توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل منطق تجرید ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل منطق تجرید ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل منطق تجرید ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

تجریدالاعتقاد

تجرید الاعتقاد، معروف‌ترین متن درسی در علم کلام شیعه امامیه‌ و از مؤثرترین ‌آثار در تاریخ کلام‌ شیعه در ۷ سده ‌اخیر از خواجه نصیرالدین طوسی (۵۹۷-۶۷۲ق/۱۲۰۱-۱۲۷۳م) می‌باشد.

فهرست مندرجات

۱ – مؤلف کتاب
۲ – نام کتاب
۳ – مباحث کتاب
۴ – هدف مؤلف
۴.۱ – تبیین توحید و نبوت
۴.۲ – تبیین عصمت
۵ – اثر بر آثار کلامی
۶ – اهتمام ویژه به بحث امامت
۷ – عدم تبعیت محض از ابن سینا
۸ – اهتمام ویژه به اختصار و ابتکار
۹ – شروح تجرید
۹.۱ – کشف المراد
۹.۲ – تفرید الاعتماد
۹.۳ – تسدید القواعد
۹.۴ – شرح جدید
۹.۵ – شوارق الالهام
۹.۶ – کشف المراد
۱۰ – حواشی و تعلیقات
۱۱ – چاپ‌های مختلف از تجریدالاعتقاد
۱۲ – فهرست منابع
۱۳ – پانویس
۱۴ – منبع

مؤلف کتاب

مؤلف این اثر به عنوان پژوهشگری روشمند و اهل دقت مورد توجه و ستایش بیش‌تر دانشمندان فرقه‌های مختلف کلامی و فیلسوفان متأخر است. طوسی در غالب علوم روزگار خود رساله پرداخته است. گزارش‌نویسان تا ۲۷۴ رساله را به وی نسبت داده‌اند.

[۱] فرحات، هانی نعمان، الخواجه نصیرالدین طوسی، ج۱، ص۱۰۴، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.

آثار کلامی وی یا نقد رساله‌های پیشینیان است، مانند تلخیص‌ المحصل و یا کتابچه‌هایی به زبان فارسی یا عربی است که برای آموزش تدوین شده‌اند. الفصول‌ النصیریه، قواعد العقاید و تجرید الاعتقاد از گونه اخیرند. از این میان تجرید را نفیس‌ترین اثر نصیرالدین طوسی دانسته‌اند.

[۲] اعسم، عبدالامیر، الفیلسوف نصیرالدین طوسی، ج۱، ص۱۴۹، بیروت، ۱۹۸۰م.

عده‌ای با استناد به ناسازگاری برخی از مباحث تجرید با آراء نصیرالدین طوسی در سایر آثارش، مانند شرح ‌اشارات، در انتساب این اثر به وی تردید کرده‌اند.

[۳] تفتازانی، مسعود، شرح المقاصد، ج۱، ص۴۱۴، به کوشش عبدالله‌ عمیره، بیروت، ۱۹۸۲م.

اکثریت دانشمندان این تردید را روا ندانسته‌اند.

[۴] سبزواری، هادی، اسرار الحکم، ج۱، ص۲۳۴، تهران، ۱۲۸۶ق.

اما ناسازگاری یاد شده را نمی‌توان دلیلی برای عدم انتساب کتاب به نصیرالدین طوسی قلمداد کرد، زیرا این ناسازگاری را بر اساس تحول اندیشه‌های او می‌توان تبیین کرد. انتساب تجرید به نصیرالدین طوسی اسماعیلی مذهب

[۵] تامر، عارف، اربع رسائل اسماعیلیه، ج۱، ص۲۳، سلمیه، ۱۹۵۲م.

