توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل تناسخ (کلام) ۱۰۸ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۰۸ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل تناسخ (کلام) ۱۰۸ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل تناسخ (کلام) ۱۰۸ اسلاید در PowerPoint :

تناسخ کلامی

بحث تناسخ در میان متکلمان اولیه، یعنی معتزلیان متقدم، در شمار مباحث جدّی درون کلامی‌مطرح نبوده و بعدها با رواج و قدرت گرفتن ‌این عقیده بتدریج آرای تناسخیه مورد بحث قرار گرفته است، تا جایی که سرانجام در هر کتاب کلامی‌، فصلی به رد تناسخ اختصاص یافته است.

فهرست مندرجات

۱ – کتب در رد تناسخیه
۲ – تناسخ در آرای متکلمان معتزله
۳ – موضع اشاعره در برابر معتزله
۴ – ادله اشاعره در برابر اهل تناسخ
۵ – دیدگاه عضدالدین‌ایجی
۶ – دیدگاه عبدالقاهر بغدادی
۷ – دلیل قاضی عبدالجباربن احمد
۸ – دیدگاه شهرستانی
۹ – اقسام ادله بطلان نظریه تناسخیان
۱۰ – دیدگاه متکلمان شیعه
۱۱ – نفی استحقاقی بودن رنجها
۱۱.۱ – دلیل اول
۱۱.۲ – دلیل دوم
۱۲ – دلایل دیگر در رد تناسخ‌
۱۲.۱ – باطل بودن مدح فاسقان
۱۲.۲ – فراموشی سوابق گذشته
۱۲.۳ – قادر بودن خداوند
۱۳ – حیوانات در بحث تناسخ
۱۴ – نظریه مکلف بودن حیوانات
۱۵ – رد این نظریه
۱۶ – فهرست منابع
۱۷ – پانویس
۱۸ – منابع

۱ – کتب در رد تناسخیه

حسن بن موسی نوبختی (متوفی بین ۳۰۰ تا ۳۱۰) که مؤلف فرق الشیعه، نخستین منبع مهم ما در باره غلات تناسخی، است کتابی در رد تناسخیه داشته

[۱] ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۲۲۵.

[۲] احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعه المشتهرب رجال النجاشی، ج۱، ص۶۴، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.

و به ابوعلی جُبّائی (متوفی ۳۰۳)، متکلم معتزلی، و ابوالحسن اشعری (متوفی ۳۳۴) کتابی در‌این باره نسبت داده‌اند.

[۳] مسعودی، تنبیه، ج۱، ص۳۹۶.

[۴] برای نمونه‌هایی از کتابهای مربوط به تناسخ رجوع کنید به، آقابزرگ طهرانی، ج۱، ص۶۷ـ ۶۸.

[۵] برای نمونه‌هایی از کتابهای مربوط به تناسخ رجوع کنید به، آقابزرگ طهرانی، ج۴، ص۱۷۵.

[۶] برای نمونه‌هایی از کتابهای مربوط به تناسخ رجوع کنید به، آقابزرگ طهرانی، ج۴، ص۳۶۴.

[۷] برای نمونه‌هایی از کتابهای مربوط به تناسخ رجوع کنید به، آقابزرگ طهرانی، ج۱۰، ص۱۸۴.

[۸] برای نمونه‌هایی از کتابهای مربوط به تناسخ رجوع کنید به، آقابزرگ طهرانی، ج۱۰، ص۱۹۱.

[۹] برای نمونه‌هایی از کتابهای مربوط به تناسخ رجوع کنید به، آقابزرگ طهرانی، ج۱۱، ص۶.

[۱۰] برای نمونه‌هایی از کتابهای مربوط به تناسخ رجوع کنید به، آقابزرگ طهرانی، ج۱۱، ص۱۵۷.

[۱۱] برای نمونه‌هایی از کتابهای مربوط به تناسخ رجوع کنید به، آقابزرگ طهرانی، ج۲۴، ص۱۴.

[۱۲] برای نمونه‌هایی از کتابهای مربوط به تناسخ رجوع کنید به، آقابزرگ طهرانی، ج۲۵، ص۵۷.

