توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل ظرف شراب ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل ظرف شراب ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل ظرف شراب ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

جام

دیگر کاربردها: جام (ابهام‌زدایی).

مقالات مرتبط: جام (مقالات مرتبط).

جام، ظرفی برای نوشیدن مایعات به ویژه شراب می‌باشد. صورت اوستایی واژه جام ma ¦ya و پهلوی آن m ¦a §j یا m ¦ya است.

[۱] پاول هرن، اساس اشتقاق فارسی، ذیل واژه، (با توضیحات یوهان هاینریش هوبشمان)، ترجمه جلال خالقی مطلق، تهران ۱۳۵۶ ش.

فهرست مندرجات

۱ – کاربرد جام در اشعار فارسی
۲ – کلمات مترادف جام
۳ – تعریف جام از دیدگاه فرهنگ نویسان
۴ – تعریف جام از دیدگاه باستان شناسان
۵ – انواع جام
۶ – کاربرد آیینی جام در ادیان و مذاهب
۶.۱ – جام در آیین مسیحیان
۶.۲ – کاربرد جام در آیین ایرانیان
۷ – استفاده تشریفاتی از جام
۸ – راه شناخت انواع جام
۹ – بررسی انواع جام در فلات ایران
۹.۱ – لرستان
۹.۲ – آناطولی
۹.۳ – جنوب کرمان
۹.۴ – شوش و فارس
۹.۵ – دامغان
۹.۶ – خوروین
۹.۷ – در آذربایجان و گیلان
۹.۸ – جام‌های دوره اشکانی
۹.۹ – شمال و مرکز ایران
۹.۹.۱ – نمونه‌هایی مشهور از این جام‌ها
۹.۱۰ – جامهایی از نقره
۱۰ – قدیم‌ترین جام شیشه‌ای ایران
۱۱ – جامهای دوره هخامنشی
۱۲ – جامهای دوره ساسانی
۱۳ – جامهای قرون اولیه اسلامی
۱۴ – جامهای دوره امویان
۱۵ – جامهای دوره عباسی
۱۶ – جامهای شمال افریقا و اندلس
۱۷ – شکل جام از قرن سوم تا قرن پنجم
۱۸ – جام در سده ششم و هفتم
۱۹ – دوره افول جامهای سفالین
۲۰ – نتایج بررسی جامهای سفالین
۲۱ – توقف ساخت پیاله‌های شیشه ای
۲۲ – تداول لیوانهای دهان گشاد
۲۳ – الگوهای شیشه گری اسلامی
۲۴ – دوره شکوفایی صنعت شیشه گری اسلامی
۲۵ – شیشه گری در سده هفتم و هشتم
۲۶ – انحطاط شیشه گری در جهان اسلام
۲۷ – الگوهای متأخر جام
۲۸ – جام بلور شفاف با پایه کوچک
۲۹ – تنوع طلبی هنرمندان مسلمان در شیشه گری
۳۰ – محدودیت ساخت جامهای طلا و نقره
۳۱ – رونق ظروف فلزی در دوره سلجوقی
۳۲ – شیوه بیزانسی درجامهای پایه دار قرن هفتم
۳۳ – اشکال جام در سده هشتم و نهم
۳۴ – ظروف فلزی مصر در قرن نهم
۳۵ – ظروف فلزی اواخر قرن دهم در ایران
۳۶ – جامهای دوره گورکانیان هند
۳۷ – رونق ساخت جام پایه دار در فلزکاری اسلامی
۳۸ – جامهای سنگی
۳۹ – نفیس‌ترین جام سنگی دوره گورکانیان
۴۰ – جامهای جواهرنشان
۴۱ – فهرست منابع
۴۲ – پانویس
۴۳ – منبع

۱ – کاربرد جام در اشعار فارسی

این واژه از قرن چهارم به بعد در اشعار فارسی فراوان به کار رفته است.

[۲] جعفر بن محمد رودکی، دیوان، ج۱، ص۸۳، چاپ جعفر شعار، تهران ۱۳۷۸ ش.

[۳] ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه فردوسی، ج۶، ص۱۰، ج ۶، چاپ م ن عثمانوف، مسکو ۱۹۶۷.

