توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل فتوحات خلفای راشدین ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل فتوحات خلفای راشدین ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل فتوحات خلفای راشدین ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

فتوحات و مشروعیت خلفای راشدین

مشروعیت خلفای راشدین با توجه به عدم اجماع امت بر آنها و وجود رقبای قوی با تردیدهای جدی مواجه بود. از سوی دیگر اولین اقدام ابوبکر پس از رهایی از مشکل اهل رده، به راه انداختن فتوحات بود که ثروت و رفاه زیادی در پی داشت. به نظر می‌رسد ارتباط وثیقی میان راه‌اندازی فتوحات و کسب وجهه برای خلفا وجود داشته باشد.
در این پژوهش نخست نقش فتوحات در مشروعیت‌بخشی به حکومت سه خلیفه نخست بررسی شده و سپس از تعطیل آن در زمان خلافت امام علی (علیه‌السّلام) و تاثیر آن در بروز مشکلات حکومتی سخن به میان آمده است. یافته‌های این پژوهش حاکی از آنست که فواید مادی بسیار غنایم حاصل از فتوحات، نقش عمده‌ای در جلب رضایت اعراب از حکومت خلفا داشته، ولی از هنگامی که غنایم تنها به خویشان عثمان رسید و سپس فتوحات در زمان خلافت امام علی (علیه‌السّلام) تعطیل شد، مشکلات و مسائل حکومتی روزافزون گشت.

فهرست مندرجات

۱ – واژه‌شناسی
۲ – بزرگترین اختلاف
۳ – پیشینه پژوهش
۳.۱ – کتاب فتوحات اولیه اسلامی
۳.۲ – مقالات
۳.۲.۱ – ایستایی فتوح به دوران خلافت امام علی
۳.۲.۲ – واکاوی دیدگاه اهل بیت به فتوحات
۴ – انگیزه‌های فتوح
۴.۱ – دیدگاه پژوهشگران
۴.۲ – مشغول کردن مردم به جنگ
۴.۳ – دورکردن مخالفان از حکومت مرکزی
۵ – مشروعیت یافتن خلفا از قِبل فتوحات
۶ – بحران مشروعیت در اواخر دوره عثمان
۷ – تعطیل فتوحات در زمان حکومت امام علی
۸ – رضایت امام از فتوحات
۹ – انجام اصلاحات داخلی توسط امام
۱۰ – نتیجه‌گیری
۱۱ – فهرست منابع
۱۲ – پانویس
۱۳ – منبع

۱ – واژه‌شناسی

واژه مشروعیت (legitimacy) در فرهنگ علوم سیاسی به معانی حقانیت، وجاهت قانونی و حلال‌زادگی آمده است.

[۱] نوروزی خیابانی، مهدی، فرهنگ جامع لغات و اصطلاحات سیاسی انگلیسی ـ فارسی، ص۲۷۵.

در فقه به عمل مطابق با شریعت اسلام و در قانون به عمل مطابق با قانون اطلاق می‌شود.

[۲] جعفری لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، ص۶۵۳.

در دایره المعارف دموکراسی در توضیح این واژه آمده است: «استحقاق یا اجازه حکومت کردن که مورد قبول عام باشد».

[۳] لیپست، سیمور مارتین، دایره المعارف دموکراسی، ج۳، ص۱۲۵۰.

با توجه به این که در این تعریف، مقبولیت رکن اصلی مشروعیت دانسته شده است، این اصطلاح در سراسر این مقاله به معنای «مقبولیت عام» به کار رفته است.

۲ – بزرگترین اختلاف

مسأله جانشینی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) عمده‌ترین اختلافی بود که به قول شهرستانی (د. ۵۴۸ه‌) در اسلام شکل گرفت. («بزرگ‌ترین اختلاف این امت بر سر مسئله امامت بود و هیچ شمشیری در اسلام برای مسئله‌ای هم‌چون امامت کشیده نشد»)

[۴] شهرستانی، ابوالفتح محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، ج۱، ص۲۲.

