توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل آیت الله سید محسن طباطبائی حکیم ۱۱۲ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۱۲ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل آیت الله سید محسن طباطبائی حکیم ۱۱۲ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل آیت الله سید محسن طباطبائی حکیم ۱۱۲ اسلاید در PowerPoint :

سید محسن حکیم

برای دیگر کاربردها، آیت‌الله حکیم (ابهام‌زدایی) را ببینید.

سید محسن طباطبایی حکیم (۱۳۰۶-۱۳۹۰ق)، فقیه مجاهد عراقی و مرجع تقلید شیعیان در قرن چهاردهم هجری قمری بود.
وی از بزرگانی چون ملا محمدکاظم خراسانی، آقا ضیاء عراقی، شیخ علی جواهری، میرزا حسین نائینی، سید ابوتراب خوانساری، بهره برده و به درجه اجتهاد رسید و در اخلاق از سید محمدسعید حبّوبی، باقر قاموسی، سید علی قاضی استفاده کرد. او در جریان جنگ جهانی اول در مقابه با عثمانی، فرمانده بخشی از عراقیات را بر عهده داشت. ایشان پس از آیت الله بروجردی مرجعیت عام شیعیان را عهده‌دار شد و خدمات بسیاری را برای حوزه‌های علمیه و شیعیان انجام داد که مبارزه با مارکسیسم، ساماندهی حوزه‌های علمیه، خدمات فرهنگی، رفاهی، اجتماعی، پشتیبانی از نشریات و نویسندگان، حل مسائل اجتماعی و سیاسی مسلمانان و رفع منازعات فرقه‌ای و مذهبی، از جمله خدمات این عالم بزرگ بود. ایشان دخالت در امور سیاسی را از وظایف دینی می‌دانست و در اموری که در جهت کاهش مشکلات مردم و آسایش آنان بود اقدام می‌کرد و نسبت به مسائل سیاست خارجی هم حساس بوده و در مواقع لازم اقداماتی را انجام می‌داد. از این عالم بیش از چهل تالیف برجای مانده و کتاب مستمسک العروه الوثقی از آثار مشهور اوست.

فهرست مندرجات

۱ – تاریخ ولادت
۲ – پدر و سرپرست
۳ – دلیل شهرت به حکیم
۴ – تحصیلات و اساتید
۵ – شرکت در جهاد
۶ – تدریس و شاگردان
۷ – مرجعیت
۸ – اقدامات در راستای مرجعیت
۹ – اقدامات در سامان‌دهی حوزه
۱۰ – مبارزه با کمونیسم
۱۱ – در عرصه سیاست
۱۱.۱ – در سیاست خارجی
۱۲ – وفات
۱۳ – شیوه استنباط احکام شرعی
۱۴ – آثار
۱۴.۱ – مستمسک العروه الوثقی
۱۴.۲ – حقائق‌الاصول
۱۴.۳ – نهج‌الفقاهه
۱۴.۴ – منهاج‌الصالحین
۱۴.۵ – سایر آثار
۱۴.۶ – رساله‌های عملیه
۱۵ – فهرست منابع
۱۶ – پانویس
۱۷ – منبع

۱ – تاریخ ولادت

سید محسن حکیم در عید فطر ۱۳۰۶ در نجف، در خاندانی که در عراق شهرت فراوان داشتند، به دنیا آمد. (در کتاب اعیان الشیعه، نجوم امت، الامام محسن ‌الحکیم، الاعلام للزرکلی و موسوعه طبقات الفقهاء

[۱] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۹، ص۵۶.

[۲] باقری ‌بیدهندی، ناصر، نجوم امت: آیت‌ اللّه العظمی حاج سید محسن حکیم (رضوان‌اللّه‌علیه)، ج۱، ص۶۳، نورعلم، دوره ۲، ش ۲ (دی ۱۳۶۶).