هم نارواست، زیرا بدون تردید، آن را پس از روی‌گردانی از مذهب اسماعیلی و گرایش به امامیه اثناعشری (یعنی پس از ۶۵۳ق/۱۲۵۵م) نوشت. بنا به قول مشهور، خواجه نگارش تجرید را در ۶۶۰ق/۱۲۶۲م به پایان برد، اما این گمانه زنی که تجرید آخرین کتاب نصیرالدین طوسی است

[۶] اعسم، عبدالامیر، الفیلسوف نصیرالدین طوسی، ج۱، ص۱۵۱، بیروت، ۱۹۸۰م.

نیز نارواست و انگیزه خواجه از نگارش تجرید، تحریر مسائل کلامی، نظام‌مندسازی اندیشه‌های دینی و بیان مستدل عمده‌ترین عقاید شیعه امامیه است.

[۷] نصیرالدین طوسی، محمد، تجرید الاعتقاد، ج۱، ص۷۱.

نام کتاب

این کتاب از کتاب‌های مهمی است که در تبیین عقاید امامیه نگاشته شده و به گفته برخی، اولین آنها به حساب می‌آید.

[۸] مدرس رضوی، محمدتقی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین طوسی، ج۱، ص۴۲۳، تهران ۱۳۵۴ ش.

در عنوان دقیق کتاب، اختلاف فراوان است.

[۹] شیبی، کامل مصطفی، الفکرالشیعی و النزعات الصوفیه، ج۱، ص۹۷، بغداد، ۱۳۸۶ق/۱۹۶۶م.

[۱۰] فرحات، هانی نعمان، الخواجه نصیرالدین طوسی، ج۱، ص۷۸، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.

[۱۱] اعسم، عبدالامیر، الفیلسوف نصیرالدین طوسی، ج۱، ص۸۰، بیروت، ۱۹۸۰م.

آقابزرگ با استناد به تعبیر نصیرالدین طوسی در سرآغاز کتاب، نام آن را تحریر العقائد می‌داند که با عنوان تجرید شهرت یافته است.

[۱۲] طهرانی، آقا بزرگ، الذریعه، ج۳، ص۳۵۳.

[۱۳] طهرانی، آقا بزرگ، الذریعه، ج۱۳، ص۱۳۸.

اما وی در گزارش خود از تجرید الاعتقاد، عنوان ترکیبی تجرید‌ الکلام فی تحریر عقائد الاسلام را مدخل قرار می‌دهد.

[۱۴] طهرانی، آقا بزرگ، الذریعه، ج۳، ص۳۵۲.

[۱۵] طهرانی، آقا بزرگ، الذریعه، ج۱۳، ص۱۳۸.

عده‌ای تحریر را تصحیف و نگارش نادرست تجرید می‌دانند.

[۱۶] اعسم، عبدالامیر، الفیلسوف نصیرالدین طوسی، ج۱، ص۱۵۰، بیروت، ۱۹۸۰م.

علاوه بر تجرید الاعتقاد،

[۱۷] نعمه، عبدالله، فلاسفه الشیعه، ج۱، ص۴۹۳، بیروت، دارالمیاه.

تجرید‌ العقائد،

[۱۸] امین، محسن، اعیان الشیعه، ج۴۶، ص۱۸، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۳۷۹ق/۱۹۵۹م.

[۱۹] خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۲۷۸، بیروت، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.

[۲۰] مدرس رضوی، محمدتقی، احوال و آثار … نصیرالدین طوسی، ج۱، ص۴۲۲، تهران، ۱۳۵۴ش.

تجرید‌ الکلام

[۲۱] قمی، عباس، الکنی و الالقاب، ج۳، ص۲۵۱، نجف، ۱۳۷۶ق/۱۹۵۷م.

[۲۲] سرکیس، یوسف‌الیان، معجم‌ المطبوعات العربیه و المعربه، ج۱، ص۱۲۵۰، قاهره، ۱۳۴۶ق/ ۱۹۲۸م.

[۲۳] واندیک، ادوارد، اکتفاء القنوع، ص۱۹۷، قاهره، ۱۸۹۷م.

[۲۴] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبد الله، کشف الظنون، ج۱، ص۳۴۶.