در آغاز حکومت ابوبکر، تردیدهایی متوجه مشروعیت وی بود. در راس گروه‌های مخالف، بنی‌عبد مناف شامل بنی‌هاشم و بنی‌عبد شمس به ویژه بنی‌امیه و شماری از انصار قرار داشتند که حاضر به بیعت با خلیفه جدید نبودند. گرچه ابوبکر و طرفدارانش با اعمال زور و دادن امتیازاتی به مخالفان درصدد ساکت کردن آنها برآمدند،

[۵] عالم زاده،‌هادی، ابوبکر، دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج۵، ص۲۲۹- ۲۳۰.

اما اقناع آنان در درازمدت دشوار بود.
افزون بر این، خطر مجدد ارتداد اعراب _ که تازه سرکوب شده بودند _ کیان اسلام را تهدید می‌کرد. آنها ابوبکر را به عنوان جانشین پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) لازم الاتّباع نمی‌دانستند

[۶] عالم زاده،‌هادی، ابوبکر، دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج۵، ص۲۳۲.

و اینک تنها با زور موقتا ساکت شده بودند. اعراب بدوی که در اواخر دوره پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و تنها پس از تسلیم قریش حاضر به اطاعت از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) شده بودند بلافاصله پس از رحلت ایشان مرتد شدند و ابوبکر با زحمت زیاد موفق به تسلیم و انقیاد آنها شد. قرآن درباره اعراب اطراف مدینه که شامل قبائل غطفان و اسد می‌شد،

[۷] طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۵، ص۲۸۲.

هشدار می‌دهد که آنها فقط اسلام آورده‌اند و هنوز ایمان در دل‌هایشان نفوذ نکرده

[۸] حجرات/سوره۴۹، آیه۱۴.

و کفر و نفاقشان بیشتر است و به بی‌خبری از احکامی که خدا بر پیامبرش نازل کرده سزاوار‌ترند.

[۹] توبه/سوره۹، آیه۹۷.

منظور از اعراب (مفرد آن اعرابیّ) بادیه‌نشینان‌اند، نه عرب شهرنشین و متمدن شده. (به گفته راغب، اعراب در ابتدا به تمام فرزندان حضرت اسماعیل (علیه‌السّلام) اطلاق می‌شد، ولی بعدا به ساکنان بادیه اطلاق شد.)

[۱۰] زمخشری، محمود، الکشّاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج۲، ص۳۰۳.

[۱۱] ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان، ج۱۰، ص۸.

[۱۲] راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ص۵۵۶.

این اعراب سرکش مشکلات زیادی برای ابوبکر پدید آوردند که تنها با زور شمشیر دوباره به اسلام گرویدند. به نظر می‌رسد آسان‌ترین راه‌حل‌ برای غلبه بر وضع موجود به راه انداختن فتوحات بوده است؛ از این رو بلافاصله پس از پایان یافتن غائله ارتداد، ابوبکر سپاه بزرگی برای حمله به شام تدارک دید و فرماندهی آن را به سرداران قریش از جمله خاندان اموی داد.

[۱۳] طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری یا تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۳۸۷-۳۸۸.

مدتی بعد نیز حمله به ایران را در دستور کار قرار داد و در زمان کوتاه خلافتش موفق شد منطقه حیره را بگشاید. اکثر این نیروها را همان مرتدان سابق تشکیل می‌دادند که اینک در صف غازیان و مجاهدان قرار گرفته بودند. انجام فتوحات به سرعت موقعیت شکننده و ضعیف خلافت را بهبود بخشید و آن را از حکومتی محلی به امپراطوری مقتدر تبدیل ساخت. مسئله اصلی این پژوهش این است که به راه انداختن فتوحات در زمان خلفای نخست و سپس تعطیل آن در زمان خلافت امام علی (علیه‌السّلام) چه نقشی در مشروعیت‌بخشی به آنان داشته است؟

۳ – پیشینه پژوهش

در اینجا به برخی از کتاب ها و مقالاتی که پیرامون فتوحات خلفا نوشته شده اشاره می‌کنیم:

۳.۱ – کتاب فتوحات اولیه اسلامی

درباره علل، انگیزه‌ها و کیفیت انجام فتوحات، کتاب مفصل و تخصصی فرد مک گرو دانر

[۱۴] Donner، Fred Mc Graw، The Early Islamic Conquests، Princeton، Newjersey، Princeton University Press، ۱۹۸۱.

