتار حاضر به‌قصد آشنایی دوستداران تفسیر کشف‌الاسرار به پژوهش‌های انجام‌شده، فهرستی از این گزیده‌ها را از آغاز تاکنون معرفی می‌کند.

کلیدواژه

قرآن کریم / تفسیر / کشف‌الاسرار و عدّه الابرار/ ابوالفضل رشیدالدین میبدی.

پیش‌درآمد

تفسیر کشف‌الاسرار

بی‌گمان و به تعبیری نه گزاف آلود، سرآمد تفاسیر فارسی قرآن در گستر ادب فارسی، کشف‌الاسرار و عدّه الابرار میبدی است که حامل و حاصل ذوق، اندیشه و دانش یکی از اندیشه‌وران دیار کهن میبد یزد است. کشف‌الاسرار را اگر دانشنامه‌ای از علوم قرآنی، دینی، بلاغی، حکمی، عرفانی. کلامی و ادبی بخوانیم، سخنی بیهوده نگفته‌ایم؛ و حتّی فراتر از آن برای نسل کنونی، میراثی گران‌سنگ از ناب‌ترین واژگان پارسی است که می‌تواند به گران باری گنجین واژگان زبان فارسی یاری کند.

هم چنانکه میبدی به فراخور دانش و شناخت خود، از خرمن شعر و ادب و عرفان فارسی خوشه‌ها چیده و دامن و دامن آن را گردآورده و تقدیم آیندگان کرده، هم در این زمان، هرکس می‌تواند به فراخور دانش و درک خود از این گلستان معنوی پرنقش‌ونگار، گل‌های تروتازه برچیند و مشام روح و جان خود را خوشبو از عطرهای دل‌آویز آن گرداند.

از سوی دیگر، بهره‌وران علوم قرآنی، اسلامی، فقهی و کلامی می‌توانند با چشیدن از دریای معرفت میبدی، نکته‌هایی ناب فراچنگ آورده و عطش سیری‌ناپذیر خود را فرونشانند.

ازاین‌روست که این تفسیر از آغاز نگارش به‌ویژه پس از چاپ، تاکنون تا این اندازه با اقبال عمومی گروه‌های علمی، ادبی و دینی روبرو بوده است؛ و اگر روزی تصحیح پیراسته و آراسته‌ای از آن به‌گونه‌ای که برخی از آثار خوب فارسی مانند: اسرارالتوحید که به کوشش دکتر شفیعی کدکنی چاپ‌شده، از زیر چاپ به درآید، ارزش‌های آن دوچندان نمود پیدا خواهد کرد؛ زیرا مأخذ بسیاری از احادیث، اخبار، روایات، داستان‌ها و حتّی اشعار، تنها همین کتاب است. به‌عنوان‌مثال نگارنده درراه شناسایی صاحبان اشعار آن به ابیاتی از سنایی غزنوی برخورد که در هیچ‌کدام از دیوان‌های چاپ‌شد او نیست؛ و گاه ضبطی که در این تفسیر آمده، بر ضبط‌های رایج در دیوان‌های چاپی موجود، بسیار برتری دارد. دور از ذهن نخواهد بود اگر بپذیریم که برخی از این اشعار را خود میبدی از سرایندگان آن گرفته است و در تصاریف ایّام، راهی به دیوان اشعار آن شاعران نیافته است. در بررسی محتوای روایات و داستان‌های کشف‌الاسرار برمی‌آید که وی به آبشخور بزرگی از متون عرفانی در حوز هرات یا خراسان بزرگ و حتّی فرارود دست داشته است. متونی که به گزند روزگار گرفتارشده و دیگر نشانی از آن نیست. ازاین‌روست که باید کشف‌الاسرار را ارج نهاد و آرزو نمود که روزی به همّت اندیشمندان و متن شناسان کارآگاه، چاپ شایسته‌ای از آن در دسترس اهل علم قرار گیرد.

اکنون نه‌تنها حدود ۵۰ نسخ خطّی آن بر اساس فهرست‌ها در کتابخانه‌های ایران و جهان وجود دارد (بنگرید: مسرّت، کتابشناسی ابوالفضل رشیدالدّین میبدی)، بلکه با کاوش دقیق‌تر در کتابخانه‌هایی که نسخه‌های خطّی فهرست نشده دارند، تعداد نسخه‌های آن به بیش از این نیز خواهد رسید؛ و اگر گروهی مأمور بررسی صدها تفسیر ناقص و ناشناس کتابخانه‌های ایران شوند و متون موجود را با کشف‌الاسرار برابری نمایند، شاید آمار آن بیش از این نیز بشود.

به‌هرروی در این مقدمه کوشش بر آن است تا هرچند چکیده وار، ارزش‌های ادبی و محتوایی این تفسیر باز شناسانده شود.

