توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل دانشنامه‌های طبقه‌بندی علوم ۸۸ اسلاید در PowerPoint دارای ۸۸ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل دانشنامه‌های طبقه‌بندی علوم ۸۸ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

بخشی از متن پاورپوینت کامل دانشنامه‌های طبقه‌بندی علوم ۸۸ اسلاید در PowerPoint :

پاورپوینت کامل دانشنامه‌های طبقه‌بندی علوم ۸۸ اسلاید در PowerPoint

دانشنامه‌ و دانشنامه‌نگاری، نگارشِ گونه‌ای از کتاب‌های مرجع، حاوی اطلاعاتی کلی و همه‌جانبه از همه دانش‌ها یا طیف معیّنی از علوم یا دانشی خاص، که در دوره جدید در قالب الفبایی تدوین می‌شود. دانشنامه‌های با طبقه‌بندی علوم دارای ویژگی خاصی است از جمله در نوشتن فهرست کتاب‌ها و دانش‌ها و فرهنگ مصطلحات و لغت‌نامه‌ها با جامعیت همراه شده و مجال بروز یافته است. شیوه تنظیم و تألیف این دانشنامه‌ها گوناگون است: برخی از آن‌ها ترتیب قاموسی و به اصطلاح الفبایی دارد؛ پاره‌ای دیگر ترتیب طبقه‌ای دارد و مؤلف با تقسیم‌بندی علوم و معارف، مطالب مرتبط را طبق نظام طبقه‌بندی خود آورده است.

فهرست مندرجات

۱ – واژگان
۲ – زمینه‌ها
۳ – عصر شکوفایی
۴ – ویژگی دانشنامه‌های طبقه‌بندی
۵ – نمونه‌ای از دانشنامه‌های طبقه‌بندی
۵.۱ – احصاء العلوم
۵.۲ – رسائل اخوان الصفاء
۵.۳ – الشفاء و دانشنامه علائی
۵.۴ – دره التاج
۵.۵ – مفاتیح العلوم
۵.۶ – جوامع العلوم
۵.۷ – احیاء علوم الدین
۵.۸ – یواقیت العلوم و دَراری النجوم
۵.۹ – نزهت‌نامه علائی
۵.۱۰ – فرخ‌نامه‌
۵.۱۱ – نوادر التبادر لتحفه البهادر
۵.۱۲ – جامع العلوم
۵.۱۳ – نفائس الفنون
۶ – پانویس
۷ – منبع

۱ – واژگان

واژه دانشنامه معادل کلمه فرانسوی encyclopedie (در انگلیسی: encyclopaedia /encyclopedia) است. این واژه و دیگر صورت‌های آن در زبان‌های اروپایی، از اصطلاح یونانی “enkli paideia” مشتق شده است. این اصطلاح از سه جزء “en”به معنی «در» و “enkli” به معنای «دایره‌ای» و بیشتر «عام و فراگیر» و “paideia” به معنای آموزش تشکیل شده است.

[۱] Encyclopedia of library and information science, ed Allen Kent and Harold Lancour, New York: Marcel Dekker, Inc, 1978, sv، ذیل Encyclopedias.

این مجموعه معنایی در وضع اصطلاح عربی «دایره المعارف» کاملاً لحاظ شده است، همچنین در زبان عربی واژه‌های موسوعه و مَعْلَمه و در زبان فارسی واژه‌های فرهنگ و دانشنامه، معادل انسیکلوپدی فرنگی به کار می‌رود.

[۲] دانشنامه اسلام، ج۱، ذیل “Maws”a.1، زیرنظر مصطفی میرسلیم، تهران: بنیاد دایره المعارف اسلامی، ۱۳۷۵ش.

[۳] اسعدی، مرتضی، «دائره المعارف های شرق اسلامی»، ص۳۴، کیهان فرهنگی، ش ۱۲۷ (خرداد و تیر ۱۳۷۵).

