توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل بلال بن رباح حبشی جمحی ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل بلال بن رباح حبشی جمحی ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل بلال بن رباح حبشی جمحی ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

بلال حبشی

برای دیگر کاربردها، بلال (ابهام‌زدایی) را ببینید.

بِلال‌ِ حَبَشی‌، از نخستین‌ گروندگان‌ به‌ اسلام، اولین‌ مؤذن‌، خادم‌ و صحابی‌ پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) می‌باشد‌.

فهرست مندرجات

۱ – معرفی اجمالی
۲ – آشنایی با پیامبر
۲.۱ – بلال هم سن ابوبکر
۳ – مالک بلال
۴ – شکنجه‌های طاقت‌فرسا
۵ – رهایی از بردگی
۵.۱ – اقوال
۶ – از نخستین گروندگان به اسلام
۶.۱ – اولین برده مؤمن
۷ – هم‌نشینی پیامبر در مسجدالحرام
۸ – نخستین‌ مؤذن‌ در تاریخ‌ اسلام‌
۹ – عنایت خاص پیامبر به بلال
۱۰ – پیمان برادری
۱۱ – خدمت‌گذار و همراه پیامبر
۱۲ – انتقام بلال از امیه
۱۳ – اهل‌ صفه‌
۱۴ – آیات در شان بلال
۱۵ – از نخستین مهاجران به مدینه
۱۶ – همراهی پیامبر در غزوات
۱۷ – خزانه‌داری بلال
۱۸ – ازدواج بلال
۱۸.۱ – اقوال در ازدواج بلال
۱۹ – اذان بلال
۱۹.۱ – عدم تاخیر در اذان بلال
۱۹.۲ – صوت بلال
۱۹.۳ – مؤذن بالای کعبه
۱۹.۴ – اذان بلال بعد از پیامبر
۲۰ – شرکت در جنگ‌ها و فتوحات
۲۱ – عمرهالقضاء و حجه الوداع
۲۱.۱ – همراه پیامبر در حجه‌الوداع
۲۲ – بلال پس از پیامبر
۲۲.۱ – جهاد پس از رحلت پیامبر
۲۲.۲ – تعبیر عمر بن خطاب
۲۳ – وفات
۲۳.۱ – اقوال در وفات
۲۴ – علاقه پیامبر به بلال
۲۵ – نماز بلال
۲۶ – مساجدی با نام بلال
۲۷ – بلال دوستدار اهل بیت
۲۸ – بلال و ارتباط با اهل بیت
۲۹ – جایگاه بلال نزد امامان شیعه
۳۰ – فرزندان
۳۱ – روایات بلال
۳۱.۱ – راویان از بلال
۳۲ – پانویس
۳۳ – منبع

۱ – معرفی اجمالی

از زندگی‌ او پیش‌ از گرویدن‌ به‌ اسلام‌ اطلاعی‌ در دست‌ نیست‌، جز آنکه‌ برخی‌ از منابع‌ او را، بی‌آنکه‌ از پدرش‌ یاد کنند، از زادگان‌ مولدان‌ بنی‌ جُمَح‌، و مادرش‌ حمامه‌ – جمامه‌ باید تصحیف‌ حمامه‌ باشد – را کنیز یکی‌ از اینان‌ دانسته‌اند. در منابع‌ دیگر او را بلال‌ بن ‌رَباح‌، و پدرش‌ را از اسیران‌ حبشی‌ خوانده‌اند.
پدر و مادرش هر دو برده بودند.

[۱] ابن‌ اثیر، علی‌، الکامل‌، به‌ کوشش‌ عبدالله‌ قاضی‌، بیروت‌، ۴۱۵ق‌/۹۹۵م‌، ج۲، ص۶۶.

پدرش رباح و مادرش حمامه از اسیران حبشه بودند

[۲] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۸۴.

[۳] ابن‌ اثیر، علی‌، الکامل‌، به‌ کوشش‌ عبدالله‌ قاضی‌، بیروت‌، ۴۱۵ق‌/۹۹۵م‌، ج۲، ص۶۶.

حمامه، ملقب به سکینه

[۴] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۰۸-۲۰۹.

[۵] مقریزی (م. ۸۴۵ق)، امتاع الاسماع، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق، ج۹، ص۱۱۰.

و کنیزکی از خانواده‌های قبیله بنی جمح از قریش بود.

[۶] ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، ج۳، ص۲۳۲.

[۷] طوسی، ابوجعفر، رجال الطوسی، به کوشش قیومی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۵ق، ص۱، ص۱۸۹.

از این رو، بلال‌ را گاه‌ به‌ مادرش‌ نیز نسبت‌ داده‌، و او را «بلال‌ بن‌ حمامه‌» نامیده‌اند.

[۸] مزی، جلال الدین، تهذیب الکمال، به کوشش بشار عواد، بیروت، الرساله، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۲۸۸.

حمامه از پیشگامان اسلام بود و به جرم پیروی از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) شکنجه شد.

[۹] ابن عبدالبر، یوسف‌، الاستیعاب، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۸۱۳.

کنیه بلال‌ را هم‌ به‌ اختلاف‌، ابن حمامه،

[۱۰] ابن قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم، المعارف، ص۱۷۶.

[۱۱] مزی، جلال الدین، تهذیب الکمال، به کوشش بشار عواد، بیروت، الرساله، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۲۸۸.

[۱۲] ابن کثیر، اسماعیل، البدایه و النهایه، بیروت، مکتبه المعارف، ج۵، ص۳۵۵.

ابوعبدالله‌

[۱۳] ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، ج۳، ص۱۷۴.

[۱۴] حاکم نیشابوری، محمد بن عبد الله، المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۳۱۹.

[۱۵] طوسی، ابوجعفر، رجال الطوسی، به کوشش قیومی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۵ق، ص۲۷.

[۱۶] ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، ج۳، ص۲۳۲.

[۱۷] طوسی، ابوجعفر، رجال الطوسی، به کوشش قیومی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۵ق، ص۲۷.

، ابوعبدالرحمن،

[۱۸] ابن‌ عبد البر، یوسف‌ بن‌ عبد الله، الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، ج۱، ص۱۷۸.

[۱۹] ابن عساکر، ابوالقاسم، تاریخ مدینه دمشق، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۴۲۹.

[۲۰] ابن عبدالبر، یوسف‌، الاستیعاب، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۷۸.

ابوعبدالکریم‌

[۲۱] بخاری، محمد بن اسماعیل، التاریخ الکبیر، ج۲، ص۱۰۶.

[۲۲] حاکم نیشابوری، محمد بن عبد الله، المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۳۱۹.

[۲۳] ابن اثیر، علی‌، اسد الغابه، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۴۱۵.

و ابوعمر

[۲۴] ابن‌ حبان‌، محمد، الثقات‌، به‌ کوشش‌ شرف‌الدین‌ احمد، بیروت‌، ۳۹۵ق‌/۹۷۵م‌، ج۳، ص۲۸.

[۲۵] ابن عساکر، ابوالقاسم، تاریخ مدینه دمشق، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۴۲۹.

[۲۶] ابن حجر عسقلانی، احمد، تهذیب التهذیب، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۲۸۸.

[۲۷] طوسی، ابوجعفر، رجال الطوسی، به کوشش قیومی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۵ق، ص۲۷.