میبدی چنانکه خود گوید، تفسیر کشف‌الاسرار را در سه نوبت یا سه دیدگاه، گزارش و سامان داده است که هر نوبتی را ارجی و قدری است و در جای خود نمایانده خواهد شد. وی در آغاز پیمان خود می‌گوید: «شرط ما در این کتاب آن است که مجلس‌ها سازیم در آیات قرآن بر ولا و در هر مجلس سه نوبت سخن‌گوییم:

اوّل؛ پارسی ظاهر، بر وجهی که هم اشارت به معنی دارد و هم در عبارت، غایت ایجاز بود. دیگر نوبت؛ تفسیر گوییم وجوه معانی و قراآت مشهور و سبب نزول و بیان احکام و ذکر اخبار و آثار، نوادر که متعلّق به آیت دارد؛ و وجوه و نظایر مایجری مجراه. سه دیگر نوبت؛ رموز عارفان و اشارت صوفیان و لطایف مذکّران.» (میبدی، ابوالفضل،۱۳۷۱، ج ۱: ۱)

نوبت اوّل

در این دیدگاه، میبدی کوشش نموده هم واژه‌های عربی قرآن به واژه‌های رسای فارسی و زبانزد رایج برگردانده شود و هم رعایت امانت، دقّت و وسواس در ترجم آن صورت گیرد؛ و افزون بر سادگی، سعی شده، نثری شیوا و روان، سخته و گزیده در ترجم آیات به کار رود.

ازاین‌روست که دیده می‌شود میبدی هم زبردستی خود را در ترجمه نشان داده و متن پیراسته را بر جای نهاده و هم دست‌مایه‌ای فراهم نموده برای پژوهشگران آواشناس، صرف و معناشناسی فارسی دری؛ و این هنری بوده که به تعبیر یکی از پژوهشگران از برگرداندن تفسیر طبری آغازشده و در تفسیر کشف‌الاسرار به کمال خود رسیده. (دانش‌پژوه، ۱۳۷۶: ده) به‌گونه‌ای که از این راه می‌توان به گنجینه‌ای بسیار شایگان از واژگان نغز فارسی دست‌یافت که به‌مرورزمان از چرخ زبان فارسی بیرون شده و اکنون می‌توان با گردآوری و اندوختن برابرنهاده‌ای فارسی کشف‌الاسرار به فرهنگی ناب و سرشار از واژه‌های زیبا، کهن و ارزند فارسی دست‌یافت. انبوه واژه‌ها و ترکیب‌های آمده در این کتاب، امروزه هم می‌تواند راه گشا و کارگشای بسیاری از دشواری‌های زبان فارسی در برابر ورود واژه‌های بیگانه و تازه باشد و نشان دهد که زبان فارسی تا چه اندازه توانایی و کارآیی پاسخگویی به نیازهای روز زبان را دارد.

نوبت دوم

در این نوبت که بزرگ‌ترین بخش کتاب نیز است، میبدی به تفسیر، گزارش و بیان شأن نزول آیه‌ها، بر پای احادیث، اخبار، روایات و داستان‌های پیامبران و تاریخ آغاز اسلام به شیو مفسّران اهل سنّت دست‌زده و در ضمن آن به مناسبت جایگاه آیه، به ذکر احکام و فروغ فقهی، نکات و بحث‌های دستوری، مسائل کلامی، شرح آرای متکلّمان گوناگون اشعری و معتزلی و قدری پرداخته است و هرچند خود بر مذهب شافعی و بر کلام اشعریان می‌رود، امّا به نقل و نقد و ردّ آرای دیگران ازجمله فلاسفه، زنادقه و جهمیه نیز می‌پردازد و ازاین‌جهت منبع خوبی برای شناخت آرای گوناگون متکلّمان و فقیهان مذاهب و فرقه‌های گوناگون است.

در این بخش، میبدی به نقل آرای تفاسیر مهمّ گذشته (اعم از فارسی و عربی) پرداخته و آمیخته‌ای از ترجمه و تفسیر عربی و فارسی دری را ارائه کرده است. وی سعی نموده در این نوبت هم به ترجم دقیق احادیث و اخبار پایبند باشد، به‌گونه‌ای که به نوشت روان فرهادی: «کشف‌الاسرار، تنها منبع مناسب به فارسی دری است که وجوه ده‌گان قرائت قرآن (قرائات العشره) را که در میان نخستین قرآن شناسان صحیح تشخیص داده‌شده بود، توضیح می‌دهد. در کشف‌الاسرار هم‌چنین از پی توضیح کوتاهی دربار جنبه‌های صرفی، نحوی و سبکی هریک از انواع قرائات می‌توانیم ترجمه‌های فارسی دری آن قرائات خاص را مطالعه کنیم.» (روان فرهادی،۱۳۷۷: ۳۰)

افزون بر آن پژوهش و کاوش در این نوبت بازگویند ویژگی‌های سبکی نثر عصر میبدی، ویژگی‌های لهجوی خراسان سد ششم و خصوصیّات صرفی و نحوی آن روزگار است که در پژوهش‌های امروزی می‌تواند هم چون دیگر آثار برجای‌مانده از گذشته مانند تاریخ بیهقی و غیره از مآخذ معتبر باشد.