[۴] ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه فردوسی، ج۶، ص۱۷۳، ج ۶، چاپ م ن عثمانوف، مسکو ۱۹۶۷.

[۵] ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه فردوسی، ج۶، ص۱۷۹، ج ۶، چاپ م ن عثمانوف، مسکو ۱۹۶۷.

[۶] ناصرخسرو، دیوان، ج۱، ص۱۵۹، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۵۳ ش.

[۷] ناصرخسرو، دیوان، ج۱، ص۲۴۴، چاپ مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران ۱۳۵۳ ش.

۲ – کلمات مترادف جام

در میان واژه‌های فارسی و واژه‌های راه یافته به زبان فارسی کلمه‌های مترادف بسیاری برای جام وجود دارد، مانند ساغر (معرّب آن: صاغر) و طاس (معرّب از تاس/ s ¦ta پهلوی)، واژه‌های عربیِ کأس و قدح و نیز کاسه که مأخوذ از کأس است، ساتگین/ ساتگینی که در اصل ترکی است، و پیاله و فنجان (معرّب پنگان) که در اصل یونانی‌اند.

[۸] علی اکبر نفیسی، فرهنگ نفیسی، ذیل «کاس»، تهران ۱۳۵۵ ش.

[۹] دهخدا، ذیل «پیاله»، «کاسه».

[۱۰] محمد معین، فرهنگ فارسی، ذیل «ساغر»، «طاس»، «ساتگینی»، «فنجان»، «قدح»، «کاس»، تهران ۱۳۷۱ ش.

[۱۱] برای دیگر معانی جام از جمله واحد شمارش قطعات بزرگ آینه و شیشه، جامِ مسابقات ورزشی، جام حمام رجوع کنید به، دهخدا، ذیل واژه.

[۱۲] برای دیگر معانی جام از جمله واحد شمارش قطعات بزرگ آینه و شیشه، جامِ مسابقات ورزشی، جام حمام رجوع کنید به، فرهنگ بزرگ سخن، ذیل واژه، به سرپرستی حسن انوری، تهران: سخن، ۱۳۸۱ ش.

۳ – تعریف جام از دیدگاه فرهنگ نویسان

فرهنگ نویسان کمتر به وصف دقیق شکل جام پرداخته اند. برخی مانند نفیسی (ذیل واژه) تعاریفی مبهم و بعضی مانند مؤلفان فرهنگ بزرگ سخن (ذیل واژه) به تعریف کلی «ظرف گود و دهان گشاد» اکتفا نموده‌اند. با این حال، در بیش‌تر تعاریف، به شکل کاسه‌ای کوچک و به تعبیری پیاله اشاره شده است

[۱۳] احمد شاملو، کتاب کوچه، ذیل «پیاله»، تهران، حرف پ، دفتر ۲، ۱۳۷۸ ش، حرف ج، ۱۳۸۱ ش.

و اگر قطر دهانه کاسه از پانزده سانتیمتر بیش‌تر نباشد، پیاله یا جام محسوب می‌گردد.

[۱۴] غلامحسین صدری افشار، نسرین حکمی، ذیل «پیاله»، و نسترن حکمی، فرهنگ فارسی امروز، تهران ۱۳۷۷ ش.

۴ – تعریف جام از دیدگاه باستان شناسان

باستان شناسان و پژوهشگران هنر، اغلب تعاریف دقیق تری از شکل جام و پیاله ارائه نموده‌اند، چنانکه به نوشته هرینک،

[۱۵] ارنی هرینک، سفال ایران در دوران اشکانی، ج۱، ص۲۷، ترجمه حمیده چوبک، تهران ۱۳۷۶ ش.

جام ظرف دهان گشادی است که گردن ندارد و قطر دهانه آن از کف و بدنه‌اش بیش‌تر است. بدین ترتیب، جام از ظروف گردن‌دار، مانند تنگ و ابریق، تفکیک و به شکل پیاله نزدیک‌تر می‌شود.

۵ – انواع جام

شکل مشخص‌تر جام، نوع پایه دار آن است که اغلب ساغر نامیده می‌شود.