و نیز تعبیرهای تردیدی چون تجرید الاعتقاد أو تجرید الکلام

[۲۵] حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ج۱، ص۱۷۱۸، چاپ حسن حسن زاده آملی، قم ۱۴۰۷.

[۲۶] طبری، محمدعلی، زبده‌الآثار، ج۱، ص۱۳۹، تهران، ۱۳۷۲ش.

[۲۷] فکرت، محمد آصف، فهرست الفبائی کتب خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، ج۱، ص۱۰۴، مشهد ۱۳۶۹ ش.

[۲۸] منزوی، علی‌نقی، دانش پژوه، محمدتقی، فهرست کتابخانه مدرسه عالی سپهسالار، ج ۳، تهران ۱۳۴۰ ش، ج ۴، ص۳۱۵، تهران ۱۳۴۶ ش.

عنوان‌هایی‌اند که درباره تجرید به کار می‌روند.
بعضی احتمال داده‌اند که خواجه عنوان تجریدالاعتقاد را تحت تأثیر کتاب التجرید قاضی عبدالجبار معتزلی برگزیده است.

[۲۹] مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، الحاشیه علی الهیات الشرح الجدید للتجرید،مقدمه عابدی، ص۱۹، چاپ احمد عابدی، قم ۱۳۷۵ ش.

کسانی نیز معتقدند که این کتاب از خود خواجه نصیر نیست.

[۳۰] تفتازانی، مسعود، شرح المقاصد، ج۵، ص۲۶۷، چاپ عبدالرحمان عمیره، قاهره ۱۴۰۹/۱۹۸۹، چاپ افست قم ۱۳۷۰۱۳۷۱ ش.

[۳۱] سبزواری، هادی، اسرار الحکم، ج۱، ص۲۳۴، چاپ ح م فرزاد، تهران ۱۳۶۱ ش.

برخی این عناوین را از ساخته‌های شارحان دانسته، و عنوان صحیح را تجرید بدون مضافٌ‌الیه می‌انگارند.

[۳۲] اعسم، عبدالامیر، الفیلسوف نصیرالدین طوسی، ج۱، ص۱۵۰، بیروت، ۱۹۸۰م.

نصیرالدین طوسی در سرآغاز کتاب از اسم آن هم یاد می‌کند. این نام در همه دست‌نویس‌های موجود و نیز دست‌نویس‌هایی که از سوی شارحان استفاده شده، به صورت مضاف و مضافٌ‌الیه است، اما مضاف به دو صورت تحریر و تجرید آمده، و مضافٌ‌الیه نیز به ۳ صورت الاعتقاد، العقائد و الکلام آمده است.

مباحث کتاب

خواجه مباحث تجرید را در ۶ مقصد سامان داده است: مقصد نخست متضمن بحث از امور عامه یعنی مباحث وجود و عدم، ماهیت و لواحق آن و علت و معلول است. مقصد دوم با عنوان «جواهر و اَعراض» به بحث از اجسام، جوهر مجرد و اَعراض نه‌گانه، بر سیاق انگاره ارسطوییان می‌پردازد. مسائل معرفت‌شناسی و منطقی نیز در این مقصد به اختصار طرح می‌شوند و اگر چه نصیرالدین طوسی این دو بخش را مانند سایر بخش‌ها مقصد می‌نامد، آنها را نمی‌توان تحریر عقاید خواند، بلکه آن‌ها متضمن بیان مبانی وجودشناسی، جهان‌شناسی و معرفت‌شناسی علم کلام است. به همین سبب خواجه در رساله «قواعد العقائد»، این مباحث را به منزله مقدمه بر اصول و مبانی مباحث کلامی طرح می‌کند.

[۳۳] نصیرالدین طوسی، محمد، قواعد العقائد، ج۱، ص۴۳۷، همراه تلخیص المحصل، به‌کوشش عبدالله نورانی، تهران، ۱۳۵۹ش.