نوبت سوم

امّا نوبت سوم که گل سرسبد تفاسیر عرفانی و رمزی صوفیان فارسی است، آکنده از لطایف، اشارات، تأویلات، حکایات، داستان‌ها، امثال، اشعار، نکات اخلاقی و حکمی، اندرزی، اقوال و افعال عرفای شوریده و سرگشته و صوفیان پاک‌باز و دل گشته هم چون: ابوسعید ابوالخیر، سهل تستری، منصور حلاّج، جنید، بایزید بسطامی و شفیق بلخی است. میبدی خود این نوبت را «تعبیری بر لسان اهل اشارت و بر ذوق جوانمردان طریقت» (میبدی، همان، ج ۱۰ : ۵۳۰) نامیده است. میبدی هر آنچه هنر نویسندگی و داستان‌پردازی و مجلس سازی داشته، در این نوبت به‌کاربرده است.

میبدی از یک‌سو به گنجینه‌ای از کتب مهمّ و معتبر سرشناسان صوفیه و عارفان وارسته دسترس داشته و از یک‌سو با دانشگاه بزرگ نظامی هرات و خراسان و سخنوران و اندیشه‌وران خراسان بزرگ. وی از هر سو دست دراز می‌کرده با سرسپرده‌ای شوریده و پاک‌باز برابر می‌شده که دلی پرسوز و زبانی آتشین داشته است.

میبدی در این نوبت، صدها حکایت و روایت شیرین اخلاقی و زیبا را گردآورده و سامان داده و صدها بیت نغز پرمغز فارسی را از سخنوران پاک‌باز گردآورده و یا از دهان آنان شنیده و جمع کرده است. نوبت سوم خود یک دوره داستان‌های اخلاقی و شیرین و دلپذیر است، خود جُنگی از اشعار شیوا و روان است. حتّی برکنار اشعار شعرای توانمند عربی، ترجم منظوم آن نیز درج‌شده و یا بر پیشانی آن ترجم شعر با نثری روان نقش بسته است.

نثر غالب این نوبت به پیروی از نثر و سبک خواجه عبدالله انصاری، نثر مسجّع آمیخته با اشعار فارسی و عربی است؛ و جای‌جای آن را با کلام مراد خود، پیر طریقت (انصاری) آراسته و پرداخته است، به حدّی که به گفت روان فرهادی، سبک صد میدان و منازل السائرین خواجه عبدالله را به یاد می‌آورد. (روان فرهادی، همان : ۳۰) به‌ویژه مناجات‌ آن‌که ازدل‌برآمده و به‌ناچار راهی به دل می‌جوید.

در نوبت سوم، گاه داستان، حکایت و یا شعری آمده که در هیچ کتاب دیگری دیده نمی‌شود و یا بوده و دیگر موجود نیست و از این بابت منحصربه‌فرد است. بیشترین اشعار فارسی از جوانمرد طریقت (سنایی غزنوی) است و رباعیّات آن برگرفته از آثار خواجه عبدالله انصاری، ابوسعید ابوالخیر و سنایی غزنوی است؛ و در میان اشعار عربی، اشعار از ابو تمام، فرزدق، لبید، حسّان بن ثابت و بسیاری دیگر دیده می‌شود. میبدی تمام اشعار فارسی را بدون نام، امّا برخی از اشعار عربی را با ذکر نام شاعر آورده است.

تاریخ نگارش

آغاز نگارش کشف‌الاسرار سال ۵۲۰ ق بوده، چنانکه خود در دیباچ جلد نخست می‌گوید: «به یاری خداوند، در اوایل سال پانصد و بیست به انجام آنچه آرزو داشتم، کمر همّت بستم.» (فاکر، ۱۳۸۱ : ۵۸ ترجمه از میبدی، همان، ج ۱ : ۱) و در چند جای دیگر این تفسیر هم عباراتی چون پانصد و اند سال آمده است. (بنگرید، میبدی، همان، ج ۱ : ۱۹۵ ، ج ۲ : ۵۷۵ ، ج ۳ : ۱۳۹ ، ج ۹ : ۱۴)، امّا وجود نام ابن جوزی ( متولّد ۵۰۸ یا ۵۱۱ ق و متوّفی ۵۹۷ ق) در همان جلد نخست مای تردیدی را فراهم آورده است (استادی،۱۳۷۵: ۱۶۹) که یا آغاز نگارش کتاب چند سال دیرتر بوده و یا اینکه، مطلب وی بعداً بدین جلد افزوده‌شده است. نیز وجود چند تاریخ از سده‌های ۷ و ۹ ق در پایان برخی از نسخه‌ها (بنگرید: میبدی، همان، ج ۵ : ۶۳۶ و ۱۵۹ نسخه‌های خطّی کتابخان توپ قاپوسرای ترکیه و کتابخان ملک) که یقیناً برخاسته از سهو و بی دقّتی کاتبان بوده، برای برخی مای تردید به وجود آورده است. (بنگرید: مسرّت، پرده‌گشا، راز نما، بخش نخست، زندگی‌نامه)

