توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل احمد امین مصری ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل احمد امین مصری ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل احمد امین مصری ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

احمد امین

احمد امین (۱۳۰۴-۱۳۷۳ق)، از اندیشمندان روشنگر و نویسنده بزرگ مصری در قرن چهاردهم هجری قمری بود.
او با ارائه روش‌شناسی تلفیقی جامعه‌شناسی تاریخی، قرائتی دوباره از تاریخ اسلام ارائه کرد. نقطه اصلی توجه او فرهنگ و جامعه به عنوان یک کلیت بود. وی در این زمینه اقدام به نوشتن کتاب‌های سلسله‌وار فجر الاسلام، ضحی الاسلام و ظهر الاسلام نمود و در آنها تحولات تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جهان اسلام از بدو پیدایش را بررسی کرد. به طور کلی وی صاحب دیدگاه‌های روشنفکرانه در بیشتر آثارش بود. او با دیدی کل‌نگر به بررسی علل موفقیت و انحطاط جامعه اسلامی در طول تاریخ پرداخت. آثار او اطلاعات جامعی در مورد عقلانیت مسلمانان در طول تاریخ اسلام و تاثیرگذاری و تاثیرپذیری تمدن اسلامی از تمدن‌های دیگر (فارس و روم) ارائه می‌دهد. در این خصوص او در سلسله کتاب‌هایش تلاش می‌کند عقلانیت را در تمام فرقه‌های اسلامی بررسی کند.

فهرست مندرجات

۱ – ولادت و تحصیلات
۲ – فعالیت‌ها و سمت‌ها
۳ – وفات
۴ – آثار
۵ – اندیشه سیاسی
۵.۱ – عقلانیت اسلامی
۵.۲ – خردگرایی و جنبش نومعتزله
۵.۲.۱ – نوع نگرش به کلام و فلسفه
۵.۲.۲ – ترجیح معتزله
۵.۲.۳ – نقش معتزله در اندیشه
۵.۲.۴ – نوع نگرش به فردگرایی
۵.۳ – جامعه‌شناسی تاریخی
۵.۳.۱ – اهداف
۵.۳.۲ – انتقادات به امین
۵.۴ – همکاری و همگرایی منطقه‌ای
۵.۴.۱ – موانع همگرایی
۵.۴.۲ – لزوم تعیین خط‌مشی‌ها
۵.۴.۳ – اصل تسری
۵.۵ – پارلمان
۵.۵.۱ – نظارت بر کارکرد دولت
۵.۵.۲ – قانون‌گذاری
۵.۵.۳ – نظارت بر بودجه دولت
۵.۶ – اخلاق سیاسی
۵.۷ – رهبران سیاسی
۵.۸ – نظامی‌گرایی سیاستمداران
۶ – جمع‌بندی
۷ – فهرست منابع
۸ – پانویس
۹ – منبع

۱ – ولادت و تحصیلات

احمد امین در ۱۲ محرم ۱۳۰۴ق/ ۱۱ اکتبر ۱۸۸۶ م در قاهره به دنیا آمد. در آن زمان چهار سال از اشغال انگلیس گذشته بود و مصر روزهای پُرآشوبی را سپری می‌کرد. پدر وی شیخ ابراهیم مدرّس الازهر بود و از همان دوران کودکی، شخصاً آموزش احمد را برعهده گرفت و علوم قرآنی و معارف اسلامی را به وی آموخت.

[۱] امین، احمد، زعماء الاصلاح فی العصر الحدیث، ص۴ – ۶ (مقدمه رجاء النقاش)، قاهره: مکتبه النهضه المصریه، ۱۹۵۰ م.

وی در ۱۳۲۵ق/ ۱۹۰۷ م وارد مدرسه «القضاء الشرعی» شد که یکی از ممتازترین مدارس مصر بود و محمد عبده همان سال آن را تاسیس کرده بود. او در این مدرسه، به فراگیری علوم اسلامی و فقهی و ادبیات و تاریخ در کنار علوم جدید همچون جغرافیا، فیزیک، حسابان و هندسه پرداخت. وی در ۱۳۳۰ق/ ۱۹۱۱ م با نمره عالی فارغ‌التحصیل شد و در همان مدرسه به تدریس اخلاق مشغول شد. مهم‌ترین استفاده او از مدرسه «قضا» آشنایی با عاطف بک برکات ناظر مدرسه بود. شخصیت علمی او تاثیر ویژه‌ای بر امین گذارد و به او آموخت که روش‌شناسی تجزیه و تحلیل داده‌ها را در قبال دین به کار برد؛ حتی اگر این داده‌ها این روش را رد کنند. در این دوره او به یادگیری زبان انگلیسی پرداخت.