[۲۸] ذهبی، محمد، سیر اعلام‌ النبلاء، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و محمد نعیم‌ عرقسوسی‌، بیروت‌، ۴۱۳ق‌/۹۹۳م، ج۱، ص۳۵۰.

[۲۹] سخاوی، شمس الدین، التحفه اللطیفه، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲۲۱.

آورده‌اند و نسبت‌های حبشی،

[۳۰] سمعانی، عبدالکریم، الانساب، به کوشش عبدالرحمن، حیدرآباد، دائره المعارف العثمانیه، ۱۳۸۲ق، ج۴، ص۴۷.

قرشی و تیمی

[۳۱] مزی، جلال الدین، تهذیب الکمال، به کوشش بشار عواد، بیروت، الرساله، ۱۴۱۵ق، ج ۴، ص۲۸۸.

به وی داده‌اند. از آنجاکه‌ گفته‌اند بلال‌ هم‌سن‌ ابوبکر بود، باید در سالزاد او، یعنی‌ سال‌ سوم‌ عام‌الفیل‌ به‌ دنیا آمده‌ باشد.

[۳۲] ابن‌ سعد، محمد، الطبقات‌ الکبری‌، بیروت‌، دارصادر، ج۱، ص۳۸.

[۳۳] ابن‌ سعد، محمد، الطبقات‌ الکبری‌، بیروت‌، دارصادر، ج۱، ص۸۵.

[۳۴] ابن‌ حجر عسقلانی‌، احمد، الاصابه، به‌ کوشش‌ علی‌ محمد بجاوی‌، بیروت‌، ۴۱۲ق‌/۹۹۲م‌، ج۱، ص۶۴.

[۳۵] ذهبی‌، محمد، سیر اعلام‌ النبلاء، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و محمد نعیم‌ عرقسوسی‌، بیروت‌، ۴۱۳ق‌/۹۹۳م، ج۱، ص۴۷.

[۳۶] ذهبی‌، محمد، سیر اعلام‌ النبلاء، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و محمد نعیم‌ عرقسوسی‌، بیروت‌، ۴۱۳ق‌/۹۹۳م، ج۱، ص۵۰.

[۳۷] سخاوی، شمس الدین، التحفه اللطیفه، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲۱.

[۳۸] طبری‌، احمد، الریاض‌ النضره، به‌ کوشش‌ عیسی‌ عبدالله‌ محمد مانع‌ حمیری‌، بیروت‌، ۹۹۶م‌، ج۱، ص۳.

[۳۹] ابن‌ اثیر، علی‌، الکامل‌، به‌ کوشش‌ عبدالله‌ قاضی‌، بیروت‌، ۴۱۵ق‌/۹۹۵م‌، ج۱، ص۸۸ -۸۹‌.

همچنین گفته‌اند: وی در سراه

[۴۰] ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، ج۳، ص۱۷۴.

[۴۱] ابن عساکر، ابوالقاسم، تاریخ مدینه دمشق، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۴۷۶-۴۷۷.

[۴۲] ابن‌ اثیر، علی‌، الکامل‌، به‌ کوشش‌ عبدالله‌ قاضی‌، بیروت‌، ۴۱۵ق‌/۹۹۵م‌، ج۲، ص۶۶.

(منطقه‌ای بین یمن و طائف ) یا مکّه

[۴۳] ابن‌ عبد البر، یوسف‌ بن‌ عبد الله، الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، ج۱، ص۱۷۹.

[۴۴] ابن قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم، المعارف، ص۱۷۶.

[۴۵] ابن اثیر، علی‌، اسد الغابه، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۴۱۵.

حدود سه سال بعد از عام الفیل به دنیا آمد.

[۴۶] ابن عساکر، ابوالقاسم، تاریخ مدینه دمشق، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۴۷۵.

او پیش از اسلام برده‌ای بود که در اطراف مکه برای مولایش چوپانی می‌کرد.

[۴۷] ابن عساکر، ابوالقاسم، تاریخ مدینه دمشق، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۴۳۶.

مشهور است که بلال پیش از آزادی غلام امیه بن خلف بود

[۴۸] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۸۴.

[۴۹] هشام، السیره النبویه، به کوشش محمد محیی الدین، مصر، مکتبه محمد علی صبیح، ۱۳۸۳ق، ج۲، ص۵۰۴.

، ولی در برخی نقلها از عبداللّه بن جدعان

[۵۰] ابن عساکر، ابوالقاسم، تاریخ مدینه دمشق، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۴۳۶.

و یتیمانی تحت سرپرستی ابوجهل

[۵۱] ابن عساکر، ابوالقاسم، تاریخ مدینه دمشق، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۴۴۴.

به عنوان مولای بلال یاد شده است که احتمالا ناشی از تعدد مالکیت بلال در دوره‌های متعدد است.

۲ – آشنایی با پیامبر

روایت ضعیفی از همراهی بلال با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) پیش از بعثت در ماجرای سفر آن حضرت به شام در ۱۲ سالگی خبر می‌دهد که بنا به سفارش بحیرای راهب، ابوطالب آن حضرت را به همراه ابوبکر و بلال به مکه بازگرداند،

[۵۲] ابن عربی، ابوبکر، عارضه الاحوذی بشرح صحیح الترمذی، ج۷، ص۱۱۰.

[۵۳] ابن کثیر، اسماعیل، السیره النبویه، به کوشش مصطفی عبدالواحد، بیروت، دار المعرفه، ۱۳۹۶ق، ج۱، ص۲۴۷.

ولی محققان با توجّه به ضعف سند، اضطراب متن، سنّ کم ابوبکر و بلال در آن زمان، خریداری شدن بلال به وسیله ابوبکر بعد از اسلام و… در صحت روایت مزبور تردید کرده‌اند.

[۵۴] عاملی، جعفر مرتضی، الصحیح من سیره النبی الأعظم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، بیروت، دار السیره، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۹۳-۹۴.

[۵۵] امینی، عبدالحسین، الغدیر، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۶ش، ج۷، ص۲۷۵-۲۷۷.

بلال از نخستین گروندگان به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) بود.

[۵۶] ابن اثیر، علی‌، اسد الغابه، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۴۱۵.

[۵۷] مزی، جلال الدین، تهذیب الکمال، به کوشش بشار عواد، بیروت، الرساله، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۲۸۸.

[۵۸] ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، به کوشش محمد عبدالقادر و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۳۵۸.

او در حال چرانیدن گوسفندان مولایش بود که در کوههای پیرامون مکه با رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) آشنا شد و اسلام آورد و به فرمان آن حضرت ایمانش را مخفی می‌کرد. روزی قریش او را در حال انداختن آب دهان به بتها دیدند و به مولایش اعتراض کردند و او بلال را برای مجازات در اختیار امیه بن خلف و ابوجهل قرار داد.

[۵۹] ابن عساکر، ابوالقاسم، تاریخ مدینه دمشق، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۴۳۶-۴۳۷.

مورخان او را لاغر اندام، قد و قامتی بلند، با موی پرپشت و صورتی کم مو

[۶۰] ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، ج۳، ص۲۳۸.

[۶۱] ابن اثیر، علی‌، اسد الغابه، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۴۵.

[۶۲] سیدمحسن، امین، اعیان الشیعه، به کوشش حسن الامین، بیروت، دار التعارف، ج۳، ص۶۰۲.