در هیچ‌کدام از نسخه‌ها، تاریخ پایان کار نیامده و تنها علی‌اصغر سیفی از روی برخی قرائن گمان برده است که تا پس از ۵۳۴ ق ادامه داشته است: «میبدی چون به تفسیر سور نمل – میان جلد پنجم – می‌رسد، شروع به اخذ و اقتباس از روح الارواح می‌کند. به‌احتمال‌قوی تألیف کشف‌الاسرار تا سال‌ها بعد از ۵۳۴ – سال‌مرگ [شهاب الدین، ابو القاسم، احمد] سمعانی – دوام داشته است.» (سیفی، ۱۳۷۸ : ۲۸۲)

****

گزیده پردازی

یکی از شیوه‌های رایج برای بهره‌وری بیشتر اهل علم و قلم از کتاب‌های ادبی، تاریخی، دینی، علمی، فرهنگی و غیره، خلاصه کردن کتاب است که با عنوان‌هایی چون: انتخاب، برگزیده، تلخیص، چکیده، خلاصه، لُب، گزیده، گزینه، مُجمل، منتخب و عنوان‌هایی همانند در تاریخ آثار مکتوب جهانی سراغ داریم. این کار برای کسانی که وقت کافی برای مطالع دور کامل یک کتاب و یا حتی خود کتاب را ندارند، بهترین شیوه است و اتفاقاً دیده‌شده است که شمار مراجعان بدین گونه کتاب‌ها از خود متن اصلی بیشتر است و اگر این گزینش‌ها به‌وسیل کسانی که اهلیّت به موضوع دارند، انجام گیرد، نتیج به‌دست‌آمده، برای خوانندگان مطلوب‌تر است.

گزیده‌های کشف‌الاسرار

بخش نخست: خطّى

بخش‌هایی از کشف‏الاسرار

نسخه خطّى؟. فیلم کتابخان مرکزى دانشگاه تهران، ش ۴۷۶۱ بخش یک. [ف.میکروفیلم‌ها ۳: ۱۰۳]

روشن نیست نسخ خطّى آن متعلّق به کجا بوده و ازآنچه تاریخى است.

***

بخشى از تفسیر کشف‌الاسرار:؟

در مجموع خطّى کتابخان مجلس شوراى اسلامى، شماره یک (شوراى ملّى سابق)، ش ۲۸۵۹، نسخ و نستعلیق محمّد بن سلیمان‏ بن محمّد بن جابرى قارى به تاریخ ۱۰۷۰ ق و محمّدعلىّ ‏بن محمّد شفیع حسنى سبزوارى، در ۱۰۸۹ ق، بین ص ۱۰۷-۱۱۳، ۸* ۱۸ س. م.

بخشى از تفسیر کشف‏الاسرار دربار قدرى و جبرى و یادداشت‌های دیگر. [ف مجلس ۱۰: ۱۹۲ و ۲۰۲ / کتابشناسى میبدى: ۲۷]

***

تفسیر قرآن

خلاصه‏اى از تفسیر کشف‌الاسرار با حذف نوبت‌ها، نسخه خطّى کتابخان مجلس شوراى اسلامى، شماره یک (ملّى سابق)، ش ۵۹۴۲. [ف مجلس ۱۷: ۳۲۶]

پس از بررسى نسخه روشن شد که وجود کلم «نوبت» باعث اشتباه فهرست نگار کتابخان مجلس شده و آن را خلاصه‏اى از تفسیر کشف‌الاسرار دانسته، درحالی‌که آن تفسیرى است از سور آل‌عمران و در آن از «مجمع و علاءالدول سمنانى» یادشده است و هیچ‌گونه وابستگى با کشف‌الاسرار ندارد. [کتابشناسى میبدى: ۲۷]

***

لطایف‏التّفسیر

فراهم آورد عبدالحیّ جامی در ۷۶۱ ق.

۱-نسخ خطّی کتابخان مجلس شورای اسلامی، شمار ۲ (مجلس سنای سابق)

ش ۱۴۱۵، کاتب ناشناس، نسخ ۹۸۰ ق از روی نوشت عبدالحیّ بن محمّد بن محمّد جامی در روز یکشنبه ۲۷ شعبان ۷۶۱ ق، با تملّک عبدالفتّاح بیک و حسین الحسینی، با یادداشت: «قد کتب هذا الکتاب المسمّی بلطایف التفسیر العبد … حسین بن علی … وقع ابتداء الکتابه فی سبع یقین من رجب المرجّب و ختم فی سابع محرّم الحرام ۹۸۰ ببلده ارض روم …» و یادداشت حسین الواعظ در پایان، [ظ واعظ کاشفی، مسرّت]، ۳۹۴ گ، ۳۵ س، ۱۵*۲۴ س. م. شمار ثبت ۱۸۴۱۳.