تحت عنوان The Early Islamic Conquests (فتوحات اولیه اسلامی) با توجه به منابع و دیدگاه معتدل مؤلف آن (۱۹۸۱م) یک منبع بسیار مناسب به نظر می‌رسد. مؤلف در این اثر به فتوحات از زاویه تاثیر مهاجرت قبایل عرب بدوی و شرکت فعالانه آنها در فتوحات و سپس سکونت در مناطق مفتوحه به انگیزه‌های فاتحان در به راه انداختن فتوح توجه کرده و در این میان عامل اسلام را برخلاف نظر رایج بسیار مؤثر می‌داند.

[۱۵] Donner، Fred Mc Graw، The Early Islamic Conquests، Princeton، Newjersey، Princeton University Press، P270.

او هم‌چنین بر روی طبقه حاکم که از آنها به عنوان طبقه نخبه (elite) یاد می‌کند بسیار تاکید دارد و تصمیمات هوشمندانه و البته گاه منفعت‌طلبانه آنان را تا حدودی به نمایش می‌گذارد؛

[۱۶] Donner، Fred Mc Graw، The Early Islamic Conquests، Princeton، Newjersey، Princeton University Press، P270-270.

ولی وی جلب‌نظر مخالفان و منتقدان به بیرون از مدینه را به عنوان یکی از منافع فتوحات، در نظر نگرفته است، حال آن که در این مقاله نشان داده شده است که یکی از سیاست‌های اصلی خلفا برای کاهش مخالفت‌ها و اعتراضات، سوق آنان به گسترش اسلام از طریق غزا بوده است. هم‌چنین در این کتاب گرچه درباره منافع فتوحات برای خلفا سخن رفته، اما به نقش آن در مشروعیت‌بخشی به حکومت آنان عنایت نشده است.
هیو کندی

[۱۷] Kennedy، Hugh، The Great Arab Conquests، Newyork، Da capa Press، ۲۰۰۸.

هم در کتاب جدید خود (۲۰۰۸م) تحت عنوان The great Arab Conquests (فتوحات بزرگ عرب) به بررسی جامع فتوحات مسلمانان از ابتدا تا فتح سیسیل و کِرِت در سده سوم هجری پرداخته است. او نیز بررغم پرداختن کامل به علل فتح سریع سرزمین‌ها

[۱۸] Kennedy، Hugh، The Great Arab Conquests، Newyork، Da capa Press، ۲۰۰۸، P323-328.

از نقش این فتوحات در مشروعیت بخشی به حکومت خلفا غفلت ورزیده است.

۳.۲ – مقالات

تاکنون تمامی مقالاتی که درباره فتوحات با نگاه شیعی نوشته‌ شده است، تنها به بررسی موضع امام علی (علیه‌السّلام) در قبال این پدیده پرداخته‌اند و تقریبا همگی در پی اثبات این مدعا بوده‌اند که موضع امام نسبت به فتوحاتی چنین هولناک و همراه با خونریزی، منفی بوده است تا بدین وسیله خود را از توجیه آثار و نتایج آنها آسوده سازند؛ ازجمله:

۳.۲.۱ – ایستایی فتوح به دوران خلافت امام علی

خضری و سیدی در مقاله‌ای تحت عنوان «ایستایی فتوح به دوران خلافت امام علی (علیه‌السّلام)؛ چرا و چگونه؟»، با تکرار دیدگاه رایج مدعی‌اند که «ایستایی فتوحات در زمان امام علی (علیه‌السّلام) نه به سبب سرگرم شدن امام به بحران‌ها و پیکارهای داخلی بلکه برآمده از نگرش متفاوت آن حضرت به آفرینش، انسان، حقوق او و جامعه بود».

[۱۹] خضری، سید احمدرضا، سید محسن سیدی، ایستایی فتوح به دوران خلافت امام علی (علیه‌السّلام) چرا و چگونه، ص۴۶.

این سخن به باور نویسنده قابل پذیرش نیست؛ چرا که درست است که سیاست مرجّح امام اصلاح جامعه بود، اما عملا با در پیش گرفتن سیاست‌های اصلاحی خود، مانند عزل عاملان عثمان، تقسیم مساوی عطا و نگماردن صحابه پرسابقه بر مناصب امکان انجام فتوح را به سبب بحران‌های ناشی از این اقدامات از خود گرفت. یکی از دلایل خضری و سیدی در این‌که امام «تعمدا» راه فتوحات را پی نگرفت آن است که تنها نیمی از دوره خلافت امام در پیکار با ناکثین، قاسطین و مارقین سپری شد و بنابراین می‌توانست پس از فرونشاندن این فتنه‌ها دست به فتوحات بزند که البته چنین نکرد.