، با چهره‌ای سیاه چرده، پشتی خمیده

[۶۳] ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، ج۳، ص۱۸۰.

[۶۴] ابن قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم، المعارف، ص۱۷۶.

[۶۵] حاکم نیشابوری، محمد بن عبد الله، المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۳۱۹.

و دارای قلبی پاک، ایمانی راستین و سخنوری فصیح وصف کرده‌اند.

[۶۶] هشام، السیره النبویه، به کوشش محمد محیی الدین، مصر، مکتبه محمد علی صبیح، ۱۳۸۳ق، ج۱، ص۲۱۰.

[۶۷] ابن کثیر، اسماعیل، البدایه و النهایه، بیروت، مکتبه المعارف، ج۳، ص۷۴.

[۶۸] ابن کثیر، اسماعیل، البدایه و النهایه، بیروت، مکتبه المعارف، ج۵، ص۳۵۵.

۲.۱ – بلال هم سن ابوبکر

بلال بر پایه سخن مشهور اهل سنت، هم سن ابی بکر

[۶۹] ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، ج۳، ص۲۳۸.

[۷۰] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۰۸-۲۰۹.

و زاده سال سوم عام الفیل

[۷۱] ابن عساکر، ابوالقاسم، تاریخ مدینه دمشق، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۴۷۵.

بود. به باور برخی، هفت تا ۱۲ سال کوچک تر از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم)

[۷۲] ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، ج۳، ص۲۳۸.

[۷۳] ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، ج۷، ص۳۸۶.

[۷۴] حلبی، السیره الحلبیه، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۰ق، ج۱، ص۱۹۵-۱۹۷.

[۷۵] عاملی، جعفر مرتضی، الصحیح من سیره النبی الأعظم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، بیروت، دار السیره، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۹۴.

بود. بر پایه گزارشی، در سراه

[۷۶] ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، ج۳، ص۲۳۲.

[۷۷] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۰۸.

[۷۸] ابن خلکان (م. ۶۸۱ق)، وفیات الاعیان، به کوشش احسان عباس، بیروت، دار صادر، ج۳، ص۷۰.

از مناطق یمن

[۷۹] مقدسی بشاری، محمد بن أحمد، احسن التقاسیم، قاهره، مکتبه مدبولی، ۱۴۱۱ق، ص۸۸.

و بر پایه گزارشی دیگر، در مکه زاده شد.

[۸۰] ابن کثیر، اسماعیل، البدایه و النهایه، بیروت، مکتبه المعارف، ج۵، ص۳۳۳.

از کودکی و نوجوانی او گزارشی در دست نیست. فقط روایتی ضعیف که از سفر پیامبر در نوجوانی به شام و دیدار با بحیرای راهب حکایت دارد، از همسفری وی با رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) خبر می‌دهد.

[۸۱] ابن سید الناس (م. ۷۳۴ق)، عیون الاثر، بیروت، مؤسسه عزالدین، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۶۴.

[۸۲] (م. ۷۴۸ق)، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵۶-۵۷.

محققان در سند و مفاد این گزارش سخت تردید کرده‌اند

[۸۳] حلبی، السیره الحلبیه، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۰ق، ج۱، ص۱۹۶.

[۸۴] امینی، عبدالحسین، الغدیر، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۶ش، ج۷، ص۲۷۵-۲۷۸.

، زیرا ابوموسی اشعری که آن را به عنوان شاهد روایت می‌کند، سال‌ها پس از وقوع این رخداد زاده شده است. نیز ابوبکر که موظف به بازگرداندن پیامبر به مکه شده، کوچکتر از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) و در سنین کودکی بوده است. همچنین بلال در این هنگام هنوز تولد نیافته و یا طفل خردسالی بوده که توانایی همراهی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) را نداشته است. نیز پیوند تنگاتنگ ابوبکر با بلال در این روایت، ضعف خبر را تقویت می‌کند.

[۸۵] حلبی، السیره الحلبیه، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۰ق، ج۱، ص۱۲۰.

[۸۶] عاملی، جعفر مرتضی، الصحیح من سیره النبی الأعظم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، بیروت، دار السیره، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۹۴-۹۵.

۳ – مالک بلال

بلال را برده یکی از این افراد شمرده‌اند: عبدالله بن جدعان تیمی،

[۸۷] ابن عساکر، ابوالقاسم، تاریخ مدینه دمشق، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۴۳۶.

بنی سباق بن عبدالدار،

[۸۸] ازرقی، اخبار مکه، به کوشش رشدی صالح، مکه، مکتبه الثقافه، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۲۷۵.

ایتام ابی جهل،

[۸۹] ابن عساکر، ابوالقاسم، تاریخ مدینه دمشق، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۴۴۴.

زنی از بنی جمح،

[۹۰] ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، به کوشش محمد عبدالقادر و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۳۷۳.

[۹۱] صالحی، محمد بن یوسف، سبل الهدی، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۲۴۳.

و امیه بن خلف بن وهب جمحی.

[۹۲] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۰۸-۲۰۹.

[۹۳] ابن کثیر، اسماعیل، البدایه و النهایه، بیروت، مکتبه المعارف، ج۵، ص۳۳۳.

این اختلاف می‌تواند به سبب تعدد مالکان وی در دوره‌های گوناگون باشد.

[۹۴] دائره المعارف قرآن کریم، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۶ش، ج۶، ص۴۶.

بر پایه شواهد، هنگام ظهور اسلام، وی برده امیه بن خلف ود

[۹۵] ابن هشام، السیره النبویه، به کوشش محمد محیی الدین، مصر، مکتبه محمد علی صبیح، ۱۳۸۳ق، ج۱، ص۳۱۸.

[۹۶] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۰۸-۲۰۹.

و پیش از گرویدن به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) برای عبدالله بن جدعان چوپانی می‌کرد.

[۹۷] ابن عساکر، ابوالقاسم، تاریخ مدینه دمشق، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۴۳۶.

۴ – شکنجه‌های طاقت‌فرسا

وی از نخستین مسلمانانی است که ایمانش را آشکار کرد و از این رو به سختی به دست مشرکان، شکنجه شد، ولی بر ایمانش پایداری کرد و هرگز سخنی که آنها را خشنود سازد بر زبانش جاری نکرد.

[۹۸] ابن حنبل، احمد، مسند احمد، بیروت، دار صادر، ج۱، ص۶۶۷.

[۹۹] ابن ماجه (م. ۲۷۵ق)، سنن ابن ماجه، به کوشش محمد فؤاد، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۵۳.

[۱۰۰] ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، ج۳، ص۱۷۶.

خودش می‌گوید: یک شبانه روز مرا تشنه نگه داشتند. سپس در زمین تفتیده شکنجه‌ام دادند.

[۱۰۱] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۱۱.

امیّه بن خلف ریسمان به گردنش می‌افکند و به دست نوجوانان مکه داده، او را در میان درّه‌های مکه می‌کشیدند.

[۱۰۲] ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، ج۳، ص۱۷۶.

[۱۰۳] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۸۴.

همو نیمروز که هوا به شدّت گرم می‌شد بلال را به سنگلاخهای پیرامون مکه برده، سنگی بزرگ بر سینه اش می‌نهاد و به وی می‌گفت: یا به خدای محمد کافر می‌شوی یا به همین حال می‌میری.