[۲] Ahmad Amin، Islamic Encyclopedi، ۲۰۱۰: http://www.islamicencyclopedia.org/Default. spxPage=Ahmad-Amin&NS=&AspxAutoDetectCookieSupport=1.

۲ – فعالیت‌ها و سمت‌ها

احمد به همکاری با بزرگانی چون: طه حسین، احمد الزیات، مصطفی عبدالرازق و دیگران در چاپ مجله «السفور» پرداخت. او همچنین از نویسندگان برجسته مجله «الرساله» بود این فعالیت ژورنالیستی درهای جدیدی را به روی او گشود و او را قادر ساخت مقالات اجتماعی، فکری و ادبی بنویسد؛ و آنها را در یک کتاب ۱۰ جلدی با عنوان «فیض الخاطر» گردآوری کند. این کتاب شهرت زیادی برای او به ارمغان آورد.

[۳] امین، احمد، فیض الخاطر، بیروت: دارالشروق، ۱۳۷۲ ق.

وی از ۱۳۵۱ق/ ۱۹۳۲ م در کسوت قضاوت کار خود را آغاز کرد. تجربه قضاوت به او قدرت دقت و تامل دقیق داد. احمد امین از ۱۳۶۴ق/ ۱۹۴۵ م به دعوت طه حسین به هیئت علمی دانشگاه قاهره پیوست و در دانشکده ادبیات به تدریس «نقد ادبی» مشغول شد. او در این زمان دائره المعارف عرف و سنت‌های مصری را به نگارش درآورد. وی با اینکه مدرک دکترا به دست نیاورده بود اما توانست به دلیل پژوهش‌های بسیار به درجه استادیار، استاد و سپس مدیر دانشکده ادبیات در سال (۱۳۵۸ق/ ۱۹۳۹ م) دست یابد. مدیریت او بر این دانشکده دو سال به طول انجامید، سپس او از این سمت استعفا داد چرا که مدیریت را مانعی مهم در راه کسب علم و پژوهش خود می‌دانست. او در این زمان جمله مشهوری را همواره تکرار می‌کرد: «من از استاد کمترم و از مدیر بالاترم».

[۴] امین، حسین احمد، فی بیت احمد امین، ص۱۳، قاهره: مکتبه مدبولی، ۱۹۸۹ م.

احمد امین علاوه بر تدریس در دانشگاه از ابتدای تاسیس «کمیته تالیف، ترجمه و نشر» تا زمان مرگ خود به مدت چهل سال بر آن اشراف داشت. این کمیته تاثیر مهمی بر فرهنگ عربی داشت و تولیدات فکری اروپا را در هر رشته علمی ترجمه می‌کرد و همچنین ذخایر سنت اسلامی را به صورت مکتوب منتشر می‌ساخت. این کمیته در این مدت حدود ۲۰۰ کتاب از نویسندگان مختلف منتشر کرد. این کمیته همچنین مجله «فرهنگ» را منتشر می‌ساخت. این مجله در سال ۱۹۳۹ ق فعالیت خود را آغاز کرد. امین سردبیری مجله را به عهده داشت و هر هفته مقاله‌ای را در آن منتشر می‌کرد. این مجله به معرفی جریان‌های سیاسی جدید و حمایت از جریان اجتماعی در ادبیات می‌پرداخت و انتشار آن ۱۴ سال به طول انجامید. او همچنین در مجله مشهور «الرساله» نیز مقاله می‌نوشت، و مناظرات خود را با متفکران بزرگ دوران خود در آن چاپ می‌کرد. از آن جمله مناظره و گفت‌وگوی او با زکی نجیب محمود است که در مقاله‌ای از پژوهش در مورد سنت انتقاد کرده بود و معتقد بود تفکر اروپایی به دلیل برتری از نظر عنصر زمان شایستگی بیشتری برای نشر دارد. امین از این موضع انتقاد می‌کند و می‌نویسد: غرب نوزایی و نهضت خود را بر میراث فرهنگ روم و یونان بنا کرد. همچنان که خاورشناسان نخستین کسانی بودند که به انتشار سنت پرداختند.
امین در سال ۱۳۵۹ق/ ۱۹۴۰ م عضو «مجمع اللغه العربیه» شد و در آنجا نیز فعالیت‌های ادبی فراوانی داشت. پیش از آن نیز او عضویت در مجمع عربی دمشق در سال ۱۹۲۶ و مجمع علمی عراق را پذیرفته بود. وی وظیفه فرهنگسرا را ایجاد اصطلاحات و کلمات نمی‌داند بلکه از نظر او وظیفه این نهاد ایجاد فرهنگ لغت تاریخی ادبی بزرگ است. او همچنین به عضویت شورای عالی دارالکتب در سال ۱۹۳۹ انتخاب شد.