گزیده‌ای است از تفسیر میبدی با افزوده‌ها. عنوان و نشان و رمزها و برخی لغات و اشارات در حاشیه و متن به شنگرف. با پراکنده‌هایی در ۱۰ ص پایان به نثر و شعرهایی از بزرگان در ۴ ص آغاز. با عنوان لطایف التفسیر در سوره‌ها با شاهدهای شعری و به روش عرفانی و مفصّل. شعرهای سعدی در آن دیده می‌شود. نسخه به خطّی کم نقطه و دشوار خوان است. ریزفیلم آن در کتابخان مرکزی دانشگاه تهران به شمار ۴۲۳۳ قرار دارد و عکس آن نیز به شمار ۷۱۵۵ و ۷۱۵۶ در دو جلد و ۳۰۳ برگ در همان‌جا وجود دارد. [ف مجلس سنا ۲ : ۲۵۰ / مجموع کمینه: ۳۲۲ / راهنمای کتاب، س ۱۶، ش ۷-۹ (مهر – آذر ۱۳۵۲): ۵۱۳ / ف.میکروفیلم‌ها ۳ : ۳۴]

***

۲-نسخ خطّی کتابخان حمیدیّ استانبول، ش ۱۰۹.

متأسّفانه و بنا به دلایلی که روشن نیست، فهرست نگار کتابخان حمیدیّ استانبول، مؤلّف این کتاب را سلیمان بن ابراهیم نجفی (متوفّی به سال ۱۱۱۹ ق) دانسته است. (ر.ک حمیدیّه، کتابخانه سی سنده محفوظ کتب موجوده نک دفتریدر، دارالخلافه العلیّه، ۱۳۰۰، ص ۱۰۳، ش ۱۹). در کتاب «ادبیّات فارسی بر مبنای تألیف استوری» چنین آمده است: «در نسخه آگاهی‌های دربار نگارنده نیست، گویا نسخ چرک‌نویس نگارنده است. متن اصلی گویا از برگ ۳ ب بدین گونه آغاز می‌شود: بسملّه … المناجات الرّحمانیّه، ای معبود شاهان و ای مسجود پادشاهان» (ادبیّات فارسی، استوری ۱ : ۲۱۳) که برابر است با آغاز نسخ لطایف التفسیر در مجلس سنا. استوری در همان‌جا از قول هلموت ریتر می‌نویسد: «من امکان مطالعه و تحقیق بیشتر نداشتم: (؟)». (استوری انگلیسی ۳۸ : برگل ۷۱). عبّاس اقبال در کتاب (نسخه‌ها ۱ : ۱۰۷) با ترجمه و درهم کردن شرح مدخل‌های ۳۹ و ۳۸ استوری، لطایف التفسیر را از محمّدرضا همدانی، مؤلّف کتاب‌های الدرالنظیم خاقانی و ارشاد المضلّین دانسته و دچار اشتباه شده است. [استوری ۱ : ۲۱۳ : نسخه‌ها ۱ : ۱۰۷]

ویژگی‌های لطایف التفسیر

۱-نخستین گزید شناخته‌شد کشف‌الاسرار بوده که در دست است (تقریباً یک‌پنجم آن). از نوبت اوّل نشانی نیست و از نوبت دوم به‌جز عبارات کوتاه، چشم پوشیده شده است.

۲-به‌غیراز اینکه تفسیری عرفانی بر قرآن است و دربردارند نکات و بدایع عرفانی، تاریخی و ادبی، ازلحاظ شعر قرن هشتم و قبل از آن نیز منبعی معتبر و موثّق است. نویسنده، به فراخور مطالب، اشعاری از سعدی و از معاصران خود همچون عصّار تبریزی (متوفّی ۷۸۴)، حافظ شیرازی و دیگر شعرای بی‌نام (بعضاً با تخلّص) آورده است. اشعاری نیز از «احمد» است.

۳-شرحی است عرفانی بر تفسیر سوم کشف‌الاسرار که آن نیز عرفانی است. مؤلّف از یک‌سو نوبت سوم میبدی را تلخیص و پالایش کرده است و از سویی خود دقایق و گفتارهای بدیع عرفانی را از عرفای نامور به‌ویژه از خواجه عبدالله انصاری آورده است و نیز از شبلی و جنید و حلّاج و بایزید. گفتارهای حکیمانه‌ای دارد و از این رهگذر نیز منبع بسیار خوبی برای دسترسی به اقوال این بزرگان است. چنانکه می‌توان به‌یقین گفت، بسیاری از منابع مؤلّف اکنون نشانی از آن در دست نیست.

۴-مهم‌ترین ویژگی آن را باید در این دانست که به لحاظ قدمت می‌تواند نسخ خوبی برای تصحیح مجدّد کشف‌الاسرار باشد. مثلاً در کشف‌الاسرار چاپی جلد ۷ : ۳۳۴ ذیل سور قصص که به گونه خوانده‌نشده، چاپ‌شده است، صورت درست را در این نسخه می‌یابیم:

گر نه جهت تو بودی ای در خوشاب آدم نزدی دمی در این کوی خراب

اختلاف چشمگیری با نسخ چاپی دارد؛ که نشان‌دهند این است که از نسخ مورداستفاد جامی اکنون در دست نیست. امّا بسیار به نسخ توپ قاپوسرای استانبول که حکمت در پاورقی متن چاپی با رمز «ج» از آن یادکرده است، نزدیک است.

۵-به اعتبار قدمت و به‌واسط اختلاف با دیوان سنایی و کشف‌الاسرار منبع خوبی برای تصحیح دیوان سنایی است.