از مقصد سوم تا مقصد ششم به ترتیب مسائل خداشناسی، شامل مسائل مربوط به وجود صانع، صفات و افعال وی؛ نبوت عامه و خاصه؛ امامت عامه و خاصه؛ و معاد مورد بحث قرار می‌گیرد. وی بر خلاف شیوه رایج نگارش کتاب‌های کلامی، به بحث از چیستی علم کلام و سایر عناوین هشت‌گانه در معرفی این دانش نمی‌پردازد.

هدف مؤلف

خواجه نصیر این کتاب را برخوردار از بهترین اسلوب و مشتمل بر دیدگاه‌ها و اعتقاداتی که با برهان برای وی اثبات گردیده، معرفی کرده است.

[۳۴] حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ج۱، ص۲۰، چاپ حسن حسن زاده آملی، قم ۱۴۰۷.

به این ترتیب، برخلاف برخی کتاب‌های او که صرفاً تبیین نظریات عده‌ای از بزرگان است ــ همچون حل مشکلات الاشارات در شرح اشارات و تنبیهات ابن سینا و دفاع از آن در مقابل انتقادات فخرالدین رازی و کتاب مَصارع المُصارع در دفاع از دیدگاه‌های ابن سینا در مقابل اشکالات شهرستانی ــ این کتاب حاوی آرای خاص وی است. بعضی معتقدند که خواجه بعد از نقد کتاب المحصَّل فخررازی، تجرید را تألیف کرد تا افراد برای تحصیل حق به جای المحصل به آن رجوع کنند.

[۳۵] حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ج۱، ص۴، چاپ حسن حسن زاده آملی، قم ۱۴۰۷.

زیرا خواجه نصیر در مقدمه تلخیص المحصل گفته است که همتهای عالی برای تحصیل حق از طریق تحقیق رویگردان شده و دیگر کتابی قابل اعتماد و مشتمل بر اصول متقن اندیشه وجود ندارد و اینکه کسانی می‌پندارند کتاب المحصل فخررازی این خلا را پر کرده، چنین نیست و آن کتاب مشحون از اندیشه‌های باطل و لذا غیرقابل اعتماد است.

[۳۶] نصیرالدین طوسی، محمد، تلخیص المحصل، ج۱، ص۱۲، چاپ عبداللّه نورانی، تهران ۱۳۵۹ ش.

از آنجا که خواجه بعد از مواجهه با آرای فخررازی در بحث امامت دریافت که اشکالات وی را در یک اثر فلسفی نمی‌توان پاسخ داد، به تدوین تجریدالاعتقاد همت گماشت.
جهت‌گیری و روش‌شناسی تجرید، بنا به دیدگاه مشهور، ارائه نظام کلامی‌ ـ فلسفی در عقاید شیعی است. نصیرالدین طوسی‌ را در تأسیس‌ چنین‌ نظامی‌ موفق ‌دانسته‌اند.

[۳۷] اعسم، عبدالامیر، الفیلسوف نصیرالدین طوسی، ج۱، ص۱۴۰، بیروت، ۱۹۸۰م.

[۳۸] اعسم، عبدالامیر، الفیلسوف نصیرالدین طوسی، ج۱، ص۱۵۵، بیروت، ۱۹۸۰م.