[۱۶] دهخدا، ذیل «ساغر».

نوع دیگر آن، تِکوک (ریتون)، مشهور به جام شاخی است که شبیه به سر حیوان (اغلب شیر) است.

[۱۷] محمدحسین بن خلف برهان، برهان قاطع، ذیل «تکوک»، چاپ محمد معین، تهران ۱۳۶۱ ش.

[۱۸] ادوارد لوسی ـ اسمیت، فرهنگ اصطلاحات هنری، ذیل «جام شاخی»، ترجمه فرهاد گشایش، تهران ۱۳۸۰ ش.

برخی از انواع جام نیز به شکل لیوان و استکان‌اند.

[۱۹] دهخدا، ذیل «ساغر».

با این تعاریف، پیاله، لیوان، ساغر، ریتون و فنجان، با وجود تفاوتهایشان در اندازه و عناصر الحاقی مانند پایه و دسته، از مصادیق جام‌اند.

۶ – کاربرد آیینی جام در ادیان و مذاهب

جام در ادیان و مذاهب مختلف، کاربرد آیینی داشته است و نقوش و تصاویر روی جام‌های کهن ــ که بازتاب باورهای اقوام گوناگون است ــ این کاربرد را روشن‌تر می‌کند؛ جامی متعلق به هزاره چهارم پیش از میلاد که در شوش ساخته و همان‌جا کشف شده، با تصویر کوه و آب و بزکوهی (نمادهای ماه، آب، حاصلخیزی و باروری) از این دست است.

[۲۰] سیف اللّه کامبخش فرد، سفال و سفالگری در ایران از ابتدای نوسنگی تا دوران معاصر، ج۱، ص۶۶ ـ۶۷، تهران ۱۳۸۰ ش ب.

[۲۱] امان اللّه قرشی، آب و کوه در اساطیر هند و ایرانی: درآمدی بر علم اعلام جغرافیایی هند و اروپایی، ج۱، ص۸۲ ـ۸۳، تهران ۱۳۸۰ ش.

[۲۲] برای اطلاع بیش‌تر در باره جام‌های مشابه، از جمله جام وارکا منسوب به سومر رجوع کنید به یوسف مجیدزاده، تاریخ و تمدن بین النهرین، ج۳، ص۱۸ـ۱۹، تهران ۱۳۷۶ـ۱۳۸۰ ش.

۶.۱ – جام در آیین مسیحیان

مسیحیان در مراسم عشای ربانی برای نگهداری شراب، که نماد خون حضرت عیسی علیه‌السلام است، از جام استفاده می‌کنند.

[۲۳] جیمز هال، فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب، ج۱، ص۱۲۷، ترجمه رقیه بهزادی، تهران ۱۳۸۰ ش.

۶.۲ – کاربرد جام در آیین ایرانیان

در ایران نیز استفاده از چند نوع جام آیینی، به نام‌های جام چهل بسم اللّه، چهل قل و چهل کلید، متداول است. بر روی این جام‌های فلزی (برنجین یا مسین)، چهل «بسم اللّه الرحمن الرحیم» یا چهل آیه که با «قُلْ» شروع شود یا سوره‌ها و آیه‌های فتح مانند «اِذاجاءَ نَصرُاللّهِ وَ الْفَتحْ» حک شده و ممکن است چهل کلید کوچک با زنجیر به آن‌ها متصل باشد که برای دفع بلا یا بخت گشایی، با این جام‌ها بر سر فرد موردنظر آب می‌ریزند.

[۲۴] جابر عناصری، تجلی دوازده ماه در آئینه اساطیر و فرهنگ عامه ایران، ج۱، ص۴۷، مرند ۱۳۷۴ ش.

[۲۵] ابوالحسن نجفی، فرهنگ فارسی عامیانه، ذیل واژه، تهران ۱۳۷۸ ش.

[۲۶] احمد شاملو، کتاب کوچه، ذیل «جام چهل کلید»، تهران، حرف پ، دفتر ۲، ۱۳۷۸ ش، حرف ج، ۱۳۸۱ ش.