۲ – تناسخ در آرای متکلمان معتزله

تناسخ عمدتاً در بحث از آلام (رنجها) مطرح شده است. معتقدان به تناسخ، همانند معتزله و به خلاف اشاعره، جزو گروهی قرار می‌گیرند که به حسن و قبح عقلی در مورد آلام معتقدند. اما مشخصه رأی ‌ایشان آن است که رنجها را منحصراً وقتی خوب می‌دانند که فرد سزاوار آن باشد. از همین جاست که مشاهده رنج کودکان و جانوران بی گناه دلیلی شده است تا‌این رنج را کیفر گناهان گذشته آنان در بدنی دیگر بشمرند.

[۱۳] عبدالقاهربن طاهر بغدادی، کتاب اصول الدین، ج۱، ص۲۴۱، استانبول ۱۳۴۶/ ۱۹۲۸، چاپ افست بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.

[۱۴] علی بن حسین علم الهدی، کتاب تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۸۰، بیروت ۱۴۰۸/ ۱۹۸۸.

[۱۵] ابن حزم، الفصل فی الملل و الاهواء و النحل، ج۱، ص۱۶۸، چاپ محمدابراهیم نصر و عبدالرحمان عمیره، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.

[۱۶] محمد بن حسن طوسی، کتاب تمهیدالاصول فی علم الکلام، ج۱، ص۲۳۳، چاپ عبدالمحسن مشکوه الدینی، تهران، ۱۳۶۲ ش.

[۱۷] ۸۷، محمد بن حسن طوسی، ج۱، ص۸۳، الاقتصاد الهادی الی طریق الرشاد، تهران، ۱۴۰۰.

[۱۸] عبدالملک بن عبداللّه امام الحرمین، کتاب الارشاد، ج۱، ص۲۷۴، چاپ محمدیوسف موسی و علی عبدالمنعم عبدالحمید، مصر ۱۳۶۹/۱۹۵۰.

[۱۹] عبدالملک بن عبداللّه امام الحرمین، کتاب الارشاد، ج۱، ص۲۷۹، چاپ محمدیوسف موسی و علی عبدالمنعم عبدالحمید، مصر ۱۳۶۹/۱۹۵۰.

[۲۰] ابن جوزی، تلبیس ابلیس، ج۱، ص۹۳، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.

[۲۱] حسن بن یوسف علامه حلّی، کشف المراد فی شرح تجریدالاعتقاد، ج۱، ص۳۵۶، چاپ ابراهیم موسوی زنجانی، قم ۱۳۷۱ ش.

۳ – موضع اشاعره در برابر معتزله

مطابق موضع اشاعره از آن‌جا که اصولاً تعیین عقلانی حسن و قبح امور پذیرفته نیست، خودبخود نتایج مترتب بر چنین عقیده‌ای نفی می‌شود.

[۲۲] عبدالقاهربن طاهر بغدادی، کتاب اصول الدین، ج۱، ص۲۴۱، استانبول ۱۳۴۶/ ۱۹۲۸، چاپ افست بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.

[۲۳] عبدالملک بن عبداللّه امام الحرمین، کتاب الارشاد، ج۱، ص۲۸۶، چاپ محمدیوسف موسی و علی عبدالمنعم عبدالحمید، مصر ۱۳۶۹/۱۹۵۰.

[۲۴] محمد بن عبدالکریم شهرستانی، کتاب نهایه الاقدام فی علم الکلام، ج۱، ص۳۷۱، چاپ آلفرد گیوم، قاهره.

[۲۵] عبداللّه بن اسعد یافعی، کتاب مرهم العلل المعضله فی الرد علی ائمه المعتزله، ج۱، ص۹۹، چاپ محمود محمد محمودحسن نصار، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.

همچنانکه ابن حزم ظاهری هم در محاجه با اهل تناسخ به مخدوش بودن مبنای آنان، که همان مبنای معتزله است، اشاره می‌کند و می‌گوید بر مبنای خود آنان، خدایی که عادل و حکیم و رحیم باشد اصلاً موجودی نمی‌آفریند که در معرض معصیت قرار بگیرد و نیازی به عذاب کردنش باشد.

[۲۶] ابن حزم، الفصل فی الملل و الاهواء و النحل، ج۱، ص۱۶۹، چاپ محمدابراهیم نصر و عبدالرحمان عمیره، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.