[۵] امین، احمد، حیاتی، قاهره: مکتبه النهضه المصریه، ۱۹۶۱ م، به نقل از: فرهنگ لغت ویکی پدیا.

در سال ۱۹۴۵ وی مدیر معاونت فرهنگی وزارت معارف شد و در این معاونت ایده «دانشگاه مردمی» را مطرح کرد. به اعتقاد او مردم حق فراگیری دانش را دارند. او «دانشگاه مردمی» را تاسیس کرد و به این مسئله همواره می‌بالید و آن را «دختر عزیزم» می‌نامید. پس از آن او مدیریت بخش فرهنگی اتحادیه عرب را نیز به عهده گرفت.

۳ – وفات

احمد امین سرانجام در ۲۷ رمضان ۱۳۷۳ق/ ۳۰ مه ۱۹۵۴ م از دنیا رفت.

[۶] البیومی، محمدرجب، احمد امین مورخ الفکر الاسلامی، دمشق: دارالقلم، ۲۰۰۱ م.

[۷] امین، احمد، حیاتی، بیروت، ۱۹۸۵ م.

[۸] العراقی، عاطف، العقل و التنویر فی الفکر العربی المعاصر، القاهره: دار قباء للطباعه و النشر و التوزیع، ۱۹۹۸ م.

[۹] العقاد، عامر، احمد امین حیاته و ادبه، بیروت: دارالجیل، ۱۹۸۷ م.

[۱۰] مبارک، زکی، جنایه احمد امین علی الادب العربی، بیروت، ۱۹۹۱ م.

[۱۱] الناصوری، فهیم حافظ، احمد امین و اثره فی اللغه و النقد الادبی، القاهره: مکتبه الملک فیصل الاسلامیه، ۱۹۸۶ م.

[۱۲] المطیعی، لمعی، هذا الرجل من مصر، قاهره: دارالشروق، ۱۹۹۷ م.

[۱۳] عاشور، مصطفی، احمد امین مورخ الفکر الاسلامی.

۴ – آثار

مهم‌ترین آثار احمد امین عبارتند از: ۱. فجر الاسلام، ۲. ضحی الاسلام، ۳. ظهر الاسلام، ۴. قصه الادب فی العالم، ۵. فیض الخاطر، ۶. یوم الاسلام.
او در کتاب زعماء الاصلاح فی العصر الحدیث نیز سیره‌ ده تن از مصلحان جدید در سراسر عالم اسلامی را مورد بررسی قرار می‌دهد. وی در این کتاب بیوگرافی، نوع اصلاح و فعالیت‌های آنها را بررسی کرده است. برخی از آنها مصلح دینی و برخی دیگر مصلح اجتماعی یا سیاسی و یا فرهنگی بوده‌اند. نام‌های آنها عبارت است: محمد بن عبدالوهاب، مدحت باشا، سید جمال‌الدین اسدآبادی، سید احمد خان، سید امیرعلی، خیرالدین باشا التونسی، علی باشا مبارک، عبدالله ندیم، عبدالرحمن کواکبی، محمد عبده.

[۱۴] امین، احمد، زعماء الاصلاح فی العصر الحدیث، ص۴ – ۶ (مقدمه رجاء النقاش)، قاهره: مکتبه النهضه المصریه، ۱۹۵۰ م.

در سلسله کتاب‌های فجر الاسلام، ضحی الاسلام، ظهر الاسلام و یوم الاسلام او سیر تحول عقلانیت در تاریخ اسلام را بررسی و مکاتب و فرقه‌های گوناگون اسلامی را در این خصوص مورد بررسی قرار می‌دهد.