[۱۰۴] هشام، السیره النبویه، به کوشش محمد محیی الدین، مصر، مکتبه محمد علی صبیح، ۱۳۸۳ق، ج۱، ص۲۱۰.

[۱۰۵] مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ، ج۵، ص۱۰۱.

[۱۰۶] ابن کثیر، اسماعیل، البدایه و النهایه، بیروت، مکتبه المعارف، ج۳، ص۷۴.

ابوجهل نیز او را به رو، بر صخره‌های سوزان می‌خوابانید و سنگ بزرگی بر او نهاده، می‌گفت: باید به خدای محمد کافر شوی، ولی او با گفتن «اَحَد، اَحَد» جواب ردّ به آنها می‌داد.

[۱۰۷] ابن اثیر، علی‌، اسد الغابه، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۴۱۵.

از عمرو بن عاص گزارش شده است: بلال را در زمین تفتیده و سوزانی شکنجه می‌کردند که اگر تکه گوشتی بر آن می‌گذاشتند می‌پخت، ولی او فریاد می‌زد: من به لات و عُزّی کافرم و امیّه بر شکنجه وی می‌افزود و هرچند گاه بر اثر شدّت شکنجه از هوش می‌رفت.

[۱۰۸] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۸۵.

ورقه بن نوفل ضمن اعتراض به شکنجه وی به مشرکان می‌گفت: اگر بلال با این حال بمیرد من قبرش را زیارتگاه خود می‌کنم.

[۱۰۹] محمد بن إسحاق، السیر و المغازی، ج۱، ص۱۹۰.

[۱۱۰] هشام، السیره النبویه، به کوشش محمد محیی الدین، مصر، مکتبه محمد علی صبیح، ۱۳۸۳ق، ج۱، ص۲۱۰.

عمار یاسر با یاد کردن پایداری بلال در ضمن اشعاری او را ستوده است.

[۱۱۱] محمد بن إسحاق، السیر و المغازی، ج۱، ص۱۹۱.

[۱۱۲] ابن عساکر، ابوالقاسم، تاریخ مدینه دمشق، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۴۴۱.

۵ – رهایی از بردگی

بلال‌ مقارن‌ بعثت ‌ پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) از بردگان‌ امیه بن‌ خلف‌ بود و آن‌گاه‌ که‌ اسلام‌ آورد و آن‌ را آشکار کرد، چون‌ مردی‌ فرودست‌ بود و قبیله‌ و خاندانی‌ نداشت‌ تا از او حمایت‌ کنند، آزار و شکنجه‌های‌ سخت‌ دید، تا حدی‌ که‌ دل‌ ورقه بن‌ نوفل‌ به‌ رقت‌ آمد و امیه‌ را سرزنش ‌ و حتی‌ تهدید کرد. سرانجام‌، ابوبکر بن‌ ابی‌ قحافه‌ او را خرید، یا با یکی‌ دو غلام‌ جوان‌ و چابک‌ معاوضه‌ کرد و آزادش‌ ساخت‌، درحالی‌ که‌ پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) نیز در همان‌ اندیشه‌ بود.

[۱۱۳] طبری‌، احمد، الریاض‌ النضره، به‌ کوشش‌ عیسی‌ عبدالله‌ محمد مانع‌ حمیری‌، بیروت‌، ۹۹۶م‌، ج۱، ص۲۱.

[۱۱۴] طبری‌، احمد، الریاض‌ النضره، به‌ کوشش‌ عیسی‌ عبدالله‌ محمد مانع‌ حمیری‌، بیروت‌، ۹۹۶م‌، ج۱، ص۲-۳.

[۱۱۵] ابن‌ اسحاق‌، محمد ، سیره النبی‌، به‌ کوشش‌ محمد حمیدالله‌، قونیه‌، ۴۰۱ق‌/۹۸۱م‌، ج۱، ص۷۰.

[۱۱۶] ابن‌ سعد، محمد، الطبقات‌ الکبری‌، بیروت‌، دارصادر، ج۱، ص۳۲.

او خود در روایتی‌ به‌ این‌ امر تصریح‌ کرده‌ است‌ و گزارش‌های‌ دیگر درباره سفر او به‌ شام ‌ نیز مؤید این‌ ماجراست‌

[۱۱۷] سخاوی، شمس الدین، التحفه اللطیفه، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲۱.

[۱۱۸] سخاوی، شمس الدین، التحفه اللطیفه، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲۱.

[۱۱۹] التفسیر المنسوب الی الامام العسکری (علیه‌السلام)، به کوشش ابطحی، قم، مدرسه امام مهدی، ۱۴۰۹ق، ص۲۱.

ابن‌ حجر

[۱۲۰] ابن‌ حجر عسقلانی‌، احمد، الاصابه، به‌ کوشش‌ علی‌ محمد بجاوی‌، بیروت‌، ۴۱۲ق‌/۹۹۲م‌، ج۱، ص۸۵.

آورده‌ است‌ که‌ مادر او را نیز مشرکان ‌ عذاب‌ می‌دادند و این‌ نشان‌ می‌دهد که‌ او نیز مسلمان ‌ شده‌ بود. ابوبکر او را هم‌ خرید و آزاد کرد.

۵.۱ – اقوال

بر پایه دیدگاه مشهور اهل سنت، او آزاد شده ابی بکر بن ابی قحافه است. البته خود پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) قصد داشت او را بخرد و رها کند.

[۱۲۱] هشام، السیره النبویه، به کوشش محمد محیی الدین، مصر، مکتبه محمد علی صبیح، ۱۳۸۳ق، ج۱، ص۲۱۰.

[۱۲۲] بخاری (م. ۲۵۶ق)، صحیح البخاری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۱ق، ج۴، ص۲۶۱.

[۱۲۳] ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، ج۳، ص۲۳۲.

[۱۲۴] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۰۸.

بر پایه گزارشی، عباس عموی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) بلال را از امیه خرید.

[۱۲۵] ابن عبدالبر، یوسف‌، الاستیعاب، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۸۱.

ابوجعفر اسکافی و ابن شهرآشوب بلال را آزاد شده رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) دانسته‌اند.

[۱۲۶] طوسی، ابوجعفر، رجال الطوسی، به کوشش قیومی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۵ق، ص۲۷.

[۱۲۷] ابن شهرآشوب (م. ۵۸۸ق)، مناقب آل ابی طالب، قم، علامه، ۱۳۷۹ق، ج۱، ص۱۴۸.

[۱۲۸] عاملی، جعفر مرتضی، الصحیح من سیره النبی الأعظم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، بیروت، دار السیره، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۹۰-۹۱.

[۱۲۹] واقدی (م. ۲۰۷ق)، فتوح الشام، بیروت، دار الجیل، ج۲، ص۲۰.

[۱۳۰] ابن شهرآشوب (م. ۵۸۸ق)، مناقب آل ابی طالب، قم، علامه، ۱۳۷۹ق، ج۱، ص۱۷۱.

[۱۳۱] عاملی، جعفر مرتضی، الصحیح من سیره النبی الأعظم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، بیروت، دار السیره، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۲۱۵.

ابن ابی الحدید ضمن استناد این سخن به استادش آن را مطابق نقل ابن اسحاق، واقدی و غیر ایشان می‌داند.