۴ – ادله اشاعره در برابر اهل تناسخ

البته اشاعره ادله‌ای هم در برابر اهل تناسخ آورده‌اند. از جمله‌اینکه اگر وضع فعلی هرکس حاصل کارهای گذشته اوست و افراد برحسب اعمال خود به درجات پایین‌تر یا بالاتر می‌روند، در مورد عالی‌ترین درجه خیر و پایین‌ترین درجه شر‌این مشکل پیش می‌آید که امکان فرا رفتن یا فرود آمدن سلب می‌شود. یعنی اگر پیامبر یا فرشته که در عالی‌ترین مرتبه خیر قرار دارند ثوابی کنند، درجه بالاتری وجود ندارد که به پاداش عملشان به آن برسند، و اگر شیطان و جن که در پایین‌ترین مرتبه شرند مرتکب گناهی شوند مرتبه فروتری وجود ندارد که کیفر گناهشان شود.

[۲۷] محمد بن عبدالکریم شهرستانی، کتاب نهایه الاقدام فی علم الکلام، ج۱، ص۳۹۵، چاپ آلفرد گیوم، قاهره.

۵ – دیدگاه عضدالدین‌ایجی

عضدالدین‌ایجی (متوفی ۷۵۶)

[۲۸] عبدالرحمان بن احمد عضدالدین‌ایجی، المواقف فی علم الکلام، ج۱، ص۲۶۱، بیروت: عالم الکتب.

لزوم یادآوری احوال گذشته در بدن سابق را، که عملاً رخ نمی‌دهد، بر ضد تناسخ مطرح کرده است.

۶ – دیدگاه عبدالقاهر بغدادی

عبدالقاهر بغدادی در محاجه با تناسخیان دو شق را مطرح کرده است: اگر معتقدان به تناسخ آغازی برای وجود روح در بدن نپذیرند یعنی روح را قدیم فرض کنند، رأیشان با ادله نفی قدم

[۲۹] عبدالقاهربن طاهر بغدادی، کتاب اصول الدین، ج۱، ص۵۹ ـ۶۰، استانبول ۱۳۴۶/ ۱۹۲۸، چاپ افست بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.

باطل می‌شود، اما اگر آن را حادث بشمرند و بپذیرند که ورود روح به بدن آغازی داشته که جزای عملی قبلی نبوده است، همین را در مورد بدن فعلی هم می‌توان گفت و وجهی برای فرض تناسخ نمی‌ماند.

۷ – دلیل قاضی عبدالجباربن احمد

دلیل مهمتری که معتزله و شیعه نیز آورده‌اند و صورتی از آن در احادیث شیعی مشاهده می‌شود

[۳۰] قاضی عبدالجباربن احمد، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، ج۱۳، ص۴۱۹، ج ۱۳، چاپ ابوالعلاء مصنفی، قاهره ۱۳۸۲/۱۹۶۲.

[۳۱] محمد بن حسن طوسی، الاقتصاد الهادی الی طریق الرشاد، ج۱، ص۸۹، تهران، ۱۴۰۰.

[۳۲] جعفربن حسن محقق حلّی، المسلک فی اصول الدین، ج۱، ص۱۰۹، چاپ رضا استادی، مشهد ۱۳۷۳ ش.

[۳۳] محمد بن حسن حرّ عاملی، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج۱، ص۲۶۱، قم ۱۴۱۶.

[۳۴] مجلسی، بحار الانوار، ج۴، ص۳۲۱.

مبتنی بر توجه به عاملِ نخستینِ تناسخ است. مطابق‌این دلیل ــ که قاضی عبدالجبار آن را قوی‌ترین دلیل در رد تناسخ می‌خواند

[۳۵] قاضی عبدالجباربن احمد، شرح الاصول الخمسه، ج۱، ص۴۸۸، چاپ عبدالکریم عثمان، قاهره ۱۴۱۶/۱۹۹۶.

ــ اگر هر رنجی فقط کیفر گناهی باشد، تکلیف اولی که گناهکاران با تن زدن از آن دچار معصیت شده‌اند توجیه پذیر نخواهد بود، چون در هر حال تکلیف همراه با رنج و مشقت است.