[۲۰] خضری، سید احمدرضا، سید محسن سیدی، ایستایی فتوح به دوران خلافت امام علی (علیه‌السّلام) چرا و چگونه، ص۴۶.

این دیدگاه نیز به سه دلیل در خور نقد است: نخست، درست است که سه جنگ داخلی تنها نیمی از دوره خلافت امام را به خود اختصاص داد، اما نباید فراموش کرد که معاویه پس از نهروان _ جنگی خانگی میان خود سپاه امام که به تضعیف موقعیت ایشان در قبال دشمن انجامید_ غارات را به راه انداخت که دو سال باقیمانده از حکومت امام را در برگرفت. و دیگر، این سه جنگ سهمگین تاب و توانی برای سپاه امام باقی نگذاشته بود تا بتوانند به درخواست امام برای ادامه جنگ با معاویه پاسخ مثبت دهند. سوم، این‌که خبر فتح سند است که پس از جنگ‌های داخلی، در پایان سال ۳۸ه، اتفاق افتاد که بررغم ذکر آن در فتوح البلدان بلاذری،

[۲۱] بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ص۴۱۷.

خضری و سیدی _ به سبب تباین با دیدگاه خویش_ بی‌دلیل و توجیهی آن را کنار نهاده‌اند.

[۲۲] خضری، سید احمدرضا، سید محسن سیدی، ایستایی فتوح به دوران خلافت امام علی (علیه‌السّلام) چرا و چگونه، ص۴۳- ۴۴.

از دیگر دلایل او برای اثبات مخالفت امام با فتوحات، عدم اقدام امام بر فتوحات در پنج ماهه نخستین خلافت امام منتهی به نبرد جمل است.

[۲۳] خضری، سید احمدرضا، سید محسن سیدی، ایستایی فتوح به دوران خلافت امام علی (علیه‌السّلام) چرا و چگونه، ص۳۹.

این موضوع را نیز حداکثر می‌توان به‌عنوان عدم اولویت ایشان به انجام فتوحات تفسیر کرد، نه مخالفت با اصل فتوحات.
نتیجه‌ای که خضری و سیدی از مقاله خود مبنی بر مخالفت امام علی (علیه‌السّلام) با فتوحات و تعطیل اختیاری آنها در زمان خلافت خود گرفته‌اند در نقطه مقابل مقاله فعلی قرار دارد. در این مقاله سعی شده تا اثبات شود که امام علی (علیه‌السّلام) به دلیل مشارکت در اخذ تصمیمات در مورد فتوحات و عدم مخالفت صریح با آن، نمی‌تواند مخالف آن قلمداد شود.

۳.۲.۲ – واکاوی دیدگاه اهل بیت به فتوحات

نویسنده‌ای دیگر با مدد گرفتن از ابزارهای حدیثی درصدد برآمده است تمام اخبار و روایاتِ دالّ بر رضایت اهل بیت (علیه‌السّلام) از فتوحات، ازجمله بشارت‌های پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نسبت به فتح روم و ایران، مشورت‌های خلیفه اول و دوم با امام علی (علیه‌السّلام) درباره فتوحات، شرکت حسنین (علیه‌السّلام) در فتوحات و… را مخدوش سازد

[۲۴] حسن‌ بگی، علی، امیر عباس مهدوی فرد، واکاوی دیدگاه اهل بیت (علیه‌السّلام) به فتوحات صدر اسلام با رویکرد تاریخی – حدیثی، ص۶۲- ۶۵.

و در پایان نیز چنین نتیجه‌گیری می‌کند که رویکرد اهل بیت به فتوحات چندان مثبت نبوده است. (البته تعبیر «رویکرد اهل بیت به فتوحات چندان؟! مثبت نبوده است» خود در خور تامل و پرسش‌ برانگیز است.)

[۲۵] حسن‌ بگی، علی، امیر عباس مهدوی فرد، واکاوی دیدگاه اهل بیت (علیه‌السّلام) به فتوحات صدر اسلام با رویکرد تاریخی – حدیثی، ص۶۵.