۵ – اندیشه سیاسی

برخی از اندیشه‌های سیاسی احمد امین عبارتند از:

۵.۱ – عقلانیت اسلامی

مهم‌ترین دغدغه احمد امین مسئله عقلانیت در کشورهای اسلامی بود. او معتقد بود پیشرفت و تحول در این کشورها تنها با تغییر در عقلانیت و فرهنگ ممکن است. در این زمینه احمد امین در کتاب‌های فجر الاسلام، ضحی الاسلام و ظهر الاسلام به مطالعه و بررسی سیر تحول عقلانیت نزد مسلمانان می‌پردازد. در کتاب فجر الاسلام وی به عقلانیت مسلمانان از صدر اسلام تا پایان دوره امویان می‌پردازد و گروه‌های مختلف اسلامی و تفکرات آنها را به نقد و بحث می‌گذارد.

[۱۵] امین، احمد، فجر الاسلام، قاهره: المکتبه العصریه للطباعه و النشر، ۲۰۰۶ م.

حتی او به عصر جاهلیت نیز می‌پردازد که علم و فرهنگ در آن اهمیتی نداشت. فقدان خواندن و نوشتن در آن جامعه، خود دلیل روشنی بر بی‌بهره بودن آنان از فرهنگ و دانش بود و آنان از علم و میراث مکتوب، محروم بودند.

[۱۶] امین، احمد، فجر الاسلام، ص۲۹، قاهره: المکتبه العصریه للطباعه و النشر، ۲۰۰۶ م.

او از عصر جاهلیت آغاز و تاثیر فرهنگ فارس و روم بر اعراب در آن دوره را بررسی می‌کند. همچنان‌که یهودیان و مسیحیانی که به جزیرهالعرب کوچ کردند و در آنجا سکونت گزیدند نیز در این فرهنگ بی‌تاثیر نبودند. تمام این عوامل در کنار یکدیگر عقلانیت عربی را در آن دوره شکل داد. همچنان‌که بعدها افکار یهودیان بر تفسیر قرآن توسط برخی فرقه‌ها اثر گذارد. احمد امین در این‌باره می‌گوید: اخبار یهودیانی که اسلام را پذیرفتند در میان مسلمانان راه یافت و در تفسیر قرآن نیز برای خود جایی باز کرد و مسلمانان تفسیر خود را با آن اخبار تکمیل می‌کردند و حتی بزرگان صحابه امثال ابن عباس نیز از این امر مستثنا نبود.

[۱۷] امین، احمد، فجر الاسلام، ص۲۰۱، قاهره: المکتبه العصریه للطباعه و النشر، ۲۰۰۶ م.

او شکل‌گیری عقلانیت را در تاریخ اسلام در دو حوزه بررسی می‌کند. تاثیری که عقلانیت و فرهنگ اسلامی از دیگران گرفت (کشورهایی که فتح می‌شدند مثل ایران و روم) و عوامل داخلی تاثیرگذار بر فرهنگ و عقلانیت.

[۱۸] امین، احمد، فجر الاسلام، ص۱۵۹ – ۱۶۰ قاهره: المکتبه العصریه للطباعه و النشر، ۲۰۰۶ م.

او عقلانیت شیعه را به دلیل اختیار باوری، اعتقاد به مخلوق بودن قرآن، حسن و قبح عقلی و اینکه افعال خدا بر اساس علل و اغراض و مصالح می‌باشد مورد تایید قرار می‌دهد.

[۱۹] امین، احمد، ضحی الاسلام، ج۳، ص۲۶۷ – ۲۶۸، قاهره: مکتبه الاسره، ۱۹۹۹ م.

عقلانیتی که امین به دنبال یافتن ردپای از آن در تاریخ جامعه اسلامی است عقلانیتی خردباور و اختیارگرا است که به جامعه اجازه پیشرفت را می‌دهد و صرفاً مرجع‌انگار و تقلیدی نیست.
احمد امین در رفتار خود نیز همواره عقلانیت‌باوری را سرمشق خود قرار داده بود. او با طه حسین و عبدالحمید العبادی استاد تاریخ دانشگاه اسکندریه پروژه‌های علمی بزرگی را در مورد تاریخ اسلامی تاریخ جنبش‌های فلسفی و دینی و همچنین زندگی عقلانی آغاز کرد تا قرائتی خردباورانه و عقلانیت‌گرا از اسلام ارائه دهد. اگرچه همواره تلاش می‌کرد تا جانب اعتدال را حفظ کرده در دام سوفسطاگرایی نیفتد.