[۳۶] عبدالملک بن عبداللّه امام الحرمین، کتاب الارشاد، ج۱، ص۲۸۰ـ۲۸۱، چاپ محمدیوسف موسی و علی عبدالمنعم عبدالحمید، مصر ۱۳۶۹/۱۹۵۰.

[۳۷] ابوبکربن میمون، شرح الارشاد، ج۱، ص۵۰۸، چاپ احمد حجازی احمد سقا، قاهره ۱۴۰۷/۱۹۸۷.

۸ – دیدگاه شهرستانی

تقریر دیگری از‌این مسئله را شهرستانی آورده است. وی می‌گوید هر فعلی در نظر معتقدان به تناسخ جزایی دارد. حال باید دید سلسله افعال و جزاها آغازی دارد یا نه. اگر سلسله بدون آغاز باشد دور پیش می‌آید که محال است، اما اگر آغازی داشته باشد‌این آغاز باید فعل باشد نه جزا، زیرا جزا به فعل دیگری مرتبط می‌گردد و‌این باز منتهی به دور می‌شود.

[۳۸] محمد بن عبدالکریم شهرستانی، کتاب نهایه الاقدام فی علم الکلام، ج۱، ص۳۹۵، چاپ آلفرد گیوم، قاهره.

اما تفاوت اشاعره و معتزله در آنجاست که اشاعره ‌این استدلال را بر ضد خود معتزله هم مطرح می‌کنند،

[۳۹] عبدالملک بن عبداللّه امام الحرمین، کتاب الارشاد، ج۱، ص۲۸۰ـ۲۸۱، چاپ محمدیوسف موسی و علی عبدالمنعم عبدالحمید، مصر ۱۳۶۹/۱۹۵۰.

[۴۰] ابوبکربن میمون، شرح الارشاد، ج۱، ص۵۰۸، چاپ احمد حجازی احمد سقا، قاهره ۱۴۰۷/۱۹۸۷.

حال آن‌که معتزله فقط‌ این رأی را که حُسن آلام منحصر به استحقاق باشد، رد می‌کنند و قبول دارند که رنج باید وجهی عقلی داشته باشد.

۹ – اقسام ادله بطلان نظریه تناسخیان

قاضی عبدالجبار معتزلی (متوفی ۴۱۵) در بحث مفصّلی در شرح و رد نظر تناسخیان

[۴۱] قاضی عبدالجباربن احمد، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، ج۱۳، ص۴۰۵ـ۴۳۰، ج ۱۳، چاپ ابوالعلاء مصنفی، قاهره ۱۳۸۲/۱۹۶۲.

ادله بطلان آن را به دو قسم می‌کند: یک قسم دلیل نشان می‌دهد که رنج‌ها الزاماً استحقاقی نیستند و قسم دیگر دلالت دارد بر‌اینکه خدا می‌تواند رنجها را برای نفعی مترتب بر آن‌ها یا برای دفع ضرر به واسطه آن‌ها پدید بیاورد.

۱۰ – دیدگاه متکلمان شیعه

متکلمان شیعه نیز بر همین مبنا تناسخ را رد می‌کنند، چنانکه شیخ طوسی در الاقتصاد

[۴۲] محمد بن حسن طوسی، الاقتصاد الهادی الی طریق الرشاد، ج۱، ص۸۷ ـ ۸۸، تهران، ۱۴۰۰.

آورده است که حُسن آلام به سبب جلب منافع یا دفع ضرر، قول تناسخیه را باطل می‌کند.

۱۱ – نفی استحقاقی بودن رنجها

۱۱.۱ – دلیل اول

نفی استحقاقی بودن رنجها از آن‌جا ممکن است که هر عقوبتی مقارن توهین و تحقیر و استخفاف گناهکار است، در حالی که مثلاً فرد بیمار یا مصیبت دیده را کسی مذمت و تحقیر نمی‌کند، و اهانت و تحقیر کودکان و حیوانات کاری غیرمعقول است. علاوه بر‌این، رنجهای پیامبران را نمی‌توان پیامد گناهانی دانست که در بدنی دیگر کرده‌اند زیرا پیامبران هرگز مرتکب کبایر نمی‌شوند، چه پیش از بعثت و چه پس از آن.