۷ – استفاده تشریفاتی از جام

استفاده تشریفاتی از جام سبب پدیدآمدن مناصبی چون پیاله‌دار، در دوره‌های مختلف گردید، از جمله در دوره صفویه (حک: ح ۹۰۶ـ ۱۱۳۵) که آن را جامْ قِورچیسی (قورچی جام) می‌گفتند.

[۲۷] ولادیمیر فئودوروویچ مینورسکی، سازمان اداری حکومت صفوی، ج۱، ص۸۷، یا، تحقیقات و حواشی و تعلیقات استاد مینورسکی بر تذکره الملوک، ترجمه مسعود رجب نیا، در میرزا سمیعا، تذکره الملوک، چاپ محمد دبیرسیاقی، تهران ۱۳۶۸ ش.

۸ – راه شناخت انواع جام

چون در منابع مکتوب بیش‌تر به نحوه و کثرت استعمال جام اشاره شده نه به شکل آن، برای شناخت شکل و انواع جام باید اشیا و جام‌های مکشوفه از دوره‌های گوناگون تاریخی را منبع اصلی این بررسی قرار داد. در این مورد شناخت صنایع متداول هر دوره، مانند سفالگری و فلزکاری، نیز ضرورت دارد.

۹ – بررسی انواع جام در فلات ایران

بررسی انواع جام در فلات ایران، به عنوان منطقه‌ای باستانی و متعلق به تمدن‌های کهن، الگوهای بسیاری به دست می‌دهد.

۹.۱ – لرستان

در ایران جامهای سفالی متعلق به هزاره هشتم و هفتم پیش از میلاد، از تپه گوران (در لرستان) به دست آمده است.

[۲۸] لیلا رفیعی، سفال ایران از دوران پیش از تاریخ از عصر حاضر، ج۱، ص۶۷، تهران ۱۳۷۸ ش.

۹.۲ – آناطولی

ریتونهایی با اشکال گوزن، خوک، گاو و غزال، متعلق به هزاره ششم و پنجم پیش از میلاد، در منطقه حاجیلار در آناطولی یافته شده که می‌توان آن‌ها را از نخستین الگوهای ساخت ریتون دانست.

[۲۹] بهمن فیروزمندی، باستان شناسی و هنر آسیای صغیر، ج۱، ص۵۵، ج ۱، تهران ۱۳۷۸ ش.

۹.۳ – جنوب کرمان

در هزاره چهارم پیش از میلاد، در تپه یحیی (۲۴ کیلومتری جنوب کرمان) جامهای تراش خورده از سنگ تالْک یا سنگ صابون ساخته می‌شد که نمونه‌هایی از آن متعلق به تمدنهای باستانی مجاور ایران، نظیر موهنجودارو (سند)، کُولی دامْب (بلوچستان پاکستان) و بین النهرین، یافته شده است.

[۳۰] کلیفورد چارلز لامبرگ ـ کارلوفسکی و مارتا لامبرگ ـ کارلوفسکی، «تپه یحیا: کهن شهری در ایران»، ج۱، ص۲۷۸، ترجمه هرمز شهریاری، چیستا، سال ۶، ش ۵ و ۶ (بهمن و اسفند ۱۳۶۷).

[۳۱] کلیفورد چارلز لامبرگ ـ کارلوفسکی و مارتا لامبرگ ـ کارلوفسکی، «تپه یحیا: کهن شهری در ایران»، ج۱، ص۲۸۲ـ۲۸۳، ترجمه هرمز شهریاری، چیستا، سال ۶، ش ۵ و ۶ (بهمن و اسفند ۱۳۶۷).

[۳۲] کلیفورد چارلز لامبرگ ـ کارلوفسکی و مارتا لامبرگ ـ کارلوفسکی، «تپه یحیا: کهن شهری در ایران»، ج۱، ص۲۸۸ـ۲۸۹، ترجمه هرمز شهریاری، چیستا، سال ۶، ش ۵ و ۶ (بهمن و اسفند ۱۳۶۷).

[۳۳] محسن منوچهر دانائی، فرهنگ گوهرشناسی، به کوشش محمدعلی احمدی بیداخویدی، ذیل «سنگ لارد»، «هرکاره»، «تالک»، (تهران) ۱۳۷۶ ش.