[۱۳۲] معتزلی، ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، به کوشش محمد ابوالفضل، دار احیاء الکتب العربیه، ۱۳۷۸ق، ج۱۳، ص۲۷۳.

۶ – از نخستین گروندگان به اسلام

بلال از نخستین گروندگان به اسلام و اظهارکنندگان آن بود.

[۱۳۳] ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، ج۳، ص۲۳۳.

[۱۳۴] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۸۴.

[۱۳۵] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۰۸.

[۱۳۶] ابن عبدالبر، یوسف‌، الاستیعاب، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۸۶۴.

او با آب دهان انداختن به بت‌های کعبه و بیزاری جستن از آن‌ها، خشم مشرکان را برانگیخت.

[۱۳۷] ابن عساکر، ابوالقاسم، تاریخ مدینه دمشق، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۴۳۶.

به همین سبب، امیه بن خلف او را بر ریگ‌های سوزان مکه شکنجه کرد و تخته سنگی بزرگ بر سینه اش گذاشت تا به خدای یکتا کفر ورزد.

[۱۳۸] ابن هشام، السیره النبویه، به کوشش محمد محیی الدین، مصر، مکتبه محمد علی صبیح، ۱۳۸۳ق، ج۱، ص۳۱۸.

[۱۳۹] ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، ج۳، ص۲۳۲.

دیگر مشرکان نیز او را با بازوان بسته و طنابی از لیف خرما بر گردن، بازیچه دست کودکان می‌کردند

[۱۴۰] ابن اثیر، علی‌، اسد الغابه، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۴۵.

[۱۴۱] سیدمحسن، امین، اعیان الشیعه، به کوشش حسن الامین، بیروت، دار التعارف، ج۳، ص۶۰۵.

، اما بلال به جای کفرورزی و بازگشت از یکتاپرستی، فریاد «احد، احد» سر می‌داد.

[۱۴۲] ابن هشام، السیره النبویه، به کوشش محمد محیی الدین، مصر، مکتبه محمد علی صبیح، ۱۳۸۳ق، ج۱، ص۳۱۸.

[۱۴۳] ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، ج۳، ص۲۳۲.

عمرو بن عاص پایداری وی را تایید کرده

[۱۴۴] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۰۸.

و عمار یاسر استقامتش را ستوده است.

[۱۴۵] ابن عساکر، ابوالقاسم، تاریخ مدینه دمشق، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۴۴۰.

[۱۴۶] سیدمحسن، امین، اعیان الشیعه، به کوشش حسن الامین، بیروت، دار التعارف، ج۳، ص۶۰۴.

۶.۱ – اولین برده مؤمن

بلال‌ را در زمره نخستین‌ گروندگان‌ به‌ اسلام‌ یا نخستین‌ کسانی‌ تن‌ که‌ اسلام‌ خود را ظاهر کردند، دانسته‌اند

[۱۴۷] ابونعیم‌ اصفهانی‌، احمد، حلیهالاولیاء، بیروت‌ ۴۰۵ق‌/۹۸۵م‌، ج۱، ص۴۹.

[۱۴۸] ابن‌ جوزی‌، عبدالرحمان‌، صفه الصفوه، به‌ کوشش‌ محمود فاخوری‌ و محمد رواس‌ قلعه‌جی‌، بیروت‌، ۳۹۹ق‌/ ۹۷۹م، ج۱، ص۳۴.

اما اینکه‌ گفته‌اند وی‌ نخستین‌ برده‌ای‌ بود که‌ اسلام‌ آورد، محل‌ تردید است‌، چه‌، زید بن‌ حارثه‌ بی‌گمان‌ در اسلام‌ آوردن‌ بر بلال‌ سبقت‌ داشت‌.

[۱۴۹] ابن‌ ابی‌الحدید، عبدالحمید ، شرح‌ نهج‌البلاغه، قم‌، ۴۰۴ق‌/ ۹۸۴م‌، ج۱، ص۲۴.

[۱۵۰] ابن‌ ابی‌الحدید، عبدالحمید ، شرح‌ نهج‌البلاغه، قم‌، ۴۰۴ق‌/ ۹۸۴م‌، ج۳، ص۱۸.

بلال‌ پس‌ از آزادی‌ بی‌درنگ‌ به‌ پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) پیوست‌ و خادم‌ و خازن‌ کارپرداز او شد.

[۱۵۱] ابونعیم‌ اصفهانی‌، احمد، حلیهالاولیاء، بیروت‌ ۴۰۵ق‌/۹۸۵م‌، ج۱، ص۴۷-۴۹.

[۱۵۲] خلیفه بن‌ خیاط، تاریخ‌، به‌ کوشش‌ اکرم‌ ضیاء عمری‌، دمشق‌ / بیروت‌، ۳۹۷ق‌، ج۱، ص۹.

۷ – هم‌نشینی پیامبر در مسجدالحرام

بلال همنشین پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) در مسجدالحرام بود و قریشیان رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) را به سبب همنشینی با او و دیگر محرومان جامعه ریشخند می‌کردند. به همین سبب، خداوند درباره بلال و یارانش آیه ۵۲ انعام

[۱۵۳] انعام/سوره۶، آیه۵۲.

را نازل کرد: (و لا تطرد الذین یدعون ربهم بالغداه و العشی یریدون وجهه ما علیک من حسابهم من شیء و ما من حسابک علیهم من شیء فتطردهم فتکون من الظالمین)، «و آنان را که صبح و شام خدا را می‌خوانند و قصدشان فقط خدا است، از خود مران! چیزی از حساب آن‌ها بر تو و چیزی از حساب تو بر آن‌ها نیست. پس اگر آن‌ها را از خود برانی، از ستمکاران خواهی بود».

[۱۵۴] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۷۶.

۸ – نخستین‌ مؤذن‌ در تاریخ‌ اسلام‌

بلال‌ نخستین‌ مؤذن‌ در تاریخ‌ اسلام‌ به‌ شمار می‌رود. البته‌ به‌ نظر می‌رسد که‌ چندی‌ بعد، ابن‌ ام‌ مکتوم‌ و کسانی‌ دیگر هم‌ در این‌ کار انباز شدند، چنان‌که‌ گفته‌اند: بلال‌ به‌ روز اذان ‌ می‌گفت‌ و ابن‌ ام‌ مکتوم‌ به‌ شب‌.

[۱۵۵] ابن‌ ابی‌ عاصم‌، احمد، ج۱، ص۱۶، الاوائل‌، به‌ کوشش‌ محمد بن‌ ناصر عجمی‌، کویت‌، دارالخلفاء للکتاب‌ الاسلامی‌.

[۱۵۶] ابن‌ سعد، محمد، الطبقات‌ الکبری‌، بیروت‌، دارصادر، ج۱، ص۶۴.

[۱۵۷] کلینی‌، محمد، الکافی‌، تهران‌، ۳۶۵ش، ج۱، ص۸‌.

[۱۵۸] ابن‌ بابویه‌، محمد ، من‌ لایحضره‌ الفقیه‌، قم‌، ۳۶۳ش‌، ج۱، ص۹۷.

[۱۵۹] ابن‌ حجر عسقلانی‌، احمد، الاصابه، به‌ کوشش‌ علی‌ محمد بجاوی‌، بیروت‌، ۴۱۲ق‌/۹۹۲م‌، ج۱، ص۷۵.