[۲۰] امین، حسین احمد، فی بیت احمد امین، ص۱۴، قاهره: مکتبه مدبولی، ۱۹۸۹ م.

۵.۲ – خردگرایی و جنبش نومعتزله

تلاش احمد امین ارائه یک نظریه تلفیقی و یک تئوری است که هم باید به سنت پایبند باشد و هم روش‌شناسی خردگرایی را در پیش گیرد. این رویکرد او را به جریان نومعتزله و شیعه نزدیک می‌کند.

۵.۲.۱ – نوع نگرش به کلام و فلسفه

احمد امین به عنوان یکی از پیشتازان ورود به عرصه‌ تفکر متجدد، در نگرش خود نسبت به خردگرایی معتزله، از یک طرف آنان را به عنوان مدافعان اسلام ارج می‌نهد و از طرف دیگر بر این نکته اصرار دارد که آزاداندیشی معتزله تنها یک مانع را می‌پذیرد و آن هم فرض پیشینی وجود خداوند و حدودی است که وحی الهی تعیین می‌نماید. متکلم با وفاداری به حقیقت تلاش می‌کند تا دلایلی پیدا کند که صحت باورهای او را ثابت کند.

[۲۱] امین، احمد، ضحی الاسلام، ج۳، ص۱۸، قاهره: مکتبه الاسره، ۱۹۹۹ م.

اما قضیه در مورد فیلسوف فرق می‌کند. اگرچه فیلسوف همیشه نمی‌تواند خود را کاملاً از نفوذ گذشته و محیط پیرامون خلاص کند با این حال به اصل عینیت وفادار است و آن‌را پایه تحقیق خود قرار می‌دهد. فیلسوف باورها را کنار می‌گذارد. به بیانی دیگر «مقام فیلسوف در واقع مقام یک قاضی عادل است».

[۲۲] امین، احمد، ضحی الاسلام، ج۳، ص۱۸، قاهره: مکتبه الاسره، ۱۹۹۹ م.

احمد امین به معتزله به عنوان الگوی یک مسلمان «علمی» و «عینیت» باور توجه دارد:
«آنان به عقل آزادی عمل دادند تا بدون هیچ محدودیتی تمام مسائل را بررسی نماید… آنان هیچ حوزه خاصی را که مجاز به آزادی عمل نباشند معیّن نکردند و همچنین هیچ قلمروی را هم که در آن مجاز به آزادی عمل نباشند شناسایی نکردند».

[۲۳] امین، احمد، ضحی الاسلام، ج۳، ص۶۸، قاهره: مکتبه الاسره، ۱۹۹۹ م.

با این حال امین خردگرایی متکلمان را به دلیل حفظ اسلام و سنت گذشتگان و بنای علم بر پایه آنها مورد تایید قرار می‌دهد. امین می‌گوید این متکلمان خِردگرا بودند که فلسفه یونانی را به اسلام معرفی کردند. از نظر او کلام خردگرا با فلسفه اسلامی در این نکته فرق دارد که کلام به عنوان جزئی از نظام ناب تفکر اسلامی که قابل قیاس با فقه و علوم بلاغت است رشد کرده است. کلام نتیجه جریان ممتدی است که پرسش‌هایی را پشت سر هم مطرح می‌سازد. برخلاف آن، فلسفه همچون محصولی حاضر و آماده از یونانیان تحویل گرفته شده است. فلسفه تنها بدین‌معنا اسلامی است که مسلمانان در آن دخیل گشتند و شروحی به نگارش درآوردند:
«بنابراین ما تصدیق می‌کنیم که کلام اگرچه برخی عناصر فلسفه یونان را در خود دارد اما یک علم اسلامی است. ولی فلسفه‌ای را که کِندی و فارابی و ابن سینا به آن اشتغال داشتند نمی‌توانیم فلسفه اسلامی بخوانیم».

[۲۴] امین، احمد، ضحی الاسلام، ج۳، ص۲۰، قاهره: مکتبه الاسره، ۱۹۹۹ م.