۶-رسم‌الخط آن چنین است: که > کی، انکه > آنک، چنانچه > چنانک و نه نفی جدای از فعل است.

۷-در برگ‌های پایانی نسخه اشعاری از: اوحدی، خواجو و عماد فقیه دیده می‌شود.

۸-حواشی به خطّ چندین نفر و گویا از حسین واعظ کاشفی مؤلّف جواهر التفسیر و مواهب علیّه است. در مواردی موضوعات متن را مشخّص کرده است.

۹-اشعاری از حافظ و شیخ بهایی و دیگران نیز در حواشی دیده می‌شود.

۱۰-مؤلّف خود از صوفیان بنام بوده و منابع زیادی جهت تکمیل و غنا بخشیدن به کشف‌الاسرار در دست داشته است.

***

تصحیح و چاپ لطایف التفسیر به‌وسیل نگارنده و آقای پیام شمس الدّینی در دستور کار مرکز پژوهشی میراث مکتوب قرار دارد. کتابی نیز به نام «لطایف التفسیر» از زاهدی درواجکی در دست است که ارتباطی با تفسیر موردبحث ما ندارد. این تفسیر در سال ۱۳۹۸ از سوی نشر میراث مکتوب چاپ‌شده است.[کتابشناسی میبدی: ۲۸-۳۰ و اطلاعات جدید]

***

مختصر مِن تفسیر کشف‏الاسرار

فراهم آورند یوسف ‏بن هلال صفدى، نسخه خطّى کتابخان شیخ‏الاسلام عارف حکمه مدینه، کاتب: ظاهراً ابوبکر نصرت در ۱۱۸۱ ق.[نسخه‏ها ۵: ۴۴۳ / کتابشناسى میبدى: ۳۳]

بخش دوم: چاپى

در این بخش اشاره‌ای به شرح، نقد، تفسیر و تأویل کشف‌الاسرار نشده و تنها گزیده‌ها آمده است. در اینجا کتاب‌هایی که رمز (فیپا) رادارند، گردآورنده از چاپ آن اطمینان ندارد.

الف: گزیده‏هاى مستقل

آموزگار، حبیب‏اللَّه:

خلاصه تفسیر ادبى و عرفانى قرآن مجید به فارسى، از کشف‌الاسرار ده‌جلدی، اثر: خواجه عبداللَّه انصارى، تألیف: امام احمد میبدى، تلخیص و نگارش: حبیب‏اللَّه آموزگار، تهران: اقبال، چاپ شانزدهم، ۱۳۸۹ (چاپ نخست، ۱۳۴۷) وزیرى + وزیرى بزرگ، در دو جلد و تک جلد (هشت + ح + ۶۷۱ + ۵۸۲ ص).

گزیده و چکیده‌ای است از تفسیر ده‌جلدی کشف‌الاسرار. آموزگار در نگارش این کتاب از نوبت اوّل براى تفسیر لفظى و از نوبت سوم براى «تفسیر ادبى و عرفانى» سود جسته و از نوبت دوم به‌جز موارد اندکى چشم‏ پوشیده است. ذیل تفسیر لفظى، ترجم آیه و ذیل تفسیر ادبى و عرفانى، گزیده‌ای از بخش سوم را بیان می‌دارد و چنانکه در دیباچه نوشته است، براى فهم جوانان واژه‌های مهجور آن را به پارسى امروزی تبدیل کرده است. ظاهراً نسخه‌ای خطّى از کشف‌الاسرار نیز نزد آموزگار بوده است. زیرا برخى از واژه‏ها و موارد دیگر با متن چاپى فرق دارد و بیشتر شبیه «لطایف التفسیر» است. چنانکه در بیت زیر:

عشق جانان باختن کى درخور هارون بود مهر لیلى داشتن هم لایق مجنون بود

دو اختلاف با کشف‏الاسرار (۷۳۱:۳) دارد: «هر دون» و «بابت» و این بسیار همانند لطایف ‏التّفسیر است.[کتابشناسى میبدى: ۶۷ با افزودگى[

× × ×

ابراهیمی‌اصل، رسول:

‏ فرهنگ موضوعی تفسیر عرفانی و ادبی کشف‌الاسرار و عدّه‌الابرار، تبریز: آناس: اختر، ‏۱۳۹۸،‏۱۷۴ ص. (فیپا)

‏ کتاب نامبرده را می‌توان در ردیف برگزیده‌های کشف‌الاسرار و عدّه‌الابرار جای داد.

***

افشارمنش، فاطمه و آذر میری‌ میجانی

‏ سیری در کشف‌الاسرار میبدی؛ ویراستار علمی: علی حیدری‌نیا، کرج: داتیس‏، ۱۳۹۷، ‏۷۸ ص. (فیپا)

‏ برگزید کشف‌الاسرار و عدّه‌الابرار است.

***

افضلی، محمّدرضا:

اسرار الصلوه میبدی [کتاب]: برگرفته از کشف‌الاسرار و عدّه‌الابرار رشیدالدّین میبدی احمد بن ابی سعد…، قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی (ص)‏، ‏۱۴۳۵ ق‏، چاپ اوّل و دوم، ۱۳۹۳، ‏۳۸۴ ص.