[۴۳] قاضی عبدالجباربن احمد، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، ج۱۳، ص۴۰۵ـ ۴۰۸، ج ۱۳، چاپ ابوالعلاء مصنفی، قاهره ۱۳۸۲/۱۹۶۲.

[۴۴] قاضی عبدالجباربن احمد، شرح الاصول الخمسه، ج۱، ص۴۸۷، چاپ عبدالکریم عثمان، قاهره ۱۴۱۶/۱۹۹۶.

[۴۵] محمد بن حسن طوسی، الاقتصاد الهادی الی طریق الرشاد، ج۱، ص۸۷ ـ ۸۸، تهران، ۱۴۰۰.

همچنین اگر رنج کیفر گناه است، توبه که ساقط کننده کیفر است باید موجب رفع رنج شود، مثلاً بیمار با توبه بهبود یابد، که در عمل چنین نیست.

[۴۶] قاضی عبدالجباربن احمد، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، ج۱۳، ص۴۱۰، ج ۱۳، چاپ ابوالعلاء مصنفی، قاهره ۱۳۸۲/۱۹۶۲.

رنجی هم که انسان برای سود خود یا دفع ضرری از خود متحمل می‌شود هرگز نمی‌تواند کیفر محسوب شود، مثلاً انسان خود را در طلب علم و ادب یا در تجارت یا درمان به زحمت می‌افکند اما‌این کار را برای سود نهایی‌اش می‌کند.

[۴۷] قاضی عبدالجباربن احمد، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، ج۱۳، ص۴۱۴ـ۴۱۵، ج ۱۳، چاپ ابوالعلاء مصنفی، قاهره ۱۳۸۲/۱۹۶۲.

۱۱.۲ – دلیل دوم

دلیل کلامی ‌دیگری که قاضی عبدالجبار به نقل از ابوهاشم جُبّائی (متوفی ۳۲۱) می‌آورد، ‌این است که رنج اگر عقوبت باشد صبر و رضا به آن درست نیست بلکه انسان از آن می‌گریزد، اما در بیماریها صبر و رضا لازم است و به آن سفارش شده است که‌این امر نشان می‌دهد‌اینگونه رنجها امتحان‌اند نه عقوبت.

[۴۸] قاضی عبدالجباربن احمد، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، ج۱۳، ص۴۱۳ـ۴۱۴، ج ۱۳، چاپ ابوالعلاء مصنفی، قاهره ۱۳۸۲/۱۹۶۲.

[۴۹] حسن بن یوسف علامه حلّی، کشف المراد فی شرح تجریدالاعتقاد، ج۱، ص۳۵۸، چاپ ابراهیم موسوی زنجانی، قم ۱۳۷۱ ش.

۱۲ – دلایل دیگر در رد تناسخ‌

۱۲.۱ – باطل بودن مدح فاسقان

دو دلیل دیگر در رد تناسخ‌ این است که بسیاری از کفار و فاسقان در راحت و نعمت به سر می‌برند، پس اگر مطابق سخن تناسخیان‌این افراد پاداش نیکی‌های گذشته خود را می‌بینند مدح و بزرگداشت ‌ایشان واجب خواهد بود، حال آنکه ‌این امر باطل است.

[۵۰] قاضی عبدالجباربن احمد، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، ج۱۳، ص۴۰۹، ج ۱۳، چاپ ابوالعلاء مصنفی، قاهره ۱۳۸۲/۱۹۶۲.

۱۲.۲ – فراموشی سوابق گذشته

همچنین در صورت قبول تناسخ لازم می‌آید که دست کم یک تن بتواند گذشته خود را در بدن سابق به یاد آورد. در‌این مورد طول مدت یا وقفه در کار عقل که ضمن انتقال روح به بدن بعدی پیش می‌آید، نمی‌تواند عذری برای فراموشی باشد چون در یادآوری امور مهم ــ مثل مصیبت والدین یا ریاست و تدریس ــ که در زندگی هرکسی پیش می‌آید، طول مدت یا زوال عقل هیچ اثری ندارد.

[۵۱] قاضی عبدالجباربن احمد، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، ج۱۳، ص۴۱۱ـ۴۱۲، ج ۱۳، چاپ ابوالعلاء مصنفی، قاهره ۱۳۸۲/۱۹۶۲.