بنابراین اساساً احمد امین فیومی فلسفه را الگویی برای تحقیقات علمی می‌داند که هیچ مانعی را نمی‌پذیرد. این الگو نمونه جذب یک‌سویه به سمت فرهنگ خارجی بود که با شعار «چیدن و پیوند زدن» وی تطابق نداشت بلکه فقط کاشتن و جای‌گیر کردن بود و با آرمان مطلوب او که ترکیب آنها بود مطابقت نداشت. هرچند او در روش‌شناسی ابزار فلسفی را وارد کلام می‌کند و الگوی تحقیقی را که مقید به عقاید جزمی نیست از فلسفه به کلام منتقل می‌نماید.

[۲۵] امین، احمد، فیض الخاطر، ج۵، ص۱۵۶، بیروت: دارالشروق، ۱۳۷۲ ق.

در واقع علم کلام مورد حمایت امین آمیزه‌ای از شیوه‌های متکلمان معتزلی و فلاسفه یونانی است.

[۲۶] امین، احمد، ضحی الاسلام، ج۳، ص۹، قاهره: مکتبه الاسره، ۱۹۹۹ م.

۵.۲.۲ – ترجیح معتزله

بی‌تردید فلاسفه عقاید خود را روی بقایای معتزلی بنا کردند ولی تا زمانی که مطابقت نظرات فلسفی با دین ضرورت نیافت خود را مشغول اسلام نکردند. «فلاسفه با وجود فلسفه‌ای که داشتند همچون نمایندگان یونانی در سرزمین اسلام بودند. فلاسفه کاری با علایق مردم نداشتند و علاقه‌ای هم به زندگی عادی مسلمانانی که در میانشان زندگی می‌کردند نداشتند؛ مگر زمانی که بحث و منازعه‌ای در می‌گرفت. از سوی دیگر معتزله‌ خواهان حکومت و اصلاحات بودند و تمایل داشتند که دیگران را هدایت کنند. معتزله به زندگی در حالت انزوا رضایت نداشتند».
بدین‌سان نوعی انگیزه اخلاقی هم وجود داشت که موجب شد احمد امین معتزله را به فلاسفه ترجیح دهد. در این‌باره وی می‌گوید:
«به همین دلیل من با این نظر موافق نیستم که فلاسفه نقش معتزله را برعهده گرفتند. در واقع فلاسفه هیچ‌گاه سلطه سنتی‌ها را به چالش نکشیدند. فلاسفه خدا را شکر می‌کردند که آنها را از دست این گروه در امان نگه داشته است. تنها آرزوی فلاسفه این بود که احساس خوشی که نسبت به تفکرات فلسفی خود درباره آخرت داشتند الی الابد پا برجا بماند».

[۲۷] امین، احمد، ضحی الاسلام، ج۳، ص۲۰۵، قاهره: مکتبه الاسره، ۱۹۹۹ م.

در مقابل، معتزله پیشروی به سوی آینده و تجدید حیات علمی و فرهنگی مسلمانان را تشویق می‌کردند:
«پس از واقعه محنت یا همان تفتیش عقاید، آرمان‌های معتزله نیرو و توان خود را از دست داد و حدود هزار سال مسلمانان زیر نفوذ سنتی‌ها قرار گرفتند. این مسئله تا زمان تجدید حیات فرهنگی معاصر به طول انجامید. این احیای فرهنگی جدید شک و آزمایش را می‌شناسد که هر دو از روش‌های معتزله است، چنانکه در آثار افرادی مانند نظام و جاحظ هویداست، به فرمانروایی عقل ایمان دارد، به اختیار و در نتیجه آن به مسئولیت بشر باور دارد و به آزادی بحث و تحقیق احترام می‌گذارد. در این احیای فرهنگی انسان با آگاهی از هویت شخصی خود زندگی می‌کند.»

[۲۸] امین، احمد، ضحی الاسلام، ج۳، ص۲۰۷، قاهره: مکتبه الاسره، ۱۹۹۹ م.

۵.۲.۳ – نقش معتزله در اندیشه

معتزله مفهوم جدید از خداوند رحیمی که به عدالت عشق می‌ورزد ارائه دادند که همین مسئله روح تحقیق را زنده کرد. امین معتقد است:
«معتزله‌ اندیشه را برانگیختند و آن را به انجام تحقیقات تحریک نمودند و آن‌را متوجه مشکلاتی کردند که پیش از آنان هیچ کس به آنها نپرداخته بود. آنان موضوعات بیشماری را در زمینه‌های کلامی، علوم طبیعی و سیاسی به بحث گذاشتند».