۹.۴ – شوش و فارس

از هزاره هشتم و هفتم تا هزاره اول پیش از میلاد، اشکال گوناگون و گاه منحصر به فردی از جام شناسایی شده که از آن جمله ساغرها و لیوان‌هایی متعلق به هزاره چهارم پیش از میلاد است که در شوش و فارس ساخته و همان‌جا یافته شده است.

۹.۵ – دامغان

یا جامهایی با بدنه و پایه‌ای تقریباً هم اندازه، متعلق به هزاره سوم و دوم پیش از میلاد که در تپه حصار دامغان یافته شده و نیز جامهای دهان گشادی از خمیر قیر متعلق به هزاره سوم پیش از میلاد.

[۳۴] آرتور اپهام پوپ، فیلیس آکرمن، و اریک شرودر، شاهکارهای هنر ایران، ج ۷، اقتباس و نگارش پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۸۰ ش.

[۳۵] محمدرضا زاهدی، «کاربرد قیر در ایران از دوره نو سنگی تا اواخر ایلام: ۸۰۰۰ تا ۶۴۰ ق م»، ج۱، ص۴۱۱، اثر، ش ۳۳ـ۳۴ (بهار و تابستان ۱۳۸۱).

[۳۶] سیف اللّه کامبخش فرد، آثار تاریخی ایران، ج۱، ص۸۰ ـ۸۱، تهران ۱۳۸۰ ش الف.

۹.۶ – خوروین

جامهای سفالین هزاره اول پیش از میلاد تنوع بسیاری دارند و علاوه بر ریتونها، که نمونه‌های آن در آسیای میانه نیز یافته شده، جامهای دسته داری با نقوش حیوانی از تپه حَسَنلو (در حوالی ارومیه؛ دوره چهارم) پیدا شده و جامهایی به شکل شاخ و کفش و نیز جام نوک داری با قطعه‌های کوچکی به اشکال کاسه و کوزه و نیم‌تنه یک زن بر لبه آن، با کاربرد آیینی، در منطقه خوروین ساخته و از همان‌جا یافته شده است.

[۳۷] لوئی واندن برگ، باستان شناسی ایران باستان، ترجمه عیسی بهنام، د، ه، ج۱، ص۱۱۵ و لوحه ۱۴۶، تهران ۱۳۴۸ ش.

[۳۸] لوئی واندن برگ، باستان شناسی ایران باستان، ترجمه عیسی بهنام، الف، و، ص ۱۹۶، تهران ۱۳۴۸ ش.

[۳۹] رومن گیرشمن، ج۱، ص۱۹ـ۲۰، تصویر ۱۸، هنر ایران، ج ۱: در دوران ماد و هخامنشی، ترجمه عیسی بهنام، تهران ۱۳۴۶ ش.

[۴۰] گالینا آناتولیونا پوگاچنکووا و اکبر حکیموف، هنر در آسیای مرکزی، ترجمه ناهید کریم زندی، تهران ۱۳۷۲ ش.

[۴۱] لیلا رفیعی، سفال ایران از دوران پیش از تاریخ از عصر حاضر، ج۱، ص۶۹، تهران ۱۳۷۸ ش.

۹.۷ – در آذربایجان و گیلان

ریتونهای سفالینی در آذربایجان و گیلان پیدا شده است که از جمله آن‌ها چند سفالینه متعلق به دوره هخامنشی (۵۵۹ ـ۳۳۰ق م) است.

[۴۲] سیف اللّه کامبخش فرد، سفال و سفالگری در ایران از ابتدای نوسنگی تا دوران معاصر، ج۱، ص۵۲۳، تهران ۱۳۸۰ ش ب.

[۴۳] سیف اللّه کامبخش فرد، سفال و سفالگری در ایران از ابتدای نوسنگی تا دوران معاصر، تصویر ۱۰۶، تهران ۱۳۸۰ ش ب.

[۴۴] سیف اللّه کامبخش فرد، سفال و سفالگری در ایران از ابتدای نوسنگی تا دوران معاصر، تصویر ۱۰۷، تهران ۱۳۸۰ ش ب.