این دیدگاه را در پرتو جایگاه تاریخی تجرید در چالش فیلسوفان و متکلمان می‌توان ارزیابی کرد. ‌ تجرید از ۴ جریان عمده‌ فلسفی و کلامی متأثر است: سنت کلام‌نگاری شیعی شیخ مفید، سید مرتضی، شیخ طوسی، زین‌الدین بیاضی؛ فلسفه مشایی ابن سینایی؛ کلام فلسفی فخر‌الدین‌ رازی؛ و مبانی اعتزالی. دو جریان نخست بی‌نیاز از توضیح‌اند. درباره تأثّر نصیرالدین طوسی از فخرالدین ‌رازی توجه به چالش فیلسوفان و متکلمان حائز اهمیت است. قواعدالعقائد غزالی (۴۵۰-۵۰۵ق/۱۰۵۸-۱۱۱۱م)، یکی از پاسخ‌های مهم به این چالش است و خواجه یکی از مهم‌ترین آثار کلامی خود را با آن همنام ساخته است، اما با ره‌یافتی بسیار متفاوت. فخرالدین‌رازی با روی‌آورد انتقادی به آراء فیلسوفان، اندیشه‌های فلسفی روزگار خود را نه طرد، بلکه بازسازی کرد تا اندیشه‌های کلامی اشعری گونه خود را بر آن‌ها استوار سازد و این پاسخی متفاوت با پاسخ غزالی به چالش فلسفه و کلام است. خواجه که در شرح الاشارات و تلخیص المحصل، آراء و انتقادهای فخرالدین‌رازی را مورد چالش و رد قرار می‌دهد، در امور عامه تجرید الاعتقاد کم و بیش از دیدگاه‌های وی متأثر می‌گردد و همین امر سبب ناسازگاری برخی آراء وی در تجرید با دیدگاهش در کتاب‌های سابق می‌گردد. قاعده مسبوقیت امر حادث بر ماده و مدّه، نظریه مشایی هیولای اولی، انطباق قاعده الواحد درباره باری تعالی، نظریه قِدم زمانی عالم، علم ‌باری تعالی و نظریه عقول از جمله مواضعی است که خواجه در آن‌ها بیش و کم رهیافت فخرالدین ‌رازی در المباحث المشرقیـه را اخذ می‌کنـد. بنابراین، مراد از فلسفـه در این ادعا کـه تجرید بنیان‌گـذار نظام کلام فلسفـی در شیعه است، مفهوم مشایـی آن، حتـی در سنت ابن ‌سینایی نیست.

تبیین توحید و نبوت

تأمل در روش‌شناسی تجرید، انگاره کلام فلسفی را از جهت دیگر مورد نقادی قرار می‌دهد. خواجه در اثبات صانع به شیوه بوعلی گام برمی‌دارد و استدلال وی

[۳۹] نصیرالدین طوسی، محمد، تجرید الاعتقاد، ج۱، ص۲۱۲- ۲۱۳.

آشکارا تقریری از برهان ضرورت و امکان ابن‌ سینا در الاشارات و التنبیهات

[۴۰] ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات، ج۱، ص۲۰- ۲۶‌، منطق، تهران، به کوشش محمود شهابی، ۱۳۳۹ش.

است. خواجه در بیان اوصاف باری تعالی بیش و کم از مفهوم‌سازی‌های متکلمان فاصله می‌گیرد و به تصویر فیلسوفانه نزدیک می‌شود و با برخی از آراء متکلمان معتزلی نیز، به شیوه متکلمان پیشین شیعه، مخالفت می‌کند، اما در اثبات نبوت، روش فیلسوفان (استدلال مبتنی بر وجوب من‌الله) را در پیش نمی‌گیرد. وی در «قواعدالعقائد» به تفصیل طریق فیلسوفان را در اثبات نبوت گزارش می‌کند.

[۴۱] نصیرالدین طوسی محمد، قواعد العقائد، ج۱، ص۴۵۶-۴۵۷، همراه تلخیص المحصل، به‌کوشش عبدالله نورانی، تهران، ۱۳۵۹ش.

روش تجرید در اثبات نبوت، برهان لطف است که بر نظریه حسن و قبح عقلی استوار است. نظریه‌ای که بنیان نظام کلامی خردگرایانه معتزله است و آن‌ها را از اشاعره و فیلسوفان متمایز می‌سازد. بیشتر مسائل‌کلامی که سمعیات خوانده می‌شوند، بر چنین بنیانی استوار است. به همین سبب علامه حلی (د ۷۲۶ق/۱۳۲۶م) شارح سرشناس تجرید بر اهمیت نظریه حسن و قبح عقلی در بسیاری از عقاید دینی تأکید می‌کند.