با فرض صحت ادعاهای مؤلف، یک سؤال به ذهن متبادر می‌شود که آیا دقیقا با همین روش نمی‌توان به سراغ روایت‌های دال بر مخالفت ائمه (علیه‌السّلام) با فتوح رفت و آنها را بی‌اعتبار ساخت؟ چنان‌که رنجبر در مقاله‌ای با عنوان «مواضع امام علی (علیه‌السّلام) در برابر فتوحات» دیدگاه امام علی (علیه‌السّلام) را نسبت به فتوحات مثبت ارزیابی کرده است

[۲۶] رنجبر، محسن، موضع امام علی (علیه‌السّلام) در برابر فتوحات خلفا، ص۷۹.

و روایاتی را که دالّ بر عدم رضایت امامان از فتوحات است، تضعیف یا توجیه کرده است.

[۲۷] رنجبر، محسن، موضع امام علی (علیه‌السّلام) در برابر فتوحات خلفا، ص۷۹- ۸۰.

چنان‌که ملاحظه شد در تمامی این پژوهش‌ها به موضوع این مقاله کمتر توجه شده است. برای شناخت نقش فتوحات در مشروعیت بخشی به خلفا نخست باید انگیزه‌های حکومت از به راه انداختن سریع فتوحات بررسی شود و سپس به دستاوردهای فتوحات در جهت مشروعیت‌بخشی به آنان پرداخت و سرانجام از فقدان چنین نتایجی در زمان خلافت امام علی (علیه‌السّلام) سخن گفت.

۴ – انگیزه‌های فتوح

اینجا به برخی از انگیزه های فتوحات توسط خلفا اشاره می‌کنیم:

۴.۱ – دیدگاه پژوهشگران

از نگاه برخی از پژوهشگران فتوحات با برنامه‌ریزی قبلی صورت نگرفت و اولین فتوحات تاخت و تازهایی بود که به موفقیتی غیرمنتظره انجامید. کایتانی (Caetani) تصریح می‌کند که منظور اعراب در آن زمان به چنگ آوردن غنائم بود و شاید مسلمان کردن قبائل مسیحی عرب نژاد مجاور ایران، نه برانداختن امپراطوری ساسانی.

[۲۸] دنت، دانیل، مالیات سرانه و تاثیر آن در گرایش به اسلام، ترجمه محمد علی موحد، ص۴۷.

فیلیپ حتی (Philip Hitti) هم با مردود شمردن این مدعا مورخان مسلمان که فتوحات حاصل نقشه‌ها و برنامه‌ریزی‌های خلفای نخست، مخصوصا ابوبکر و عمر، بوده، معتقد است شروع فتوح بیشتر در جهت ارضای روح جنگجویی میان قبائل و سوق آنان از برادرکشی به خارج جزیره و دستیابی به غنایم بوده، نه تحصیل پایگاه ثابت.

[۲۹] حتی، فیلیپ خوری، تاریخ عرب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، ص۱۸۶-۱۸۷.

به باور دانر خلفا به صراحت درباره انگیزه‌های خود از به راه اندازی فتوحات سخن نگفته‌اند، (در حالی‌که نامه‌ای در فتوح البلدان بلاذری وجود دارد که تا حدودی انگیزه‌های ایشان را معلوم می‌کند. به گزارش بلاذری چون ابوبکر از کار اهل رده آسوده شد، درصدد فرستادن سپاهیان به شام برآمد و نامه‌هایی به اهل طائف، مکه، یمن و جمیع اعراب نجد و حجاز نوشت و آنها را تکلیف سفر برای جهاد کرد و آنان را به کسب غنائم روم ترغیب کرد. پس مردمان از طمع کار و با اخلاص سوی وی شتافتند و از هر طرف به مدینه روی آوردند)

[۳۰] Donner، Fred Mc Graw، The Early Islamic Conquests، Princeton، Newjersey، Princeton University Press، ۱۹۸۱ P271.

[۳۱] بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ص۱۱۱.