[۳] عدنان ابراهیم سراج، الامام محسن ‌الحکیم: ۱۸۸۹ـ ۱۹۷۰م، ج۱، ص۲۲، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.

[۴] عدنان ابراهیم سراج، الامام محسن ‌الحکیم: ۱۸۸۹ـ ۱۹۷۰م، ج۱، ص۲۷، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.

[۵] زرکلی، خیرالدین، الاعلام للزرکلی، ج۵، ص۲۹۰، بیروت ۱۹۹۹.

[۶] اللجنه العلمیه فى مؤسسه الإمام الصادق، موسوعه طبقات الفقهاء، ج۱۴، ص۵۰۹، تحت اشراف جعفر سبحانی، قم: مؤسسه الامام‌الصادق، ۱۴۱۸-۱۴۲۴.

محل ولادت او را بنت جبیل لبنان دانسته‌اند.)

۲ – پدر و سرپرست

پدر سید محسن، مهدی ‌بن صالح طباطبائی نجفی، مشهور به سید مهدی حکیم،

[۷] حسینی ‌اشکوری، احمد، الامام الحکیم السید محسن الطباطبائی، ج۱، ص۱۷-۲۱، نجف ۱۳۸۴.

عالم دینی بود. سید محسن در شش سالگی پدرش را از دست داد و برادر بزرگش، سید محمود، سرپرستی او را بر عهده گرفت.

۳ – دلیل شهرت به حکیم

در قرن دهم امیر سید علی، پزشک ویژه شاه عباس صفوی، همراه پادشاه به زیارت مرقد امیرمؤمنان علی (علیه‌السلام) شتافت. فضای معنوی این شهر آسمانی چنان قلب پاک پزشک دربار را شیفته ساخت که بی‌اختیار به تقاضای اهالی نجف پاسخ مثبت داده، برای همیشه خادم آستان علی (علیه‌السلام) و حکیم ساکنان حریم آن امام راستین شد. بدین‌ترتیب سید علی به «حکیم» شهرت یافت و این نام را برای همیشه در فرزندانش به یادگار نهاد.

[۸] حسینی ‌اشکوری، احمد، الامام الحکیم السید محسن الطباطبائی، ترجمه مصباح نجفی، ص۴۳-۴۱.

۴ – تحصیلات و اساتید

سید محسن حکیم از هفت سالگی قرائت قرآن و خواندن و نوشتن و از نُه سالگی تحصیل علوم دینی را آغاز کرد.
درس‌های مقدماتی، مانند ادبیات عرب و منطق و برخی متون اصول فقه (مانند قوانین و معالم) و نیز برخی متون فقهی (مانند شرایع و لمعه) را نزد برادرش، سید محمود، و دروس مقاطع بالاتر را نزد افراد دیگری چون صادق جواهری و صادق بهبهانی خواند. در ۱۳۲۷، فراگیری دروس عالی حوزه (دوره خارج) را آغاز کرد و نزد آخوند ملا محمدکاظم خراسانی، آقا ضیاء عراقی، شیخ علی جواهری، میرزا حسین نائینی و سید ابوتراب خوانساری، فقه و اصول و رجال را فرا گرفت و به درجه اجتهاد رسید.
او در اخلاق، از سید محمدسعید حبّوبی، باقر قاموسی، سید علی قاضی و شیخ علی قمی بهره برد. در این میان انس و مراوده با حبّوبی ــ که خود از استاد بزرگ اخلاق، ملا حسینقلی همدانی، بسیار متأثر بود ــ در بنای شخصیت حکیم نقش به ‌سزایی داشت.

[۹] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۹، ص۵۶.

[۱۰] حسینی ‌اشکوری، احمد، الامام الحکیم السید محسن الطباطبائی، ج۱، ص۲۴-۲۶، نجف ۱۳۸۴.

[۱۱] حسینی ‌اشکوری، احمد، الامام الحکیم السید محسن الطباطبائی، ج۱، ص۳۳، نجف ۱۳۸۴.