۹.۸ – جام‌های دوره اشکانی

جامهای متداول دوره اشکانی (۲۵۰ ق م ـ۲۲۶ میلادی) ــ که تشخیص آن‌ها از سفالینه‌های دوره ساسانی (۲۲۶ ـ ح۶۵۲ میلادی) مشکل است ــ بیش‌تر به شکل پیاله‌هایی با بدنه شبیه به کشتی با لبه نسبتاً مقعر یا جامهای کشیده و بلندی با بدنه اریب از سفال ظریف و نازکی مشهور به سفال پوست تخم مرغی است.

[۴۵] ارنی هرینک، سفال ایران در دوران اشکانی، شکل ۱، ش ۷، ج۱، ص۳۹، ترجمه حمیده چوبک، تهران ۱۳۷۶ ش.

[۴۶] ارنی هرینک، سفال ایران در دوران اشکانی، ترجمه حمیده چوبک، شکل ۳، ش ۲، ج۱، ص۴۲ـ۴۴، تهران ۱۳۷۶ ش.

[۴۷] ارنی هرینک، سفال ایران در دوران اشکانی، ترجمه حمیده چوبک، شکل ۵، ش ۶، ج۱، ص۴۸ـ۵۰، تهران ۱۳۷۶ ش.

۹.۹ – شمال و مرکز ایران

باتوجه به این‌که شمال و مرکز ایران از کهن‌ترین مراکز فلزکاری بوده است، ساخت جامهای فلزی متنوعی از نظر جنس، شکل و نقش در دوره‌های گوناگون در این منطقه، به ویژه در هزاره اول پیش از میلاد، اهمیت ویژه‌ای داشته است.

۹.۹.۱ – نمونه‌هایی مشهور از این جام‌ها

از نمونه‌های مشهور آن جام زرین حسنلو متعلق به قرن نهم پیش از میلاد، دارای نقوش اساطیری با مفهوم زندگی انسان است.

[۴۸] رومن گیرشمن، هنر ایران، ج۱، ص۲۹، ج ۱: در دوران ماد و هخامنشی، ترجمه عیسی بهنام، تهران ۱۳۴۶ ش.

[۴۹] سیف اللّه کامبخش فرد، آثار تاریخی ایران، ج۱، ص۲۴ـ۴۰، تهران ۱۳۸۰ ش الف.

جام گاوْ سرِ مارلیک نیز اثری بدیع از زرِناب، متعلق به قرن نهم پیش از میلاد، است که سازنده آن توانسته سر چهار گاو بالدار را با چکش کاری از ظرف بیرون نشاند. این جام با جام طلای کلاردشت با پیکر دو شیر با سرهای برجسته، قابل مقایسه است.

[۵۰] عزت اللّه نگهبان، گزارش مقدماتی حفریات مارلیک: چراغعلی تپه، ج۱، ص۳۴ـ ۳۵، تهران ۱۳۵۶ ش.

[۵۱] سیف اللّه کامبخش فرد، آثار تاریخی ایران، ج۱، ص۵۵ ـ۵۶، تهران ۱۳۸۰ ش الف.

شمار دیگری از جامهای تحسین برانگیز این دوره، لیوانهایی بلند با قاعده کروی شکل از لرستان‌اند.

[۵۲] غلامرضا معصومی، «ساغرهای مفرغی لرستان»، ج۱، ص۲۶ـ۳۲، مجله بررسیهای تاریخی، سال ۴، ش ۲ و ۳ (خرداد ـ شهریور ۱۳۴۸).

[۵۳] لوئی واندن برگ، باستان شناسی ایران باستان، ج۱، ص۹۲ و لوحه ۱۲۲، ترجمه عیسی بهنام، تهران ۱۳۴۸ ش.

[۵۴] آرتور اپهام پوپ، فیلیس آکرمن، و اریک شرودر، شاهکارهای هنر ایران، اقتباس و نگارش پرویز ناتل خانلری، ج ۷، تصویر ۶۹ـ۷۲، تهران ۱۳۸۰ ش.