ولی برخلاف عقیده او به نظر می‌رسد سیره نظری و عملی خلفا آشکار کننده انگیزه‌های آنها است، از جمله جهاد در راه اسلام و کسب غنیمت و اقامت در سرزمین‌های سرسبز و آباد برایشان مهم بوده است. نوشته‌اند عمر بن خطاب قبل از اعزام سپاه کِنانه و اَزد آنها را از عزیمت به شام که قصد رفتن بدانجا را داشتند، باز داشت و آنان را به مهاجرت به سرزمین‌های آباد ایران و بهره‌مندی از مواهب زندگی آنها (فنون العیش) تشویق کرد. «الْعِرَاقَ الْعِرَاقَ! ذَرُوا بَلْدَهً قَدْ قَلَّلَ اللَّهُ شَوْکَتَهَا وَعَدَدَهَا، وَاسْتَقْبِلُوا جِهَادَ قَوْمٍ قَدْ حَوَوْا فُنُونَ الْعَیْشِ، لَعَلَّ اللَّهَ اَنْ یُورِثَکُمْ بِقِسْطِکُمْ مِنْ ذَلِکَ فَتَعِیشُوا مَعَ مَنْ عَاشَ مِنَ النَّاس»

[۳۲] طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری یا تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۴۶۳.

خلفا حتی از به کارگیری اهل ردّه که تازه و به زور به اسلام برگشته بودند، اجتناب نکردند.

[۳۳] محمدی ملایری، محمد، تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی، ج۳، ص۲۲۱.

فتوحات از نظر مسلمانان پیروی از سنت حضرت رسول (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به حساب می‌آمد؛ چرا که دعوت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) جهانی بود و بنا بر مشهور ایشان در سال ششم هجری نامه‌هایی به سران امپراطوری‌ها و حکومت‌های منطقه نوشته و آنها را به اسلام فرا خوانده بود.

[۳۴] مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۲، ص۲۸۹.

افزون بر این، بشارت‌های او به گشودن ایران و روم پیگیری فتوحات را توجیه می‌کرد. (امام علی (علیه‌السّلام) خود یکی از راویان چنین احادیثی است: هنگامی که مسلمانان میان گشودن قیساریه یا بیت المقدس سرگردان مانده بودند، ابوعبیده از عمر نظر خواست و او نیز با صحابه رایزنی کرد. امام فرمود: «او را به بیت المقدس فرست و پس از آن به قیساریه که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) خبر فتح آن را به من داده است». البته ممکن است که این روایات برساخته دوره بعد از فتوحات و برای موجه جلوه دادن آنها باشد.)

[۳۵] ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیره النبویه، ج۲، ص۲۱۹.

[۳۶] طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری یا تاریخ الامم و الملوک، ج۲، ص۵۹۶.

[۳۷] واقدی، محمد بن عمر، فتوح الشام، ص۲۲۰.

پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) خود نیز پس از فتح مکه درصدد نشر اسلام در سایر نقاط شبه جزیره بود، چنان‌که به یمن لشکر فرستاد؛

[۳۸] ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیره النبویه، ج۲، ص۶۴۱.

هم‌چنین پیش از گشوده شدن شام زمین‌هایی از آنجا را به گروهی از اصحابش بخشید و برای آنها سند نیز نوشت.

[۳۹] ابوعبید قاسم بن سلّام، الاموال، ص۳۴۹.

۴.۲ – مشغول کردن مردم به جنگ

ابوبکر نیز بلافاصله پس از سرکوب اهل رِدّه آنها را به جنگ و فتوحات مشغول کرد تا با کسب غنایم که همان عادت قدیم «اِغاره» (به دلیل کمبود مواهب طبیعی در شبه جزیره، اعراب جاهلی برای امرار معاش گاه به دزدی و غارت دیگر قبایل رو می‌آوردند و حتی بدین کار افتخار می‌کردند. در دوره جاهلیت بادیه‌نشینان بر اساس سرشت سلحشورانه خود تجارت را خوار می‌شمردند و قریش را به سبب پرداختن به تجارت ملامت می‌کردند)

[۴۰] ضیف، شوقی، تاریخ ادبی عرب، مترجم علیرضا ذکاوتی قراگزلو، ص۷۷.

[۴۱] سالم، عبدالعزیز، تاریخ عرب قبل از اسلام، ترجمه باقر صدری نیا، ص۳۴۶.

بود، تن به اطاعت از حکومت اسلامی دهند.
خلیفه دوم نیز نخستین سخنش پس از تصدی مقام خلافت این بود که «مَثَل عرب مانند شتری است که از زخم مهار مطیع شده، هر جا ببرندش می‌رود. به خدای کعبه سوگند که من او را [به راهی که باید] خواهم برد».