[۱۲] عدنان ابراهیم سراج، الامام محسن ‌الحکیم: ۱۸۸۹ـ ۱۹۷۰م، ج۱، ص۲۷-۲۸، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.

[۱۳] عدنان ابراهیم سراج، الامام محسن ‌الحکیم: ۱۸۸۹ـ ۱۹۷۰م، ج۱، ص۴۱ـ۴۴، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.

[۱۴] عدنان ابراهیم سراج، الامام محسن ‌الحکیم: ۱۸۸۹ـ ۱۹۷۰م، ج۱، ص۵۳ـ۵۹، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.

[۱۵] انصاری، مرتضی، زندگانی و شخصیت شیخ انصاری قدس سره، ج۱، ص۴۹۲، قم ۱۳۷۳ش.

۵ – شرکت در جهاد

سال ۱۳۳۲ برای بیشتر مردم جهان بسیار تلخ و دشوار بود. آتش نخستین نبرد جهانی هر روز شعله‌ورتر می‌شد. هر چند شیعیان همواره از بی‌مهری دولت عثمانی رنج می‌بردند، ولی این مسأله هرگز آنان را از انجام وظیفه باز نداشت. فقیهان بزرگ نجف جهاد با کافران بریتانیایی را واجب خواندند

[۱۶] علوی، حسن، الشیعه و الحکومه القومیه فی العراق، ص۶۷ ـ ۷۳.

و خود پیشتر از دیگران رهسپار جبهه‌های نبرد شدند. یکی از پژوهشگران در این‌باره می‌نویسد:
نیروهای مجاهدان در جبهه شعیبیه ۱۸۰۰۰ تن و در منطقه قرنه ۴۰۰۰۰ نفر بود. رهبران مردمی مجاهدان را در سه جبهه مستقر کرده بودند: جبهه مرکزی قونه به فرماندهی شیخ الشریعه اصفهانی، مهدی حیدری، مصطفی کاشانی. جبهه راست شعیبیه به رهبری مجتهدانی مانند سید محمدسعید حبوبی، سید محسن حکیم و باقر حیدر؛ جبهه پشت، هویزه به رهبری حضرات آیات مهدی خالصی، محمد خالصی، جعفر شیخ راضی، عبدالکریم جزایری و عیسی کمال‌الدین.

[۱۷] علوی، حسن، الشیعه و الحکومه القومیه فی العراق، ص۶۳- ۶۷.

سید محمدسعید، که به سبب کهولت سن توان اداره چنین سپاهی در خویش نمی‌دید، مهر ویژه خویش به سید محسن حکیم سپرده، او را بدین امر خطیر گماشت و به رزمندگان گفت:
آقای حکیم، حفظه الله، امین و مورد اعتماد من است. هر حکمی کند باید انجام گیرد.

[۱۸] حسینی ‌اشکوری، احمد، الامام الحکیم السید محسن الطباطبائی، ترجمه مصباح نجفی، ص۹-۹۱.

این کردار سید محمدسعید حبوبی مال‌های بسیاری، تحت عنوان هدایای مردمی و کمک‌های دولت عثمانی، سمت سید محسن گسیل داشت ولی فرزند پارسای خاندان حکیم هرگز از آن مال‌ها به سود خویش بهره نگرفت و حتی اسبی برای استفاده خود در جبهه تهیه نکرد.

[۱۹] حسینی ‌اشکوری، احمد، الامام الحکیم السید محسن الطباطبائی، ترجمه مصباح نجفی، ص۹-۹۱.

به گونه‌ای که چون عثمانیان و عشایر از جبهه شعیبیه عقب نشسته، حبوبی و حکیم را همراه تعدادی اندک در برابر متجاوزان تنها نهادند، حبوبی از حکیم خواست تا خود را به ستاد فرماندهی رسانده، کسب تکلیف کند. ولی دریغ که سید محسن اسب نداشت و از هر که تقاضای چارپا کرد با پاسخ منفی روبرو شد،

[۲۰] حسینی ‌اشکوری، احمد، الامام الحکیم السید محسن الطباطبائی، ترجمه مصباح نجفی، ص۹-۹۱.