[۱۶۰] سخاوی، شمس الدین، التحفه اللطیفه، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۶.

۹ – عنایت خاص پیامبر به بلال

پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) علاقه‌ و عنایت‌ خاصی‌ به‌ بلال‌ داشت‌ و او را به‌ تعبیر جبرئیل، سید و سرور حبشیان‌ می‌شمرد.

[۱۶۱] ابن‌ سعد، محمد، الطبقات‌ الکبری‌، بیروت‌، دارصادر، ج۱، ص۸۵.

[۱۶۲] ابشیهی‌، محمد ، المستطرف‌ فی‌ کل‌ فن‌ مستظرف‌، به‌ کوشش‌ مفید محمد قمیحه‌، بیروت‌، ۹۸۶م، ج۱، ص۶۹‌.

در ذکر واقعه «اسراء» نیز، حضرت‌ از او به‌ عنوان‌ سابق‌ مسلمانان‌ در برخورداری‌ از نعیم‌ آخرت‌ یاد می‌کرد و پایگاهی‌ بلند برایش‌ قائل‌ بود.

[۱۶۳] ذهبی‌، محمد، سیر اعلام‌ النبلاء، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و محمد نعیم‌ عرقسوسی‌، بیروت‌، ۴۱۳ق‌/۹۹۳م، ج۱، ص۴۸.

[۱۶۴] سیوطی‌، الخصائص‌ الکبری‌ ، بیروت‌، ۱۴۰۵ق‌/۱۹۸۵م، ج۱، ص۶۴‌.

۱۰ – پیمان برادری

بلال از نخستین

[۱۶۵] ابن عساکر، ابوالقاسم، تاریخ مدینه دمشق، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۴۵۰.

(سومین)

[۱۶۶] ابن حنبل، احمد، مسند احمد، بیروت، دار صادر، ج۵، ص۳۷۰.

مهاجران به مدینه بود. بنا به روایت واقدی رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) بین او و عبیده بن حارث پیمان برادری بست، ولی به نقل ابن اسحاق آن حضرت او را با ابورویحه (ابوزرعه)

[۱۶۷] ابن حبیب، المحبر، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده، ص۷۳.

برادر کرد.

[۱۶۸] ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، ج۳، ص۱۷۶.

[۱۶۹] ابن‌ عبد البر، یوسف‌ بن‌ عبد الله، الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، ج۱، ص۱۷۸.

ابن حبیب با تایید هر دو جریان، پیمان نخست را در مکه و دومی را در مدینه می‌داند.

[۱۷۰] ابن حبیب، المحبر، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده، ص۷۱.

[۱۷۱] ابن حبیب، المحبر، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده، ص۷۳.

برخی از پیمان برادری بین او و ابوذر خبر داده‌اند.

[۱۷۲] ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، به کوشش محمد عبدالقادر و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۷۲.

ابن اثیر می‌نویسد: پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) بین بلال و ابوعبیده جراح پیمان برادری بست.

[۱۷۳] ابن اثیر، علی‌، اسد الغابه، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۴۱۵.

از نظر محقق تستری پیمان اخوت بین افراد با مراعات تناسب روحی آنها بود و هماهنگ نبودن روحیات بلال و ابوعبیده دلیل نادرستی این قول است.

[۱۷۴] شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی، ج۲، ص۴۰۰.

در مدینه ‌میان‌ او و ابورویحه خثعمی‌ عقد اخوت‌ برقرار شد و بلال‌ همواره‌ به‌ این‌ برادری‌ وفادار بود اما اینکه‌ گفته‌اند: میان‌ او و عبیده بن‌ حارث‌ بن‌ مطلب‌ یا ابوذر عقد برادری‌ بسته‌ شد، نباید درست‌ باشد، زیرا این‌ اخوت‌ میان‌ مهاجر و انصار برقرار می‌شد.

[۱۷۵] ابن‌ سعد، محمد، الطبقات‌ الکبری‌، بیروت‌، دارصادر، ج۱، ص۳۴.

[۱۷۶] ابن‌ عبدالبر، یوسف‌ ، الاستیعاب‌، به‌ کوشش‌ علی‌ محمد بجاوی‌، قاهره‌، ۳۸۰ق‌/۹۶۰م‌، ج۱، ص۷۸.

[۱۷۷] ابن‌ جوزی‌، عبدالرحمان‌، المنتظم‌، به‌ کوشش‌ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی‌ عبدالقادر عطا، بیروت‌، ۴۱۲ق‌/۹۹۲م، ج۲، ص۴۰‌.

۱۱ – خدمت‌گذار و همراه پیامبر

بلال خدمتگزار و خزانه دار رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم)

[۱۷۸] ابن حنبل، احمد، مسند احمد، بیروت، دار صادر، ج۱، ص۵۴۵.

[۱۷۹] ابن حنبل، احمد، مسند احمد، بیروت، دار صادر، ج۲، ص۹۵.

[۱۸۰] ابن حنبل، احمد، مسند احمد، بیروت، دار صادر، ج۲، ص۴۳۰.

[۱۸۱] ابن‌ جوزی‌، عبدالرحمان‌، صفه الصفوه، به‌ کوشش‌ محمود فاخوری‌ و محمد رواس‌ قلعه‌جی‌، بیروت‌، ۳۹۹ق‌/ ۹۷۹م، ج۱، ص۱۸۵

[۱۸۲] ابن اثیر، علی‌، اسد الغابه، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۴۱۵.

و همواره ملازم آن حضرت بود، به گونه‌ای که پیامبر او را از رفقا، نجبا و وزرای خود دانست.

[۱۸۳] ابن حنبل، احمد، مسند احمد، بیروت، دار صادر، ج۱، ص۲۳۸.

هرگاه آن گرامی برای برپاداشتن نمازهای عید و باران به مصلا می‌رفت او عصای مخصوص آن حضرت (عنزه) را می‌آورد و در برابرش می‌نهاد.

[۱۸۴] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۸۸.

[۱۸۵] ابن عساکر، ابوالقاسم، تاریخ مدینه دمشق، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۴۶۹.

بلال در بدر، اُحد، خندق و دیگر جنگهای رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) حضور فعال داشت.

[۱۸۶] ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، ج۳، ص۱۸۰.

[۱۸۷] حاکم نیشابوری، محمد بن عبد الله، المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۳۱۹.

[۱۸۸] ابن‌ عبد البر، یوسف‌ بن‌ عبد الله، الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، ج۱، ص۱۷۸.

۱۲ – انتقام بلال از امیه

در جنگ بدر زمانی که بلال متوجه شد عبدالرحمن بن عوف امیّه را دستگیر کرده و می‌خواهد او را با تبانی، زنده از معرکه بیرون برد فریاد برآورد: ‌ای یاران خدا! امیه از سران شرک است و نباید زنده بماند که با فریاد او مسلمانان امیّه را از پای درآوردند.

[۱۸۹] محمد بن إسحاق، السیر و المغازی، ج۱، ص۸۳.

[۱۹۰] هشام، السیره النبویه، به کوشش محمد محیی الدین، مصر، مکتبه محمد علی صبیح، ۱۳۸۳ق، ج۲، ص۶۳۲.

برخی معتقدند وی شخصاً مولا و شکنجه گر پیشین خود را کشت.