۲ – زمینه‌ها

آن دسته از تألیفات مسلمانان که امروزه تألیفات دانشنامه‌ای یا شبه دانشنامه‌ای محسوب می‌شود، در بستری از شرایط و مقتضیات ویژه و تحت‌تأثیر عواملی چند تکوین و تکامل یافته است. یکی از زمینه‌های توجه به دانشنامه‌نگاری اهتمام پیگیرانه برخی از دانشمندان بزرگ مسلمان به موضوع ادب بوده است. معنای ادب به ویژه پس از دوره کسانی چون عبدالحمید کاتب (متوفی ۱۳۲ق) و ابن مقفع (متوفی ۱۴۲ق) گسترش یافت؛ و ادیب به کسی اطلاق شد که برخلاف عالِم که در یک رشته، خاصه علوم دینی، تبحر داشت، در چند دانش دستی داشت و برگزیده‌ترین بخش‌های آن را برمی‌گرفت.

[۴] دائره المعارف بزرگ اسلامی، زیرنظر کاظم موسوی بجنوردی، ذیل «ادب»، تهران ۱۳۶۷ش ـ، ذیل «ادب» (از آذرتاش آذرنوش).

[۵] دائره المعارف بزرگ اسلامی، زیرنظر کاظم موسوی بجنوردی، ذیل ادب/ ادبیا، تهران ۱۳۶۷ش ـ، ذیل «ادب» (از آذرتاش آذرنوش).

به هر رو، به سبب بازتاب یافتن شخصیت چنددانشی این ادیبان در تألیفات آنها، دست کم برخی از آثارشان از نوعی جامعیت محتوایی و تکثر موضوعی برخوردار شد. التزام به جامعیت محتوایی غایت کار دانشنامه نگاران مسلمان نبود.
شمار قابل توجهی از آنان خاصه پس از فراگیر شدن نهضت ترجمه و پدید آمدن آثار متعدد و متنوع در علوم مختلف، به ضرورت طبقه‌بندی و ساماندهی رشته‌های مختلف علمی پی بردند. هرچند، بسیاری از کسانی که در عمل به طبقه‌بندی شاخه‌های علوم توجه نشان داده‌اند، طرح ساختاری خود را به صراحت عرضه نکرده‌اند، و برخی نیز باوجود پایبندی به نوعی طرحِ ساختی در تدوین و عرضه مطالب خویش چندان به نظام طبقه‌بندی علوم که الگوی غالب آن نظام ارسطویی بود و فیلسوفانی چون فارابی و ابن سینا آثار خود را کمابیش بر گرته آن سامان می‌دادند (وفادار نماندند. گسترش این قبیل آثارِ چنددانشی، به جنبه کاربردی آن‌ها نیز برمی‌گشت؛ بدین‌بیان که کاتبان و دبیران دیوان‌ها که لازمه موفقیت اداری آن‌ها آشنایی با طیف گسترده‌ای از دانش‌های نظری و عملی بود، به چنین آثاری نیاز داشتند. برخی از این‌گونه کتاب‌ها به علت توجه نویسندگان به جنبه‌های کاربردی آن‌ها و لزوم مراجعه کاتبان بدان‌ها، آسان فهم‌تر بوده و به صورت خودآموز نوشته شده است. توجه به فنون و علوم کاربردی و بسیاری از مسائل زبانی و لغوی و تاریخی در این کتاب‌ها و تأثیرگیری این آثار از فرهنگ بیگانه و به اصطلاح علوم اوایل، مایه آن شد تا این آثار در سطحی فراتر از آثار مذهبی و دینی بنشینند و در آن‌ها دانش نگاری فارغ از خاستگاه و جهت گیری آن) مدنظر قرار گیرد.