زیرا موفقیت دشوار بود و اسب برترین وسیله گریز، سید محمدسعید ناگزیر اسب خویش را در اختیار حکیم قرار داد و گفت: اگر حکیم سالم بماند و من هلاک شوم مانعی ندارد. وجود او سودمندتر است. روزی خواهد آمد که او به ریاست می‌رسد.

[۲۱] حسینی ‌اشکوری، احمد، الامام الحکیم السید محسن الطباطبائی، ترجمه مصباح نجفی، ص۹-۹۱.

به هر حال هجوم سنگین نیروهای بریتانیا سرانجام مجاهدان را عقب راند. در ناصریه سید محمدسعید بیمار شده، چشم از جهان فرو بست. اندکی بعد ناصریه سقوط کرد

[۲۲] حسینی ‌اشکوری، احمد، الامام الحکیم السید محسن الطباطبائی، ترجمه مصباح نجفی، ص۹-۹۱.

و حکیم با درس‌های نوینی که آموخته بود، به نجف بازگشت.

۶ – تدریس و شاگردان

حکیم از ۱۳۳۳، پس از بازگشت از جهاد، تدریس دوره سطح حوزه و از ۱۳۳۷ یا ۱۳۳۸ تدریس دوره خارج فقه و اصول را آغاز کرد و در بیش از نیم قرن تدریس، شاگردان فراوانی تربیت کرد.
شماری از مشهورترین شاگردان او عبارت‌اند از: فرزندش سید یوسف حکیم، محمدتقی آل‌فقیه از علمای مشهور لبنان (متوفی ۱۳۷۸ش)، سید اسماعیل صدر، سید محمدتقی بحرالعلوم، سید محمدباقر صدر، محمدعلی قاضی طباطبائی، سید علی حسینی سیستانی، سید اسداللّه مدنی، محمدمهدی شمس‌الدین، محمدحسین فضل‌اللّه، حسین وحید خراسانی، سید موسی صدر، سید حسن خرسان، سید حسین مکی عاملی، محمدتقی تبریزی، نصراللّه شبستری و سید سعید حکیم.

[۲۳] باقری ‌بیدهندی، ناصر، نجوم امت: آیت‌ اللّه العظمی حاج سید محسن حکیم (رضوان‌اللّه‌علیه)، ج۱، ص۶۵، نورعلم، دوره ۲، ش ۲ (دی ۱۳۶۶).

[۲۴] عدنان ابراهیم سراج، الامام محسن ‌الحکیم: ۱۸۸۹ـ ۱۹۷۰م، ج۱، ص۵۹-۶۰، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.

(برای فهرست تفصیلی شاگردان رجوع شود به کتاب الامام المجاهد السید محسن الحکیم و اساطین المرجعیه العُلیا فی النجف الاشرف.

[۲۵] فیاض‌حسینی، هاشم، الامام المجاهد السید محسن الحکیم، ج۱، ص۲۱ـ۲۹، (لندن) ۱۴۲۰/ ۱۹۹۹.

[۲۶] علی‌صغیر، محمدحسین، اساطین المرجعیه العُلیا فی النجف الاشرف، ج۱، ص۱۲۶ـ۱۲۹، بیروت ۱۴۲۴/۲۰۰۳.

)

۷ – مرجعیت

پس از درگذشت نائینی (۱۳۱۵ش) برخی مقلدان او به حکیم رجوع کردند و پس از درگذشت سید ابوالحسن اصفهانی (۱۳۲۵ش) مرجعیت او تثبیت شد و پس از درگذشتِ حاج‌ آقا حسین بروجردی (۱۳۴۰ش)، مرجعیت عام یافت.

[۲۷] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۹، ص۵۶.