[۴۲] حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ج۱، ص۳۲۷، چاپ حسن حسن زاده آملی، قم ۱۴۰۷.

تبیین عصمت

مسئله عصمت نیز مثال قابل توجه در فهم روش‌شناسی تجرید است. تصور نصیرالدین طوسی از عصمت انبیا، تصور رایج شیعه امامیه است، نه تصور اهل سنت؛ اما روی‌آورد وی به عصمت، روش فیلسوفانه تبیین نیست، بلکه روش کلامی اثبات است.

اثر بر آثار کلامی

کمتر اثری به میزان تجرید بر آثار کلامی متأخران مؤثر افتاده است. مهم‌ترین منابع کلامی پس از نصیرالدین طوسی، آثاری مانند اللوامع الالهیه سیوری، المواقف ایجی، المقاصد تفتازانی، و المجلی ابن ابی جمهور احسایی، بیش و کم وامدار روی‌آورد، ساختار و یا اندیشه‌های تجریدند.

[۴۳] اعسم، عبدالامیر، الفیلسوف نصیرالدین طوسی، ج۱، ص۱۵۴، بیروت، ۱۹۸۰م.

یکی از ابعاد تأثیر تاریخی تجرید، وجود شرح و حاشیه فراوان بر آن است.

[۴۴] طهرانی، آقا بزرگ، الذریعه، ج۳، ص۳۵۳-۳۵۵.

[۴۵] طهرانی، آقا بزرگ، الذریعه، ج۱۳، ص۱۳۸-۱۴۰.

[۴۶] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبد الله، کشف الظنون، ج۱، ص۳۴۶-۳۵۱.

[۴۷] شورا، خطی، ج۵، ص۸۰.

[۴۸] شورا، خطی، ج۵، ص۸۴.

[۴۹] شورا، خطی، ج۵، ص۸۹.

تجریدالاعتقاد به جهت رویکرد خاص آن به فلسفه و کلام ، نقطه عطفی در تاریخ کلام محسوب می‌شود. خواجه نصیر در این کتاب میان فلسفه مشائی و کلام شیعی تلفیقی به وجود آورده که سبب نزدیکی هرچه بیشتر فلسفه و کلام در میان متفکران شیعه شده است.

[۵۰] مطهری، مرتضی، آشنائی با علوم اسلامی، ج۲، ص۶۸، تهران ۱۳۶۹ ش.

[۵۱] احمدی، احمد، «اجمالی از سیر فلسفه اسلامی بعد از ابن رشد»، در فلسفه در ایران: مجموعه مقالات فلسفی، ص ۲۲۴، تهران: حکمت، (۱۳۵۸ ش).

[۵۲] داوری، رضا، «پیدایش و بسط علم کلام»، در فلسفه در ایران: مجموعه مقالات فلسفی. ص ۱۱۹.

برخی مباحث این کتاب به گونه‌ای است که مبنا بودن آن را برای جریانات فکری مهمی همچون حکمت متعالیه موجه می‌سازد.

[۵۳] حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد،ص ۲۲۷۳، چاپ حسن حسن زاده آملی، قم ۱۴۰۷.

آنچه خواجه در تجریدالاعتقاد آورده است مطابق با اعتقادات شیعی امامی است؛ اگرچه وی در بعضی کتاب‌های خود همچون تلخیص المحصل

[۵۴] نصیرالدین طوسی، محمد، تلخیص المحصل، ج۱، ص۴۲۱، چاپ عبداللّه نورانی، تهران ۱۳۵۹ ش.

برخی اعتقادات امامیه، از جمله بداء ، را به نوعی انکار کرده است و از این جهت بزرگانی چون صدرالدین شیرازی

[۵۵] صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، شرح اصول الکافی،ص ۳۷۸، چاپ سنگی تهران ۱۳۹۱.

و علامه مجلسی

[۵۶] مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۴، ص۱۲۳.

از او انتقاد کرده‌اند.