۳ – عصر شکوفایی

با اندکی تسامح می‌توان گفت دانشنامه‌نگاری از میانه‌های سده سوم تا سده دهم (پایان عصر ممالیک) دوره‌ای شکوفا و پررونق را طی کرده، اما پس از آن مانند بسیاری دیگر از گونه‌ها و زمینه‌های نگارشی دست‌خوش تقلید و حتی انحطاط شده است. در این سده‌ها، برخلاف ادوار پس از آن، هرکدام از انواع دانشنامه‌ها را که درنظر آوریم، روی به شکوفایی و کمال داشته است. چندان‌که، معمولا متأخرترین هریک از انواع دانشنامه‌ها کامل‌ترین و جامع‌ترین آن‌ها نیز بوده است. این آثار کلاسیک را می‌توان به اعتبار گستره موضوعی، شمول اطلاعات، رویکرد، سطح علمی، نظم و ترتیب و طرح ساختی، زبان، دوره بندی‌های تاریخی، حوزه فرهنگی و جغرافیایی به انواعی تقسیم کرد. اما در این مقاله، نخست با ذکر نمونه‌های محدودی از دانشنامه‌های تک دانشی، قواعد کلی حاکم بر نگارش آن‌ها محل توجه واقع می‌شود؛ و سپس نقش این دانشنامه‌ها در ورود نویسندگان مسلمان به مرحله دانشنامه‌نگاری چنددانشی بازنموده خواهد شد. آنگاه مسیر نگارش دانشنامه‌های چنددانشی در سه گروه دانشنامه‌های فاقد طبقه‌بندی علوم، دانشنامه‌های ناظر به طبقه‌بندی علوم و دانشنامه‌های بینابین بازگفته خواهد شد.

۴ – ویژگی دانشنامه‌های طبقه‌بندی

جامعیت، مشخصه مشترک همه نمونه‌هایی است که تاکنون در این مقاله معرفی و بررسی شده است، که فقط نیمی از هویت دانشنامه‌ها را فرا می‌نماید. ویژگی مهم دانشنامه‌ها طرح ساختی و نظام تألیف و ترتیب آنهاست. این ویژگی عمدتاً از سده چهارم بدین‌سو، در نوشتن فهرست کتاب‌ها و دانش‌ها و فرهنگ مصطلحات و لغت‌نامه‌ها با جامعیت همراه شده و مجال بروز یافته است. شیوه تنظیم و تألیف این کتاب‌ها گوناگون است: برخی از آن‌ها ترتیب قاموسی و به اصطلاح الفبایی دارد، مانند کشف الظنون، کشاف اصطلاحات الفنون و تقریباً تمام لغت نامه‌ها؛ پاره‌ای دیگر ترتیب طبقه‌ای دارد و مؤلف با تقسیم‌بندی علوم و معارف، مطالب مرتبط را طبق نظام طبقه‌بندی خود آورده است، مانند احصاء العلوم، الفهرست و مفتاح السعاده.

۵ – نمونه‌ای از دانشنامه‌های طبقه‌بندی

در ادامه چند نمونه از دانشنامه‌های ناظر به طبقه‌بندی علوم را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

۵.۱ – احصاء العلوم

این‌گونه اخیر از دیدگاه طبقه‌بندی علوم بسیار اهمیت دارد؛ چرا که از خلال آن‌ها مانند بعضی از کتب فلسفی (می‌توان مکتب‌ها و گرایش‌های مختلف علمای مسلمان را در طبقه‌بندی علوم و معارف شناسایی و بررسی کرد

[۶] طاهری عراقی، احمد، اسلام (علوم دینی اسلام در نظام رده بندی کتابخانه کنگره)، ج۱، ص۱۰-۱۱، به کوشش زهره علوی، تهران ۱۳۷۶ش.