[۱۹۱] ابن‌ عبد البر، یوسف‌ بن‌ عبد الله، الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، ج۱، ص۱۸۲.

بنا به نقلی با ضربه او، امیّه بر زمین افتاد و دیگران او را کشتند.

[۱۹۲] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۹۱.

۱۳ – اهل‌ صفه‌

بلال‌ را در زمره اهل‌ صفه‌ و از صوفیان ‌ راستین‌ و اولیه‌ شمرده‌اند.

[۱۹۳] ابونعیم‌ اصفهانی‌، احمد، حلیهالاولیاء، بیروت‌ ۴۰۵ق‌/۹۸۵م‌، ج۱، ص۴۹- ۵۵.

[۱۹۴] سخاوی، شمس الدین، التحفه اللطیفه، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲۱.

۱۴ – آیات در شان بلال

بر پایه گزارش مفسران، آیات گوناگون در شان بلال و یارانش نازل شده است که عبارتند از: بقره آیه ۲۱۲،

[۱۹۵] بقره/سوره۲، آیه۲۱۲.

[۱۹۶] مقاتل بن سلیمان (م. ۱۵۰ق)، تفسیر مقاتل بن سلیمان، به کوشش عبدالله محمود شحاته، بیروت، التاریخ العربی، ۱۴۲۳ق، ج۱، ص۱۸۱.

[۱۹۷] قرطبی (م. ۶۷۱ق)، تفسیر قرطبی (الجامع لاحکام القرآن)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق، ج۳، ص۲۹.

نساء ۶۹،

[۱۹۸] نساء/سوره۴، آیه۶۹.

[۱۹۹] ابن شهرآشوب (م. ۵۸۸ق)، مناقب آل ابی طالب، قم، علامه، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۸۷.

انعام ۵۲،

[۲۰۰] انعام/سوره۶، آیه۵۲.

[۲۰۱] واحدی، اسباب النزول، به کوشش کمال بسیونی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۱ق، ص۲۱۹.

[۲۰۲] طبرسی (م. ۵۴۸ق)، مجمع البیان، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق، ج۴، ص۴۷۲.

انفال ۷۴،

[۲۰۳] انفال/سوره۸، آیه۷۴.

[۲۰۴] ابن شهرآشوب (م. ۵۸۸ق)، مناقب آل ابی طالب، قم، علامه، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۵۷.

نحل ۴۱،

[۲۰۵] نحل/سوره۱۶، آیه۴۱.

[۲۰۶] مقاتل بن سلیمان (م. ۱۵۰ق)، تفسیر مقاتل بن سلیمان، به کوشش عبدالله محمود شحاته، بیروت، التاریخ العربی، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۴۶۹.

[۲۰۷] واحدی، اسباب النزول، به کوشش کمال بسیونی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۱ق، ص۲۸۵.

سوره نحل: ۱۰۶-۱۱۰

[۲۰۸] زمخشری، الکشاف، مصطفی البابی، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۴۳۰.

[۲۰۹] طبرسی (م. ۵۴۸ق)، مجمع البیان، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق، ج۶، ص۵۹۷.

،

[۲۱۰] میبدی (م. ۵۲۰ق)، کشف الاسرار، به کوشش حکمت، تهران، امیر کبیر، ۱۳۶۱ش، ج۵، ص۴۶۲.

اسراء، ۱۹، ۲۱، ۲۸.،

[۲۱۱] اسراء/سوره۱۷، آیه۱۹.

[۲۱۲] اسراء/سوره۱۷، آیه۲۱.

[۲۱۳] اسراء/سوره۱۷، آیه۲۸.

[۲۱۴] مقاتل بن سلیمان (م. ۱۵۰ق)، تفسیر مقاتل بن سلیمان، به کوشش عبدالله محمود شحاته، بیروت، التاریخ العربی، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۵۲۶-۵۲۹.

کهف ۲۸،

[۲۱۵] کهف/سوره۱۸، آیه۲۸.

[۲۱۶] مقاتل بن سلیمان (م. ۱۵۰ق)، تفسیر مقاتل بن سلیمان، به کوشش عبدالله محمود شحاته، بیروت، التاریخ العربی، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۵۸۲.

[۲۱۷] طبری (م. ۳۱۰ق)، جامع البیان، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۱۲ق، ج۱۵، ص۱۵۵.

مؤمنون ۱۱۰،

[۲۱۸] مؤمنون/سوره۲۳، آیه۱۱۰.

[۲۱۹] مقاتل بن سلیمان (م. ۱۵۰ق)، تفسیر مقاتل بن سلیمان، به کوشش عبدالله محمود شحاته، بیروت، التاریخ العربی، ۱۴۲۳ق، ج۳، ص۱۶۷.

[۲۲۰] قرطبی (م. ۶۷۱ق)، تفسیر قرطبی (الجامع لاحکام القرآن)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق، ج۱۲، ص۱۵۴.

فرقان ۲۰،

[۲۲۱] فرقان/سوره۲۵، آیه۲۰.

[۲۲۲] مقاتل بن سلیمان (م. ۱۵۰ق)، تفسیر مقاتل بن سلیمان، به کوشش عبدالله محمود شحاته، بیروت، التاریخ العربی، ۱۴۲۳ق، ج۳، ص۲۳۰.

[۲۲۳] قرطبی (م. ۶۷۱ق)، تفسیر قرطبی (الجامع لاحکام القرآن)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق، ج۱۳، ص۱۸.

[۲۲۴] صاد/سوره۳۸، آیه۶۲.

[۲۲۵] فرقان/سوره۲۵، آیه۶۲.

[۲۲۶] مقاتل بن سلیمان (م. ۱۵۰ق)، تفسیر مقاتل بن سلیمان، به کوشش عبدالله محمود شحاته، بیروت، التاریخ العربی، ۱۴۲۳ق، ج۳، ص۶۵۲.

[۲۲۷] سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور، بیروت، دار المعرفه، ۱۳۶۵ق، ج۵، ص۳۱۹.

شوری ۱۸،

[۲۲۸] شوری/سوره۴۲، آیه۱۸.

[۲۲۹] مقاتل بن سلیمان (م. ۱۵۰ق)، تفسیر مقاتل بن سلیمان، به کوشش عبدالله محمود شحاته، بیروت، التاریخ العربی، ۱۴۲۳ق، ج۳، ص۷۶۸.

احقاف ۱۱،

[۲۳۰] احقاف/سوره۴۶، آیه۱۱.

[۲۳۱] اندلسی، ابوحیان، البحر المحیط، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۲ق، ج۹، ص۴۳۷.

حجرات ۱۱

[۲۳۲] حجرات/سوره۴۹، آیه۱۱-۱۳.

[۲۳۳] مقاتل بن سلیمان (م. ۱۵۰ق)، تفسیر مقاتل بن سلیمان، به کوشش عبدالله محمود شحاته، بیروت، التاریخ العربی، ۱۴۲۳ق، ج۴، ص۹۴.

[۲۳۴] زمخشری، الکشاف، مصطفی البابی، ۱۳۸۵ق، ج۳، ص۵۶۶.

،

[۲۳۵] مقاتل بن سلیمان (م. ۱۵۰ق)، تفسیر مقاتل بن سلیمان، به کوشش عبدالله محمود شحاته، بیروت، التاریخ العربی، ۱۴۲۳ق، ج۴، ص۹۶.