[۲۹] امین، احمد، ضحی الاسلام، ج۳، ص۹۴، قاهره: مکتبه الاسره، ۱۹۹۹ م.

۵.۲.۴ – نوع نگرش به فردگرایی

اقدام دیگر احمد امین بررسی رویکرد انسان‌مدارانه ابوحیّان توحیدی است. توحیدی از نظر احمد امین نمونه عالی فردی است که به جنبش فرهنگ‌پذیری تعلق داشت. طرفداری احمد امین از خردگرایی از یک‌سو و پایبندی او به منابع سنت از سوی دیگر برخی را بر آن داشت تا او را در زمره نومعتزله‌گرایان و یا متکلمان خِردگرا قرار دهند.

[۳۰] امین، احمد، ضحی الاسلام، ج۳، ص۲۰۷، قاهره: مکتبه الاسره، ۱۹۹۹ م.

با این حال احمد امین فردگرایی و هرمنوتیک محض و افراط در خِردگرایی را غیرقابل قبول می‌داند و قوانین و عرف را برای ثبات جامعه لازم می‌داند. فردگرایی محض روش سوفسطائیان بود. وی در کتاب قصه الفلسفه الیونانیه که به همراه زکی نجیب محمود آن‌را به نگارش درآورد به تاریخچه فلسفه می‌پردازد. او در این کتاب سوفسطائی‌گرایی را دامی بر سر راه عقلانیت‌باوری و خردگرایی و همچنین هرمنوتیک می‌داند.
به نوشته احمد امین از ویژگی‌های سوفسطائیان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. آنها انسان را مقیاس هر چیزی می‌دانند؛
۲. عقل حکم مطلق را در هر مسئله می‌تواند بدهد؛
۳. همه باورها و تقالید سنتی و میراث باید به بوته حکم و آزمایش عقلی درآید؛
۴. هرمنوتیکی که فرد را از لحاظ آزادی و استقلال اساس و بنیان هر پیشرفتی می‌داند؛
۵. آنها هم اثبات‌گرا بودند و هم ابطال‌گرا یعنی هم از اثبات سخن استقبال می‌کردند و هم از ابطال آن.
بنابراین به اعتقاد امین هدف آنها جست‌وجوی حقیقت نبود بلکه اقناع و تاثیر کلامی بود.

[۳۱] امین، احمد و زکی نجیب محمود، قصه الفلسفه الیونانیه، ص۹۳، قاهره: اللجنه التالیف و الترجمه و النشر، ۱۹۳۵ م.

خردگرایی و هرمنوتیک سوفسطائیان سنت را به طور کامل کنار می‌گذارد. در حوزه سیاست و اخلاق نیز آنها معتقد بودند، ماهیت و طبیعت انسانی است که رفتار را شکل می‌دهد. بنابراین هر رفتار برای آن شخص درست به شمار می‌آید و معیار واحدی برای درستی و اشتباهی رفتار وجود ندارد. به دلیل عدم وجود معیار آنها قوانین عام را نیز رد می‌کنند. آنها معتقدند عدالت عامی وجود ندارد بنابراین قانونی نمی‌تواند بر پایه عدالت وضع شود. در حالی که بروتاگوراس قوانین را مرحله انتقالی از بربریت به تمدن می‌داند. در این زمینه مسئله ترسیم حدود فردگرایی و کل‌گرایی پیش می‌آید. امین عرف و قانون را ضامن لازم برای حفظ استقرار جامعه می‌داند و آن‌را حدودی در برابر هرمنوتیک می‌داند.

[۳۲] امین، احمد و زکی نجیب محمود، قصه الفلسفه الیونانیه، ص۹۹-۱۰۰، قاهره: اللجنه التالیف و الترجمه و النشر، ۱۹۳۵ م.

۵.۳ – جامعه‌شناسی تاریخی

شیوه احمد امین در بررسی تاریخ اسلام استفاده از روش‌شناسی ترکیبی علوم اجتماعی و تاریخ است. او خود در مقدمه کتاب یوم الاسلام می‌گوید:
«می‌خواستم در این کتاب اصول اسلام را در جریان وقایعی که برای آن رخ داد بررسی کنم، چه وقایعی که به ضرر آن بود و چه وقایعی که به نفع آن بود. همچنین تعامل آن‌را با دیگر ادیان در دوره غلبه آن و در دوره ضعف آن مورد مطالعه تطبیقی و مقایسه‌ای قرار دهم.»