این کتاب که با پژوهش محمّدرضا افضلی چاپ‌شده در حقیقت برگزیده‌ای از اسرار الصلوه اثر محمّد بن شاه مرتضی فیض کاشانی (۱۰۰۶ – ۱۰۹۱ ق) نیز است.

***

الماسی، مهدی:

گزید تفسیر کشف‌الاسرار و عدّه‌الابرار، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان (گنجین متون دینی‏؛ ۵)‏، چاپ دوم، ۱۳۸۶، خشتی، ۱۲۶ ص.

این کتاب برای کودکان گروه سنّی (د) تدوین‌شده است.

***

انزابى‏نژاد، رضا:

گزید تفسیر کشف‌الاسرار و عدّه الابرار، تألیف رشیدالدّین ابوالفضل میبدى، تهران: امیرکبیر و جیبى، (مجموع سخن پارسى، ۱۲)، چاپ چهارم، ۱۳۷۳(چاپ اوّل ۱۳۶۴)، رقعى، ۲۷۹ ص.

این مجموعه به انگیز تدریس براى دانشجویان رشت کارشناسى ادبیّات فارسى فراهم گشته و براى آشنایى مقدّماتى با این تفسیر سودمند خواهد بود. ارزش این مجموعه بیشتر در دیباچ سودمند و نسبتاً کامل آن بوده که تفسیر میبدى و زندگى و آثار او را به گون کامل و سودمند بررسى کرده است. بخش‏هاى سودمند دیگر، توضیحات و شرح اعلام و فهرست اعلام است.

به‌غیراز ایرادات مهمّى که مؤلّف خود در مقاله «خود مشت و مالى» (ر.ک: کیهان فرهنگى، س ۴، ش ۱۲، اسفند ۱۳۶۶، ص ۳۹ – ۴۰) بدان‌ها اشاره‌کرده و متأسّفانه هنوز رفع نشده است. چند مورد کوچک دیگر نیز وجود دارد، ۱: صفحات بخش‌های انتخابى در کشف‏الاسرار کاملاً روشن نیست. برخى متون در جاى خود قرار ندارند، همچون سور توبه (ص ۸۹-۹۰) که ذیل سور انفال است. ۲: بخشى از تفسیر سور هود ذیل سور توبه است (ص ۹۷-۹۸). سوره نساء/۱۱ اشتباهاً توبه نوشته و این اشتباهات در توضیحات ص ۱۹۹ نیز راه‌یافته است.[کتابشناسى میبدى: ۶۸-۹ با افزودگى[

× × ×

انزابى‏نژاد، رضا:

گزید تفسیر کشف‌الاسرار، تهران: دانشگاه پیام نور، ویراست دوم، چاپ چهارم، ۱۳۷۴(چاپ نخست، ۱۳۷۰)، وزیرى، ۲۶۰ ص. (این کتاب در سال‌های ۱۳۷۵-۱۳۹۸ با تغییر صفحات تجدید چاپ‌شده است.)

کتاب داراى همان مقدّم گزید قبلى است با دو صفح افزودگى. متن‌ها چندتایى همانند گزید پیشین است. چون متن این کتاب در ردیف متون نثر براى دانشجویان رشت زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه پیام نور در نظر گرفته‌شده، نکات دستورى و لغوى افزون‌تری دارد. همچون گزید قبلى جاى بخش‌های انتخابى مشخّص نیست و در بخش ۸ این‌که کتاب که عنوان «ورود برادران یوسف به مصر» را دارد، فقط از ص ۱۳۵-۷ مربوط به این مبحث است و بقیّه مى‏باید در بخش جداگانه‏اى باشد.[کتابشناسى میبدى: ۶۹ با افزودگى[

× × ×

انزابى‏نژاد، رضا:

نواخوان بزم صاحبدلان، گزید کشف‏الاسرار و عدّه الابرار، تهران: جامى، چاپ دوازدهم، ۱۳۸۷(چاپ نخست، علوم نوین و جامی، ۱۳۷۴) وزیرى، ۲۵۶ ص.

گزید دیگرى است از دکتر انزابى‏نژاد که با همان هدف دو گزید پیشین، براى دانشجویان کارشناسى ادبیّات فارسی فراهم گشته است. پیش گفتار آن صورت دگرگون یافت همان دیباچ انتشارات جیبى است با افزودن مبحثى با نام «عرفان یعنى شناخت» و افزودن چند گفته از صاحب‌نظران.

متن هرچند، نیمى همچون گزید جیبى است، امّا دگرگونى فراوان دارد؛ و از مزایا و غنائی دوچندان نسبت به چاپ قبلى برخوردار است. برخى توضیحات از چاپ جیبى بهتر است. به‌ویژه درزمین ترجم عبارات عربى. کاش مؤلّف ترتیبى مى‏داد تا به‌جای گزید قبلى، این کتاب در دانشگاه‌ها تدریس شود. ترتیب کتاب همچون کشف‌الاسرار است و هر بخش مأخذ دارد. توضیحات انجام کتاب بسیار خوب و در مورد مشابهات با چاپ جیبى، افزونى تازه یافته‏ها به چشم مى‏خورد. در پایان، فهرست احادیث، امثال، اعلام و لغات و ترکیبات دوازده بخش کتاب دیده مى‏شود.