[۵۵] سیف اللّه کامبخش فرد، آثار تاریخی ایران، ج۱، ص۴۰ـ۴۱، تهران ۱۳۸۰ ش الف.

[۵۶] رومن گیرشمن، ج۱، ص۳۳ـ ۳۴، تصویر ۳۶ـ ۳۸، هنر ایران، ج ۱: در دوران ماد و هخامنشی، ترجمه عیسی بهنام، ج ۷، تصویر ۶۸، تهران ۱۳۴۶ ش.

[۵۷] آرتور اپهام پوپ، فیلیس آکرمن، و اریک شرودر، شاهکارهای هنر ایران، اقتباس و نگارش پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۸۰ ش.

[۵۸] عزت اللّه نگهبان، گزارش مقدماتی حفریات مارلیک: چراغعلی تپه، ج۱، ص۳۰ـ۳۵، تهران ۱۳۵۶ ش.

۹.۱۰ – جامهایی از نقره

جامهایی از نقره، متعلق به دوره هخامنشیان، نیز یافته شده که یکی از آن‌ها متعلق به اردشیر اول (حک: ۴۶۴ـ۴۲۴ ق م) بوده است. این جامها کم عمق‌اند و بدین سبب شراب در آن‌ها شفاف به نظر می‌رسد و سطح داخلی جام بهتر دیده می‌شود.

[۵۹] آرتور اپهام پوپ، فیلیس آکرمن، ج۱، ص۳۷، و اریک شرودر، شاهکارهای هنر ایران، اقتباس و نگارش پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۸۰ ش.

[۶۰] برای مقایسه جامهای فلزی این دوره با جامهای سنگی مکشوفه در تخت جمشید رجوع کنید به، ج۱، ص۲۵۹ـ۲۶۰، تصویر ۳۱۴، رومن گیرشمن، هنر ایران، ج ۱: در دوران ماد و هخامنشی، ترجمه عیسی بهنام، تهران ۱۳۴۶ ش.

از دوره ساسانی نیز شماری بشقاب نقره به دست آمده است که در واقع جام شراب لب تخت‌اند. علاوه بر مجالس شکار، تصاویر پادشاهانی که جام متعلق به آنان بوده، روی هر جام نقش شده است.

[۶۱] آرتور اپهام پوپ، فیلیس آکرمن، ج۱، ص۶۷ـ ۶۸، و اریک شرودر، شاهکارهای هنر ایران، اقتباس و نگارش پرویز ناتل خانلری، تهران ۱۳۸۰ ش.

۱۰ – قدیم‌ترین جام شیشه‌ای ایران

شاید قدیم‌ترین جام شیشه‌ای ایران متعلق به هزاره اول پیش از میلاد باشد که در محوطه باستانی مارلیک یا چراغعلی تپه (حومه رودبار گیلان) پیدا شده و تزئینات برجسته به شکل شبکه‌ای از رشته‌های شیشه‌ای دارد.

[۶۲] شینجی فوکائی، شیشه ایرانی، ج۱، ص۱۹، ترجمه انگلیسی از ادنا کرافورد، ترجمه فارسی از آرمان شیشه گر، تهران ۱۳۷۱ ش.

[۶۳] شینجی فوکائی، شیشه ایرانی، ج۱، ص۲۰، ترجمه انگلیسی از ادنا کرافورد، ترجمه فارسی از آرمان شیشه گر، تهران ۱۳۷۱ ش.

[۶۴] هلن علی اکبرزاده کرد مهینی، شیشه: مجموعه مرز بازرگان، ج۱، ص۲۶، تهران ۱۳۶۷ ش.

مقارن با این دوره (یعنی از حدود ۱۶۰۰ ق م)، جامهای ظریف پایه داری از مصر به دست آمده است.

[۶۵] رشید نادوری و ژان ورکوته، «هنرها و حرفه‌های دوران فراعنه مصر»، ج۱، ص۴۸، پیام یونسکو، ش ۱۱۶ (آبان ۱۳۶۰).