در هر کدام از این‌گونه آثار، پراکندگی و حجم مطالب ذیل هریک از علوم و نیز مدخل‌ها، رویکرد ویژه مؤلف و صبغه علمی غالب آن اثر را باز می‌نماید. چنان‌که از این حیث آثاری چون احصاء العلوم و نزهت‌نامه را با وجود جامعیتی که دارد، می‌توان به ترتیب در شمار دانشنامه‌های فلسفی و علوم طبیعی آورد. در عین‌حال، آثارِ معدودِ دیگری هم هست که نوعی توازن‌گرایی در توجه به علوم مختلف در آن‌ها نمایان است، مانند کتاب ستّینی، و نفائس الفنون. ظاهراً فارابی (متوفی ۳۳۹ق) نخستین کسی بود که فلسفه یونانی را در کتاب خود، احصاء العلوم (به عربی)، با درآمیختن با علوم اسلامی صورتی دانشنامه‌گونه داد. ترتیب فصول احصاء العلوم چنین است: ۱) زبان‌شناسی عربی، ۲) منطق (شامل هشت بخش)، ۳) ریاضی یا «علوم تعلیمی» (شامل حساب، هندسه، علم مناظر، نجوم، موسیقی، اثقال، علم حیل/ مکانیک)، ۴) طبیعیات و الهیات، که طبیعیات شامل هشت بخش است از جمله معادن، عناصر اجسام مرکّب، کون و فساد و گیاهان و جانوران، ۵) علوم اخلاقی و مدنی و فقه و کلام اسلامی.

[۷] فارابی، محمد بن محمد، احصاء العلوم، ج۱، ص۲، چاپ عثمان محمد امین، قاهره ۱۳۵۰/۱۹۳۱.

چهار رشته فلسفه نظری (منطق، ریاضی، طبیعی و الهی) و دو رشته از سه رشته فلسفه عملی (اخلاق و سیاست) نشان دهنده برتری علوم یونانی/ فلسفی در این کتاب است. بنابراین احصاء العلوم را می‌توان نخستین دانشنامه فلسفی به‌شمار آورد. به‌نظر می‌رسد ترتیب ساختی دانشنامه‌های بعدی در تقسیم‌بندی علوم به دانش‌های یونانی و اسلامی) با هر تعبیری چون: علوم حکمی و غیرحکمی، علوم حِکْمی فلسفی و علوم نقلی وصفی، علوم حقیقیه و غیرحقیقیه، علوم عرب و علوم عجم، علوم شرعیه و علوم دخیله، علوم شرعی و علوم غیرشرعی و علوم اواخر و علوم اوایل (کاملاً از نظام تقسیم بندی احصاء العلوم متأثر بوده است. طبقه‌بندی فارابی را با تغییری جزئی ابن سینا (متوفی ۴۲۸ق) و غزالی (متوفی ۵۰۵ق) و ابن رشد (متوفی ۵۹۵ق) پذیرفته‌اند.

[۸] طاهری عراقی، احمد، اسلام (علوم دینی اسلام در نظام رده بندی کتابخانه کنگره)، ج۱، ص۱۲، به کوشش زهره علوی، تهران ۱۳۷۶ش.

[۹] Hossein Nasr, Science and civilization in Islam, Cambridge, Mass 1968، ج۱، ص۶۰.

با این‌همه، شیوه فارابی را در نشاندن فقه و کلام به‌عنوان اجزای علوم شریعت ذیل علوم مدنی که خود از زیرشاخه‌های فلسفه عملی ارسطویی است) در هیچ‌یک از آثار مشابه بعدی دنبال نکرده‌اند.

۵.۲ – رسائل اخوان الصفاء

چهار رشته فلسفه نظری در رسائل اخوان الصفاء (قرن چهارم) نیز به چشم می‌خورد. رسائل اخوان الصفاء را می‌توان بدین قرار فصل‌بندی کرد: ریاضیات و منطق (چهارده رساله)، طبیعیات (هفده رساله)، الهیات (ده رساله)، علوم شرعی و دیانات و مذاهب.

[۱۰] جمعی از نویسندگان، رسائل اخوان الصفاء و خلّان الوفاء، ج۱، ص۲۱۴۲، قم ۱۴۰۵.