[۴۲] طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری یا تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۴۳۳.

سخن عمر نشان دهنده روحیه عصیانگر عرب بود که تنها با زور تسلیم می‌شد و تنها سد سرکشی آنان در درازمدت مشغول ساختن او با جنگ و فتوحات بود که فواید بسیاری هم برای دستگاه خلافت در پی داشت. ضمن آن‌که پیکار با کفار و مشرکان کاملا مشروع و مشمول «اِحدی الحُسنَیَین» می‌شد: یا شهادت یا غنیمت. (وَعَدَکُمُ اللهُ مَغانمَ کثیرهً تَاخُذونَها).

[۴۳] فتح/سوره۴۸، آیه۲۰.

علاوه بر این خطر بازگشت ارتداد را، با توجه به منافع عمده‌ای که باقی ماندن بر اسلام برای آنها داشت، به حداقل می‌رساند. (نمونه چنین وضعیتی را در جنگ‌های مذهبی فرانسه برای چندین دهه می‌توان دید. این جنگ‌ها با پیمان صلح ۱۵۵۹م که به نبرد‌های برون‌مرزی خاتمه داد و ورود لشکریان به داخل فرانسه، آغاز و با اعلان جنگ پادشاه فرانسه به اسپانیا در ۱۵۹۵م که مجددا کاری برای لشکریان بیکار فراهم نمود پایان یافت)

[۴۴] حسن ابراهیم حسن، تاریخ سیاسی اسلام، ترجمه ابوالقاسم پاینده، ج۱، ص۲۴۲.

[۴۵] بیکوِل، سارا، چطور زندگی کنیم: زندگی مونتنی در یک سوال و بیست جواب، ترجمه مریم تقدیسی، ص۱۲۷-۱۳۲.

دانر بر این موضوع بسیار تاکید کرده و می‌گوید: حفظ موقعیت طبقه حاکمه مستلزم مهاجرت اعراب بدوی از شبه جزیره به دیگر مناطق بود. با خالی شدن شبه جزیره از اعراب معارض که مخصوصا در برخی مناطق از سلطه حکومت مرکزی به دور بودند _ مانند اعراب بادیه الشام و مناطق حاشیه‌ای عراق_ این موضوع امکان‌پذیر شد. این اعراب پیش از این نیز برای حکومت‌های بیزانس و ایران مشکلاتی ایجاد کرده بودند و امکان تکرار آن وجود داشت.

[۴۶] Donner، Fred Mc Graw، The Early Islamic Conquests، Princeton، Newjersey، Princeton University Press، ۱۹۸۱ P271.

از همین رو حکومت سیاست‌های تشویقی چندی در قبال این مهاجرت‌ها و شرکت در فتوحات در نظر گرفت؛ کسانی که زودتر بیایند قبل از دیگران ساکن خواهند شد و پاداش نیز دریافت خواهند کرد.

[۴۷] Donner، Fred Mc Graw، The Early Islamic Conquests، Princeton، Newjersey، Princeton University Press، ۱۹۸۱ P268.

خلفا از مهار کردن نیروی سرکش قبایل بدوی و به کارگیری آن در جهت مصالح حکومت بسیار بهره برد. قبلا این نیروی عظیم در جهت نزاع‌های خُرد و کم اهمیت قبیلگی و در افق سیاسی محدود به قبیله و مسائل آن صرف می‌شد. این اتحاد قبایل عرب که با سیاست دوراندیشانه طبقه نخبه و از طریق فتوحات پدید آمد تا دوره مدرن تاریخ عرب دیگر تکرار نشد.

[۴۸] Donner، Fred Mc Graw، The Early Islamic Conquests، Princeton، Newjersey، Princeton University Press، ۱۹۸۱ P269.

۴.۳ – دورکردن مخالفان از حکومت مرکزی

هم‌چنین به راه انداختن فتوحات موجب شد تا بسیاری از مخالفان راهی فتوحات شوند و حکومت مرکزی از انتقادات آنان در امان ماند. این راه حلی بود که در سراسر این دوره به کار گرفته ‌شد و تا حدود زیادی نیز مؤثر بود. معاویه به هنگام بالا گرفتن انتقادات علیه عثمان، به وی پیشنهاد کرد که صحابیان معترض را در سپاه‌ها و لشکرها به جاهای دوردست بفرستد تا زخم مرکب‌شان از نماز برایش دغدغه‌مندتر باشد.