[۲۸] بامداد، مهدی، شرح‌حال رجال ایران در قرن ۱۲ و ۱۳ و ۱۴ هجری، ج۵، ص۱۹۰، تهران ۱۳۵۷ش.

[۲۹] فیاض‌حسینی، هاشم، الامام المجاهد السید محسن الحکیم، ص۲۹-۳۱،(لندن) ۱۴۲۰/ ۱۹۹۹.

به گفته فرزندش، محمدباقر حکیم،

[۳۰] حکیم، محمدباقر، مرجعیه الامام الحکیم قدّس سرّه: نظره تحلیلیه شامله، ج۱، ص۳۳-۳۴، قم ۱۴۲۴.

او برای ایفای درست این مسئولیت، با ایجاد تحول، نهادی منسجم با تشکیلاتی منظم سامان داد و ذیل این نهاد، مؤسسات گوناگون مذهبی، فکری، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و جهادی تشکیل داد و مدارس علمی و کتابخانه‌های فراوانی تأسیس کرد و عالمان بسیاری را در خدمت این اهداف به کار گرفت و هماهنگ ساخت.

۸ – اقدامات در راستای مرجعیت

شماری از اقدامات حکیم عبارت‌اند از: احداث یا بازسازی و مرمت ده‌ها مسجد، حسینیه و بنای فرهنگی، تأسیس کتابخانه‌ای عمومی در نجف به نام مکتبه آیهاللّه الحکیم العامه و به‌تدریج، ایجاد شعبه‌هایی از آن در برخی شهرهای عراق و نیز در کشورهایی چون اندونزی، ایران، بحرین، پاکستان، سوریه، لبنان، مصر و هند، پشتیبانی مادّی و معنوی از نشریاتی مانند الاضواء، رساله الاسلام، النجف، الایمان، الثقافه الاسلامیه و سلسله کتاب‌ها و جزوه‌هایی با عنوان «مِنْ هُدَی النجف» و نویسندگان آنها و نیز حمایت از نویسندگان، خطیبان، ادیبان و شاعرانی که فرهنگ اسلامی را گسترش می‌دادند و با اندیشه‌های الحادی و کمونیستی یا انحرافی مقابله می‌کردند.

[۳۱] باقری ‌بیدهندی، ناصر، نجوم امت: آیت‌اللّه العظمی حاج سید محسن حکیم (رضوان‌اللّه‌علیه)، ج۱، ص۶۴، نورعلم، دوره ۲، ش ۲ (دی ۱۳۶۶).

[۳۲] عدنان ابراهیم سراج، الامام محسن ‌الحکیم: ۱۸۸۹ـ ۱۹۷۰م، ج۱، ص۱۳۳-۱۳۵، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.

[۳۳] فیاض‌حسینی، هاشم، الامام المجاهد السید محسن الحکیم، ج۱، ص۳۷-۳۹، (لندن) ۱۴۲۰/ ۱۹۹۹.

او به نقشِ محوری مرجعیت در حل مسائل اجتماعی و سیاسی مسلمانان و رفع منازعات فرقه‌ای و مذهبی، توجه ویژه‌ای داشت و آن‌جا که مصلحت مسلمانان ایجاب می‌کرد موضع‌گیری می‌نمود و در صدد حل اندیشمندانه مسائل برمی‌آمد. فرستادن هیئتی به هند برای رفع اختلاف میان عالمان آن دیار، موضع‌گیری در اعتراض به قتل‌عام مسلمانان پاکستان، پشتیبانی از تأسیس المجلس الاسلامی الشیعی الاعلی در لبنان و موضع‌گیری درباره اخوان‌ المسلمین مصر نمونه‌هایی از اقدامات او بودند.

[۳۴] عدنان ابراهیم سراج، الامام محسن ‌الحکیم: ۱۸۸۹ـ ۱۹۷۰م، ج۱، ص۱۶۸-۱۷۴، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.