[۵۲] قاضی عبدالجباربن احمد، شرح الاصول الخمسه، ج۱، ص۴۸۷ـ ۴۸۸، چاپ عبدالکریم عثمان، قاهره ۱۴۱۶/۱۹۹۶.

[۵۳] محمد بن حسن طوسی، الاقتصاد الهادی الی طریق الرشاد، ج۱، ص۸۸ـ۸۹، تهران، ۱۴۰۰.

[۵۴] جعفربن حسن محقق حلّی، المسلک فی اصول الدین، ج۱، ص۱۰۹، چاپ رضا استادی، مشهد ۱۳۷۳ ش.

[۵۵] هفتادوسه ملت، یا، ج۱، ص۳۱، اعتقادات مذاهب: رساله‌ای در فرق اسلام از آثار قرن هشتم هجری، چاپ محمدجواد مشکور، تهران: عطائی، (۱۳۴۱ ش).

‌این دلیل را، که اشاعره هم آورده‌اند، فخررازی (متوفی ۶۰۶) نقض کرده است. به نظر او

[۵۶] محمد بن عمر فخررازی، محصل افکار المتقدمین و المتأخرین من العلماء و الحکماء و المتکلمین، ج۱، ص۳۳۳، چاپ طه عبدالرؤوف سعد، بیروت ۱۴۰۴/۱۹۸۴.

می‌توان فرض کرد که یادآوری احوالِ هر بدنی موقوف به تعلق به همان بدن باشد.

۱۲.۳ – قادر بودن خداوند

از دلایل کلامی ‌دیگری که در رد تناسخ آورده‌اند می‌توان به دلیلی اشاره کرد که در رساله هفتادوسه ملت (تألیف قرن هشتم)

[۵۷] هفتادوسه ملت، یا، ج۱، ص۳۱، اعتقادات مذاهب: رساله‌ای در فرق اسلام از آثار قرن هشتم هجری، چاپ محمدجواد مشکور، تهران: عطائی، (۱۳۴۱ ش).

از موضع اهل سنت و جماعت بیان شده است، به‌این مضمون که خداوند قادر است برای هر قالبی جانی تازه بیافریند و نیازی به انتقال جانها در قالبهای قبلی نیست. همین تأکید بر قدرت الاهی مبنای استدلال ابوحامد غزالی (متوفی ۵۰۵) در برابر فیلسوفان تناسخی بوده است.

[۵۸] محمد بن محمد غزالی، فضائح الباطنیه، ج۱، ص۴۸ـ۴۹، چاپ عبدالرحمان بدوی، قاهره ۱۳۸۳/۱۹۶۴.

متکلمان عموماً رد تأویلات اهل تناسخ از‌ایات و روایات را به عنوان برهانی برضد آنان مطرح کرده‌اند، چنانکه غزالی در پاسخ به کسانی که منکر استدلال عقلی اما معتقد به اسلام باشند، از ادله نقلی استفاده کرده است.

[۵۹] محمد بن محمد غزالی، فضائح الباطنیه، ج۱، ص۵۱ ـ۵۴، چاپ عبدالرحمان بدوی، قاهره ۱۳۸۳/۱۹۶۴.

[۶۰] ابن حزم، الفصل فی الملل و الاهواء و النحل، ج۱، ص۱۶۹، چاپ محمدابراهیم نصر و عبدالرحمان عمیره، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.

۱۳ – حیوانات در بحث تناسخ

بحث دیگری که در مورد تناسخ مطرح شده مسئله تکلیف حیوانات است.

۱۴ – نظریه مکلف بودن حیوانات

بعضی از معتقدان به تناسخ، مثل احمدبن خابط و فضل حدثی، حیوانات را مکلف و مورد امر و نهی دانسته‌اند.

[۶۱] قاضی عبدالجباربن احمد، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، ج۱۳، ص۴۲۹، ج ۱۳، چاپ ابوالعلاء مصنفی، قاهره ۱۳۸۲/۱۹۶۲.

[۶۲] عبدالقاهربن طاهر بغدادی، الفرق بین الفرق، ج۱، ص۲۷۴، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت: دارالمعرفه.

[۶۳] محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیرالقرآن، ج۴، ص۱۲۹، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت.

ابن خابط معتقد بوده است که موجودات در جهانی غیر از جهان فعلی آفریده شده‌ان