اهتمام ویژه به بحث امامت

میزان اهتمام خواجه به بحث امامت با تمایلات شیعی در عناوینی چون اثبات امامت حضرت علی (علیه‌السلام) و بیان مطاعن خلفای نخستین و عدم صلاحیت ایشان برای جانشینی رسول خدا و ادله قطعی افضل بودن امام علی (علیه‌السلام) و نص بر امامت ائمه اثناعشر (علیهم‌السلام) و حکم محاربان آنها

[۵۷] حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ج۱، ص۳۶۷۳۹۸، چاپ حسن حسن زاده آملی، قم ۱۴۰۷.

به حدی است که عده‌ای از اندیشمندان غیرشیعه در نقد این بخش از مباحث او سخت بر خواجه تاخته و جانب انصاف را چندان نگه نداشته‌اند.

[۵۸] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبد الله، کشف الظنون، ج ۱، ستون ۳۴۶.

به این ترتیب، این سخن که تجرید خواجه متأثر از اصول اعتقادی فرقه‌هایی غیر از شیعه امامی است، معتبر نیست.

عدم تبعیت محض از ابن سینا

در افکار فلسفی نباید خواجه را تابع محض ابن سینا دانست، زیرا آرای او در کتاب تجرید در موارد متعددی با آرای ابن سینا سازگار نیست، از جمله آنکه وی مکان را بُعد می‌داند نه سطح،

[۵۹] حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ص ۱۵۲، چاپ حسن حسن زاده آملی، قم ۱۴۰۷.

به حدوث عالم اجسام معتقد است نه قدم آن،

[۶۰] حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ص۱۷۰، چاپ حسن حسن زاده آملی، قم ۱۴۰۷.

ادله اثبات وجود عقل مفارق را ناکافی و قابل ایراد می‌داند

[۶۱] حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ص۱۷۶، چاپ حسن حسن زاده آملی، قم ۱۴۰۷.

و معتقد است که ماده المواد، جسم مطلق است نه هیولا، و برهان اثبات هیولا قابل نقد است.

[۶۲] حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ص۱۵۰، چاپ حسن حسن زاده آملی، قم ۱۴۰۷.

همچنین خواجه در مباحث توبه و وجوب اسقاط عقاب به واسطه آن نیز با بسیاری از متکلمان معتزلی مخالفت کرده است.

[۶۳] حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ص۴۲۲۴۲۴، چاپ حسن حسن زاده آملی، قم ۱۴۰۷.

اهتمام ویژه به اختصار و ابتکار

ویژگی دیگر این کتاب اختصار فوق العاده آن است. خواجه نصیر در بسیاری از کتاب‌های خود، از جمله قواعد العقائد و اوصاف الاشراف و حتی شرح الاشارات و اساس الاقتباس ، بنا را بر اختصار گذاشته بوده، ولی این خصوصیت در تجرید به حدی است که شمس‌الدین محمود اصفهانی آن را از «اَلغاز» (چیستان‌ها) به حساب آورده است.

[۶۴] قوشچی، علی بن محمد، شرح تجریدالعقائد، ج۱، ص۳، چاپ سنگی تهران ۱۲۸۵.

[۶۵] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبد الله، کشف الظنون، ج ۱، ستون ۳۴۶.

در این کتاب، برخلاف دیگر کتاب‌های کلامی پیش از آن، مبحث معاد بعد از مبحث نبوت آمده است. پیش از خواجه بحث معاد ــ به سبب ارتباط بحث وعد و وعید و ثواب و عقاب با صفات حق تعالی و به‌ ویژه بحث عدل خداوند ــ قبل از نبوت و امامت طرح می‌گردید، اما در تجرید مباحث نبوت و امامت ارتباط نزدیکی با مباحث عدل الهی پیدا نکرده و توجه خواجه در آنها برخلاف پیشینیانش، بیشتر معطوف به لطف الهی است.

[۶۶] حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ص ۳۴۸، چاپ حسن حسن زاده آملی، قم ۱۴۰۷.

[۶۷] حل