[۳۵] حکیم، محمدباقر، مرجعیه الامام الحکیم قدّس سرّه: نظره تحلیلیه شامله، ج۱، ص۳۴-۳۵، قم ۱۴۲۴.

۹ – اقدامات در سامان‌دهی حوزه

در دوره زعامت آیت‌ اللّه حکیم و با کوشش او حوزه‌های علمی شیعه، به ویژه حوزه نجف، به پیشرفت کمّی و کیفی چشمگیری دست یافتند و امور اداری آن‌ها نظم بهتری یافت.
تعدادی از اقدامات او در این‌باره بدین قرار است:
برنامه‌ریزی و تلاش به منظور افزایش شمار طلاب، چنان‌که فقط در حوزه نجف شمار طلاب از ۱۲۰۰ تن به حدود ۸۰۰۰ تن رسید، تأسیس مدرسه علوم اسلامی و غنا بخشیدن به دروس حوزه با برقراری درس‌هایی چون فلسفه، کلام، تفسیر و اقتصاد، برنامه‌ریزی برای آشنا شدن طلاب با اندیشه‌های الحادی، مانند مارکسیسم، و توجه دادن بزرگان حوزه به خطر آنها؛ تمرکززدایی از حوزه و گسترش حوزه‌های علمیه در شهرها و مناطق دوردست و سایر کشورها، مانند پاکستان، عربستان و کشورهای افریقایی و اهتمام به تسهیلات و ملزومات تحصیل و اسکان طلاب خارجی، از جمله اختصاص مدرسه‌ای در نجف به طلاب هندی و مدرسه‌ای به طلاب افغانی و تبتی.

[۳۶] باقری ‌بیدهندی، ناصر، نجوم امت: آیت‌ اللّه العظمی حاج سید محسن حکیم (رضوان‌اللّه‌علیه)، ج۱، ص۶۴، نورعلم، دوره ۲، ش ۲ (دی ۱۳۶۶).

[۳۷] بَهادلی، علی‌احمد، الحوزه العلمیه فی‌ النجف: معالمها و حرکتها الاصلاحیه، ج۱، ص۳۴۲، ۱۳۳۹-۱۴۰۱ه/ ۱۹۲۰-۱۹۸۰م، بیروت ۱۴۱۳/ ۱۹۹۳.

[۳۸] عدنان ابراهیم سراج، الامام محسن ‌الحکیم: ۱۸۸۹ـ ۱۹۷۰م، ج۱، ص۱۵۳-۱۵۴، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.

۱۰ – مبارزه با کمونیسم

آیت الله حکیم معارض سرسخت کمونیسم بود. پس از کودتای عبدالکریم قاسم در عراق و به قدرت رسیدن او در ۱۳۳۷ش/ ۱۹۵۸، برای ترویج افکار کمونیستی و تصویب قوانین ناسازگار با احکام فقهی، از جمله قانون احوال شخصیه عراق (مصوب ۱۳۳۸ش/۱۹۵۹)، زمینه مناسبی فراهم شد. آیت الله حکیم رسماً به تصویب این قانون اعتراض کرد و عالمان و خطیبان را به آگاه کردن مردم از ماهیت ضددینی آن فراخواند.
او همچنین با صدور دو فتوای تاریخی در ۱۳۳۸ش، پیوستن به حزب کمونیست را شرعاً غیرمجاز و در حکم کفر و الحاد یا ترویج کفر و الحاد دانست. در پی این فتوا، دیگر عالمان نجف نیز فتواهای مشابه دادند و سرانجام عبدالکریم قاسم را به عذرخواهی واداشتند.

[۳۹] عدنان ابراهیم سراج، الامام محسن ‌الحکیم: ۱۸۸۹ـ ۱۹۷۰م، ج۱، ص۲۱۷، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.

[۴۰] عدنان ابراهیم سراج، الامام محسن ‌الحکیم: ۱۸۸۹ـ ۱۹۷۰م، ج۱، ص۲۲۵، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.