۱۱ – جامهای دوره هخامنشی

جامهای دوره هخامنشی را به چند گروه می‌توان تقسیم کرد: پیاله‌های نسبتاً گود با لبه عریض به رنگ سبز شفاف؛ پیاله‌هایی شبیه به بشقاف گود با لبه به خارج برگشته؛ و ریتونها.

[۶۶] آرمان شیشه گر، ج۱، ص۱۸۵ـ۱۸۶ و شکل ۲، «شیشه گری در دوران هخامنشی»، در باستان شناسی و هنر ایران: ۳۲ مقاله در بزرگداشت عزت اللّه نگهبان، به کوشش عباس علیزاده، یوسف مجیدزاده، و صادق ملک شهمیرزادی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۷۸ ش.

[۶۷] آرمان شیشه گر، ج۱، ص۱۸۵ـ۱۸۶ و شکل ۳، «شیشه گری در دوران هخامنشی»، در باستان شناسی و هنر ایران: ۳۲ مقاله در بزرگداشت عزت اللّه نگهبان، به کوشش عباس علیزاده، یوسف مجیدزاده، و صادق ملک شهمیرزادی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۷۸ ش.

۱۲ – جامهای دوره ساسانی

از دوره ساسانی ــ که از نظر شیشه‌گری بسیار شایان توجه است (وولف، ص ۱۶۸) ــ پیاله‌های شیشه‌ای فراوانی در گیلان کشف شده است که تراشهای مدور مقعر و کفِ معمولاً محدب دارند. چنین پیاله‌هایی در تیسفون و محوطه باستانی کیش در مشرق بابل، عین سینو در شمال بین النهرین، پالْمیرا (تدمُر) در سوریه، و سودا گیلان در جمهوری آذربایجان نیز پیدا شده است.

[۶۸] شینجی فوکائی، شیشه ایرانی، ج۱، ص۳۷، ترجمه انگلیسی از ادنا کرافورد، ترجمه فارسی از آرمان شیشه گر، تهران ۱۳۷۱ ش.

[۶۹] شینجی فوکائی، شیشه ایرانی، ج۱، ص۵۴ ـ۶۰ و تصویر ۱ـ ۵، ترجمه انگلیسی از ادنا کرافورد، ترجمه فارسی از آرمان شیشه گر، تهران ۱۳۷۱ ش.

[۷۰] شینجی فوکائی، شیشه ایرانی، ج۱، ص۱۸، ترجمه انگلیسی از ادنا کرافورد، ترجمه فارسی از آرمان شیشه گر، تهران ۱۳۷۱ ش.

[۷۱] شینجی فوکائی، شیشه ایرانی، ج۱، ص۲۲، ترجمه انگلیسی از ادنا کرافورد، ترجمه فارسی از آرمان شیشه گر، تهران ۱۳۷۱ ش.

[۷۲] شینجی فوکائی، شیشه ایرانی، ج۱، ص۶۰ـ ۶۵، ترجمه انگلیسی از ادنا کرافورد، ترجمه فارسی از آرمان شیشه گر، تهران ۱۳۷۱ ش.

[۷۳] شینجی فوکائی، شیشه ایرانی، ج۱، ص۷۲ـ ۷۵، ترجمه انگلیسی از ادنا کرافورد، ترجمه فارسی از آرمان شیشه گر، تهران ۱۳۷۱ ش.

[۷۴] شینجی فوکائی، شیشه ایرانی، ترجمه انگلیسی از ادنا کرافورد، ترجمه فارسی از آرمان شیشه گر، تهران ۱۳۷۱ ش.

[۷۵] شینجی فوکائی، شیشه ایرانی، ترجمه انگلیسی از ادنا کرافورد، ترجمه فارسی از آرمان شیشه گر، تهران ۱۳۷۱ ش.

[۷۶] شینجی فوکائی، شیشه ایرانی، ترجمه انگلیسی از ادنا کرافورد، ترجمه فارسی از آرمان شیشه گر، تهران ۱۳۷۱ ش.

[۷۷] شینجی فوکائی، شیشه ایرانی، ترجمه انگلیسی از ادنا کرافورد، ترجمه فارسی از آرمان شیشه گر، تهران ۱۳۷۱ ش.

۱۳ – جامهای قرون اولیه اسلامی

د