اخوان الصفا که کوشیدند خوانندگان را با گزیده همه بخش‌های علوم نظری و عملی دوران خود آشنا کنند، هدفشان را راهنمایی گمراهان و سرگشتگان و بیدار کردن غافلان ذکر کرده‌اند.

[۱۱] جمعی از نویسندگان، رسائل اخوان الصفاء و خلّان الوفاء، ج۱، ص۲۴۲، قم ۱۴۰۵.

[۱۲] Josef van Ess, “Encyclopaedic activities in the Islamic world: a few questions and no answers”, in Organizing knowledge, encyclopaedic activities in the pre،eighteenth century Islamic world, ed Gerhard Endress, Leiden: Brill, 2006، ج۱، ص۱۰.

این‌گفته در عین‌حال جهت‌گیری ایدئولوژیک این اثر را نشان می‌دهد. رسائل اخوان الصفاء محصول کار گروهی از نویسندگان و یادآور یکی از عمده‌ترین ویژگی‌های کار نگارش دانشنامه‌ها در دوره جدید یعنی تشریک مساعی جمعی در امر دانشنامه‌نگاری است.

[۱۳] Josef van Ess, “Encyclopaedic activities in the Islamic world: a few questions and no answers”, in Organizing knowledge, encyclopaedic activities in the pre،eighteenth century Islamic world, ed Gerhard Endress, Leiden: Brill, 2006، ج۱، ص۹.

۵.۳ – الشفاء و دانشنامه علائی

با وجود تلاش‌های ذکر شده، تثبیت ساختار دانشنامه‌های فلسفی در جهان اسلام تا ظهور ابن سینا به تعویق افتاد. اثر اصلی او در فلسفه، الشفاء (تألیف ۴۲۱ـ۴۲۳) و کتاب دیگرش، النجاه برپایه تقسیم‌بندی چهارگانه رشته‌های نظری ارسطویی پرداخته شد: ۱. منطق، ۲. طبیعی، ۳. ریاضی، ۴. الهی. دیگر اثر ابن سینا، دانشنامه علائی که نخستین دانشنامه علوم فلسفی به فارسی است، به تصریح نویسنده اش مشتمل است بر علوم پنج گانه حکمت. در واقع این علوم پنج‌گانه همان چهار رشته فلسفه نظری است با این تفاوت که ریاضیات در دو رشته مجزا، یعنی هیئت و موسیقی، تنظیم شده است. تقسیم‌بندی ابن سینا از علوم تأثیر ژرف و دیرپایی بر دانشنامه‌نگاری پس از او برجای نهاده است.

[۱۴] iva Vesel, Les encyclopédies persanes: essai de typologie et de classification des sciences, Paris 1986، ج۱، ص۱۳.

۵.۴ – دره التاج

قطب‌الدین شیرازی (متوفی ۷۱۰ق) نیز در دره التاج (تألیف ۶۹۳ـ۷۰۵) کمابیش از تقسیم‌بندی ابن سینا پیروی کرده است. کتاب او به دلیل احتوا بر همه اقسام حکمت نظری و عملی به اُنْموذَج العلوم، یعنی نمونه دانش‌ها، شهرت داشته است.

[۱۵] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ستون ۷۳۸.

تفاوت نظام طبقه‌بندی علوم در دره التاج با دانشنامه علائی در این است که فلسفه اوُلی جزو بخش الهیات نیامده و فصلی مستقل به آن اختصاص یافته است. ارزش کتاب دره التاج در عین‌حال به واسطه اقتباسات، تلخیصها و ترجمه‌های قطب‌الدین شیرازی از کتاب‌های پیشینیان مانند ابن سینا، غزالی و فخررازی (متوفی ۶۰۶ق) و نیز در دقت در بیان فارسی مضامین فلسفی است.

[۱۶] iva Vesel, Les encyclopédies persanes: essai de typologie et de classification des sciences, Paris 1986، ج۱، ص۱۴.

۵.۵ – مفاتیح العلوم

در سده چهارم و چند دهه پس از