[۴۱] عدنان ابراهیم سراج، الامام محسن ‌الحکیم: ۱۸۸۹ـ ۱۹۷۰م، ج۱، ص۳۲۰، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.

[۴۲] فیاض‌حسینی، هاشم، الامام المجاهد السید محسن الحکیم، ج۱، ص۶۷ـ۶۹، (لندن) ۱۴۲۰/ ۱۹۹۹.

[۴۳] پانویس، حرزالدین، محمد، معارف الرجال فی تراجم العلماء و الادباء، ج۳، ص۱۲۲، قم ۱۴۰۵.

۱۱ – در عرصه سیاست

آیت الله حکیم نه تنها از امور سیاسی دوری نمی‌کرد بلکه دخالت در این امور را، اگر به اصلاح آن‌ها و کاهش مشکلات مردم و آسایش بیش‌تر آنان کمک می‌کرد، وظیفه دینی می‌دانست.

[۴۴] حسینی ‌اشکوری، احمد، الامام الحکیم السید محسن الطباطبائی، ج۱، ص۷۰، نجف ۱۳۸۴.

او در تأسیس و تثبیت جماعت العلماء فی النجف الاشرف، که تشکلی سیاسی ـ حوزوی بود، نقش اساسی داشت و از تشکیل احزاب اسلامی با شرایطی حمایت می‌کرد.

[۴۵] عدنان ابراهیم سراج، الامام محسن ‌الحکیم: ۱۸۸۹ـ ۱۹۷۰م، ج۱، ص۱۱۶-۱۱۸، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.

[۴۶] عدنان ابراهیم سراج، الامام محسن ‌الحکیم: ۱۸۸۹ـ ۱۹۷۰م، ج۱، ص۱۹۷-۲۰۱، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.

در مسائل داخلی، او اعتراض به دولت و تلاش برای اصلاح عملکرد آن را لازم می‌شمرد. برخی اقدامات او در این‌باره عبارت بودند از:
سفر به بغداد در ۱۳۴۲ش/ ۱۹۶۳ در اعتراض به رژیم بعثی حکومت عبدالسلام عارف و، به سبب حبس و شکنجه مخالفان، اعتراض شدید به سبب سیاست طایفه‌گرایی، تبعیض مذهبی و تفرقه‌افکنی و نیز تصویب قانون ملی‌سازی برخی از شرکت‌های تجاری در ۱۳۴۳ش/ ۱۹۶۴، که به تضعیف قدرت مالی شیعیان می‌انجامید.
واکنش شدید به تصمیم حکومت عارف در سرکوب کردهای شمال عراق (به استناد فتوای شماری از عالمان اهل سنّت، به بهانه تجزیه‌طلبی و خروج کردن آنان بر حکومت). آیت الله حکیم با فتوا دادن به جایز نبودن جنگ با کردها، از کشتار آنان جلوگیری کرد.

[۴۷] بیاتی، حامد، المرجعیه الدینیه و دورها القیادی السیدمحسن الحکیم نموذجاً، فی ضوء الوثائق السریه البریطانیه ۱۹۶۳ـ۱۹۶۶م، ج۱، ص۵۵۱.

۱۱.۱ – در سیاست خارجی

در مسائل خارجی، آیت الله حکیم در قبال مسئله فلسطین حساسیت ویژه‌ای داشت. او در برابر تهاجم صهیونیست‌ها در ۱۳۴۶ش/۱۹۶۷ به فلسطین، همه مسلمانان را به ایستادگی و بسیج همه امکانات فراخواند، به رسمیت شناختن اسرائیل از جانب حکومت وقت ایران را محکوم کرد و در حادثه آتش زدن مسجدالاقصی در ۱۳۴۸ش/۱۹۶۹ با صدور بیانیه‌ای، مسئولیت شرعی و تاریخی مسلمانان را در برابر صهیونیست‌ها یادآور شد.

[۴۸]