[۴۹] ابن قتیبه دینوری، ابومحمد عبدالله بن مسلم، الامامه و السیاسه، ج۲، ص۴۹.

ابن عامر نیز همین پیشنهاد را مطرح کرد.

[۵۰] طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری یا تاریخ الامم و الملوک، ج۴، ص۳۳۳.

بر اساس همین پیشنهادها بود که عثمان به عاملان خود در شهرها دستور داد: «بر مردم سخت بگیرند و آنان را روانه جهاد سازند».

[۵۱] طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری یا تاریخ الامم و الملوک، ج۴، ص۳۳۵.

معاویه خود نیز پس از دستیابی به حکومت از همین شیوه برای مشغول کردن مخالفان سود می‌جست.

[۵۲] یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۳۸.

البته این موضوع منافاتی با دستور عمر مبنی عدم خروج صحابه از حجاز جز با دستور خود ندارد؛ زیرا عمر آنها را تنها از رفت و آمد در مناطق مفتوحه به قصد تجارت و خرید و فروش ملک منع کرد

[۵۳] مادلونگ، ویلفرد، جانشینی حضرت محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): پژوهشی پیرامون خلافت نخستین، ترجمه احمد نمایی و دیگران، ص۱۳۹.

وگرنه وی از شرکت صحابه در فتوحات استقبال می‌کرد و تا پایان حیات خود از صحابه بزرگ به عنوان فرمانده در فتوحات استفاده می‌کرد؛

[۵۴] . Kennedy، Hugh، The Great Arab Conquests، Newyork، Da capa Press، ۲۰۰۸، P326

اما از این سیاست در دوره ابوبکر و عثمان غفلت شد و منحصر به دوره عمر ماند.
خلفا حتی موفق شدند علی (علیه‌السّلام) را به عنوان یکی از معارضان حکومت با خود همراه سازند. وی گرچه در هیچ یک از امور حکومتی این دوره شرکت نجست یا به کار گرفته نشد، در اخذ تصمیماتِ راجع به فتوحات طرف مشورت خلفا قرار می‌گرفت و مشاور امین آنان محسوب می‌شد. گرچه این مشورت‌ها غالبا از سر اضطرار بود،

[۵۵] قنوات، عبدالرحیم، امام علی (علیه‌السّلام) و خلفا، امام علی و خلفا، ص۴۱.

ولی در هرحال وسیله‌ای بود برای کاستن از کدورت‌های پیش آمده. موارد مشورت‌ها متعدد است: نبرد یرموک در سوریه (۱۳ه)، (ظاهرا خطبه ۱۳۴ نهج البلاغه در همین باره است.)

[۵۶] واقدی، محمد بن عمر، فتوح الشام، ج۱، ص۱۶۶-۱۶۷.

فتح بیت المقدس (۱۶ یا ۱۷ه)

[۵۷] واقدی، محمد بن عمر، فتوح الشام، ج۱، ص۲۲۷.

و نبرد نهاوند (۲۱ه).

[۵۸] ابن قتیبه دینوری، ابومحمد عبدالله بن مسلم، الامامه و السیاسه، ص۱۳۴.

[۵۹] طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری یا تاریخ الامم و الملوک، ج۴، ص۱۲۴-۱۲۶.

[۶۰] امام علی (علیه‌السّلام)، نهج البلاغه، خطبه ۱۴۶، ص۱۳۴.

۵ – مشروعیت یافتن خلفا از قِبل فتوحات

فتوحات فواید مادی و معنوی بسیاری برای حکومت نوبنیاد خلفا به همراه آورد که یکی از مهم‌ترین آنها ثروت زیادی بود که اعراب، خاصه صحابه، بدان دست یافتند؛ به عنوان نمونه در زمان عمر تنها عراق، پایتخت ساسانیان، سالی صد میلیون درهم به بیت المال مدینه می‌داد.

[۶۱] بغدادی، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۲۸۲.

هم‌چنین میراث بازمانده از زبیر بن عوام را از سی‌ و پنج میلیون و دویست هزار درهم تا پنجاه و دو میلیون درهم گزارش کرده‌اند؛