[۳۳] امین، احمد، یوم الاسلام، ص۴-۱، بیروت: دارالکتاب العربی، ۱۹۵۲ م.

۵.۳.۱ – اهداف

احمد امین با استفاده از تاریخ سعی در کنترل متغیرها داشت و مسائل جامعه‌شناختی را در سیر تاریخی آنها مورد بررسی قرار داد. او هدف خود را از این مطالعات این‌گونه مطرح می‌کند. اول: تبیین ذات و اصول اسلام و ویژگی‌های تاریخی آن، و دوم: کشف دلایل ضعف امروزی مسلمانان.
به اعتقاد او بسیاری از رهبران اسلامی در جست‌وجوی دلایل ضعف مسلمانان رنج‌ها بردند اما بهترین راه برای شناخت دلایل ضعف بازگشت به تاریخ است تا رویدادهایی که عامل این ضعف بودند شناسایی شوند.

[۳۴] امین، احمد، یوم الاسلام، ص۳، بیروت: دارالکتاب العربی، ۱۹۵۲ م.

رویکرد او در این کتاب و دیگر کتاب‌های مربوط (فجر الاسلام، ضحی الاسلام و ظهر الاسلام) رویکردی هنجاری است و به دنبال شناخت نقاط ضعف و برطرف نمودن آنهاست.

۵.۳.۲ – انتقادات به امین

رویکرد جامعه‌شناختی تاریخیِ صرف وی در مطالعه اسلام انتقاداتی را به دنبال داشت چرا که به اعتقاد متفکرانی چون مطهری، نیاز بود برای بررسی اصول اسلام، او بر علوم دینی نیز تسلط می‌یافت تا مطالعات او جامع‌تر شود. مرتضی مطهری مشکل احمد امین را در توضیح مسئله جبر و اختیار عنوان می‌کند و در خصوص وی می‌نویسد:
«بعضی از دانشمندانی که در عصر ما زندگی می‌کرده‌اند با آنکه از لحاظ طرز تفکر اجتماعی و تجزیه و تحلیل آن مسائل از خود شایستگی نشان می‌دهند، وقتی که به این‌گونه مسائل می‌رسند همان‌اندازه دچار سرگیجه می‌شوند که متکلمان می‌شدند.»
برای نمونه، پاورپوینت کامل احمد امین مصری ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint صاحب کتاب‌های فجر الاسلام، ضحی الاسلام، ظهر الاسلام و یوم الاسلام را می‌توان ذکر کرد. احمد امین در بررسی‌های اجتماعی تا حد زیادی از خود شایستگی نشان می‌دهد، اما در این گونه مسائل همان‌ اندازه ناتوان است که متکلمان ناتوان بوده‌اند. احمد امین در آخر فجر الاسلام فصلی تحت عنوان جبر و قدر باز کرده است، اما مجموعاً فهمیده می‌شود که از نظر او اعتقاد به تقدیر با عقیده جبر مساوی است.

[۳۵] ر. ک.، امین، احمد، فجر الاسلام، بیروت: دارالکتاب العربی، چاپ یازدهم، ۱۹۷۵ م.

«احمد امین باور نمی‌کند که اخبار تقدیر صحتی داشته باشد، همان‌طوری که نمی‌تواند باور کند نهج‌البلاغه از حضرت علی (علیه‌السلام) است. البته او از این جهات گناهکار نیست، سرمایه علمی او به او اجازه قبول نمی‌دهد. اصولاً باید دانست دانشمندی که سرمایه‌اش منحصر به علوم اجتماعی است، چه اروپایی و چه مصری و چه ایرانی، هرگز قادر نیست با آن سرمایه در تاریخ معارف اسلامی اظهارنظر کند. تاریخ‌نویسان و شرق‌شناسان اروپایی هر وقت در این مسئله اظهارنظر کرده‌اند، یا رسماً اسلام را یک دین جبری معرفی کرده‌اند یا مدعی شده‌اند که عقیده قضا و قدر در قرآن نیست و در صدر ا