× × ×

ب‍اغ‍ان‍ی‌، ع‍ل‍ی‌اک‍ب‍ر:

‏س‍رّالاس‍رار: ح‍ک‍ای‍ات‌ و ن‍ک‍ت‍ه‌ه‍ای‌ ع‍رف‍ان‍ی‌ در ک‍ش‍ف‌ الاس‍رار، س‍ب‍زوار: امّ‍ی‍د م‍ه‍ر، ۱۳۸۳، ۱۲۰ ص. (فیپا)

‏ ب‍رگ‍زی‍ده‌ ای از ک‍ش‍ف‌ الاس‍رار و ع‍دّه‌ الاب‍رار است.

***

باقریان موحّد، سید رضا:

ترجمه و تفسیر عرفانی قرآن کریم، تهران: فکرآوران‏، تهران: ‏ چاپ چهارم،۱۳۹۳(چاپ اوّل، ارمغان طوبی، ۱۳۸۸) ‏‏۲ ج.

کتاب حاضر تلخیص، بازنویسی و گزینشی از کتاب کشف‌الاسرار و عدّهالابرار است.

مندرجات: ج. ۱. سور فاتحه‌الکتاب الی سور مؤمنون-ج.۲. سور مؤمنون الی سور ناس.

***

ب‍ص‍ی‍ری‌اب‍رق‍وی‍ی‌، م‍ح‍مّ‍ّدک‍اظم‌:

‏ ک‍ن‍ز‌الان‍وار ف‍ی‌ ک‍ش‍ف‌‌الاس‍رار‌،ق‍م‌: الهادی‏، ۱۳۸۰، وزیری، ۲ ج. ‏

‏ ‏ ع‍ن‍وان‌ روی‌ ج‍ل‍د: ک‍ن‍ز الان‍وار ت‍ل‍خ‍ی‍ص‌ ک‍ش‍ف‌ الاس‍رار.

این کتاب برگزید کشف‌الاسرار و عدّه‌الابرار است.

***

بورکوى، سرژ:

Serge de laugier de BeaurecueiL: ansari:cris du coeur, sinbad, 1988

[صوفى، ش ۳۴ :۱۸]

عنوان فوق از مقال عبدالغفور روان فرهادى با نام «شناسایى صد میدان» نقل‌شده و توضیح داده که نام کتاب «فریادهاى دل» بوده و ترجم فرانسوى مناجات و مقولات خواجه عبداللَّه انصارى با مراجعه به مندرجات تفسیر کشف‏الاسرار و طبقات‏الصوفیه است.

***

بیگدلی، رؤیا:

‏ داستان‌های شیرین فارسی (۸): کشف‌الاسرار، مثنوی/ رؤیا بیگدلی، ویراستار: اکرم میرمرتضوی، مشهد: مهر صفا‏، چاپ دوم، ۱۳۹۸، رقعی، ‏۱۲۴ص.‏

کتاب حاضر اقتباسی از «کشف‌الاسرار» تألیف ابوالفضل میبدی و «مثنوی معنوی» تألیف جلال‌الدّین محمّد بن محمّد مولوی (۶۰۴ – ۶۷۴ ق) است. عنوان دیگر: کشف‌الاسرار، مثنوی.

***

پهلوان‌شمسی، فاطمه:

‏ گزیده حکایت‌های کشف‌الاسرار میبدی، گردآورندگان: فاطم پهلوان‌شمسی، ماندانا منگلی، آسی ذبیح‌نیا‌عمران، یزد: هومان‏، ۱۳۹۴، رقعی، ۲۲۸ ص.‏

‏ برگزیده‌ای است از کشف‌الاسرار و عدّه‌الابرار.

***

پهلوان شمسی، فاطمه:

‏ گلچینی از کشف‌الاسرار میبدی، میبد – یزد‏: آفتاب نارین‏، ۱۳۹۴، رقعی، ۱۴۲ ص.‏

***

ثروتیان، بهروز:

پ‍یر طری‍قت‌ گ‍فت‌: س‍خ‍ن‍ان‌ خ‍واجه‌ ع‍ب‍دال‍لّه‌ ان‍ص‍اری‌، ت‍هران‌: ام‍ی‍رک‍ب‍یر‏، ‏چاپ ششم، ۱۳۸۸ (چاپ اول، ۱۳۷۵)، جیبی، ۳۰۴ ص‌.‏

این‌ ک‍تاب،‌ ب‍رگ‍زیده‌ای‌ از ب‍خش‌ س‍وم‌ ک‍تاب‌ ک‍ش‍ف‌ الاس‍رار است‌ که‌ در آن‌ س‍خ‍ن‍ان‌ خ‍واجه‌ ع‍ب‍دال‍ل‍ه‌ ان‍ص‍اری‌ را ن‍ق‍ل‌ ک‍رده است.

***

 اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی، به دوستانتان معرفی کنید.