[۲۳۶] واحدی، اسباب النزول، به کوشش کمال بسیونی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۱ق، ص۴۱۱.

مطففین ۲۹.

[۲۳۷] مطففین/سوره۸۳، آیه۲۹.

[۲۳۸] طبرسی (م. ۵۴۸ق)، مجمع البیان، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق، ج۱۰، ص۶۹۴.

۱۵ – از نخستین مهاجران به مدینه

بلال از نخستین مهاجران به مدینه است.

[۲۳۹] بیهقی، دلائل النبوه، به کوشش عبد المعطی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۴۶۳.

او در مدینه در خانه سعد بن خیثمه سکنا گزید.

[۲۴۰] ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، ج۳، ص۲۳۳.

[۲۴۱] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۱۲.

اخبار و سخنان مربوط به بلال

[۲۴۲] ابن هشام، السیره النبویه، به کوشش محمد محیی الدین، مصر، مکتبه محمد علی صبیح، ۱۳۸۳ق، ج۱، ص۵۰۶.

[۲۴۳] ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، ج۳، ص۲۳۴.

[۲۴۴] ابن عبدالبر، یوسف‌، الاستیعاب، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۶۶۱.

حکایت دارد که رسول خدا در عقد اخوت مکی، پیوند برادری او را با ابی حارث عبیده بن حارث بن مطلب قرشی منعقد کرد

[۲۴۵] ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، ج۳، ص۲۳۳.

[۲۴۶] ابن حبیب، المحبر، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده، ص۷۰-۷۱.

و در عقد اخوت مدنی، پیوند برادری وی را با ابی رویحه عبدالله بن عبدالرحمن خثعمی برقرار نمود.

[۲۴۷] ابن هشام، السیره النبویه، به کوشش محمد محیی الدین، مصر، مکتبه محمد علی صبیح، ۱۳۸۳ق، ج۱، ص۳۱۸.

[۲۴۸] ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، ج۳، ص۲۳۳.

[۲۴۹] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۱۲.

نیز گزارش‌هایی از عقد اخوت بلال با ابی عبیده جراح و

[۲۵۰] ابن اثیر، علی‌، اسد الغابه، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۴۳.

ابی ذر

[۲۵۱] ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، به کوشش محمد عبدالقادر و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۷۲.

در دست است. بلال در همه غزوه‌های رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) حضور چشمگیر داشت.

[۲۵۲] ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، ج۳، ص۲۳۸.

[۲۵۳] طوسی، ابوجعفر، رجال الطوسی، به کوشش قیومی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۵ق، ص۱، ص۱۸۹.

[۲۵۴] ابن عبدالبر، یوسف‌، الاستیعاب، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۷۸.

او در نبرد بدر، رویاروی مشرکان جنگید. سپاهیان مسلمان را به هجوم بر امیه و پسرش برانگیخت. نیز باعث قتل آن پدر و پسر شد

[۲۵۵] ابن هشام، السیره النبویه، به کوشش محمد محیی الدین، مصر، مکتبه محمد علی صبیح، ۱۳۸۳ق، ج۱، ص۴۶۱.

[۲۵۶] طبری، محمدبن جریر، تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۱۵۳.

و به روایتی امیه بن خلف را کشت.

[۲۵۷] ابن عبدالبر، یوسف‌، الاستیعاب، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۸۲.

او در این جنگ، زید بن ملیص را نیز به قتل رساند.

[۲۵۸] ابن هشام، السیره النبویه، به کوشش محمد محیی الدین، مصر، مکتبه محمد علی صبیح، ۱۳۸۳ق، ج۱، ص۷۱۰.

وی در نبرد خیبر، صفیه دختر حی بن اخطب را به عنوان اسیر به خدمت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) برد و با عبور دادن وی از میان کشتگان یهودی، بر اندوه او افزود که انتقاد پیامبر را در پی داشت.

[۲۵۹] ابن هشام، السیره النبویه، به کوشش محمد محیی الدین، مصر، مکتبه محمد علی صبیح، ۱۳۸۳ق، ج۲، ص۳۳۶.

او در غزوه وادی القری که به سال هفتم ق. و پس از فتح خیبر رخ داد، پاسبان و محافظ پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) بود.

[۲۶۰] مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق، ج۲۲، ص۲۴۸.

در فتح مکه همراه پیامبر وارد کعبه شد.

[۲۶۱] شافعی (م. ۲۰۴ق)، مسند الشافعی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ص۲۱.

[۲۶۲] نووی، المجموع شرح المهذب، دار الفکر، ج۸، ص۲۶۸.

به دستور رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) بر بام کعبه رفت و اذان سرداد.

[۲۶۳] ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، ج۳، ص۲۳۴.

[۲۶۴] حر عاملی (م. ۱۱۰۴ق)، وسائل الشیعه، قم، آل البیت (علیهم‌السلام)، ۱۴۱۲ق، ج۱۲، ص۴۰۶.

وی تنها کسی بود که نماز گزاردن پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) را در خانه کعبه دید و گزارش کرد.

[۲۶۵] بخاری (م. ۲۵۶ق)، صحیح البخاری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۱۲۸.

[۲۶۶] بخاری (م. ۲۵۶ق)، صحیح البخاری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۱۶۰.

۱۶ – همراهی پیامبر در غزوات

بلال‌ در تمام‌ غزوات ‌ همراه‌ پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) بود.

[۲۶۷] ابن‌ سعد، محمد، الطبقات‌ الکبری‌، بیروت‌، دارصادر، ج۱، ص۳۸.

در غزوه بدر، امیه بن‌ خلف‌ را به‌ تحریک‌ و اشاره بلال‌ به‌ قتل‌ رساندند، و به‌ روایتی‌ خود، او را کشت‌.

[۲۶۸] ابن‌ جوزی‌، عبدالرحمان‌ ، المنتظم‌، به‌ کوشش‌ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی‌ عبدالقادر عطا، بیروت‌، ۴۱۲ق‌/۹۹۲م‌، ج۱، ص۱۲.

[۲۶۹] ابن‌ عبدالبر، یوسف‌ ، الاستیعاب‌، به‌ کوشش‌ علی‌ محمد بجاوی‌، قاهره‌، ۳۸۰ق‌/۹۶۰م‌، ج۱، ص۸۲.

در روز فتح‌ مکه‌ وی‌ همراه‌ پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) وارد کعبه‌ شد و نخستین‌ کس‌ بود که‌ در آن‌جا اذان‌ گفت‌.

[۲۷۰] فاکهی‌، محمد، اخبار مکه، به‌ کوشش‌ عبدالملک‌ عبدالله‌ دهیش‌، بیروت‌، ۴۱۴ق‌/۹۹۳م‌، ج۱، ص۱۳.

[۲۷۱] فاکهی‌، محمد، اخبار مکه، به‌ کوشش‌ عبدالملک‌ عبدالله‌ دهیش‌، بیروت‌، ۴۱۴ق‌/۹۹۳م‌، ج۱، ص۲۱.

[۲۷۲] ابن‌ حجر عسقلانی‌، احمد، الاصابه، به‌ کوشش‌ علی‌ محمد بجاوی‌، بیروت‌، ۴۱۲ق‌/۹۹۲م‌، ج۱، ص۵۰.

[۲۷۳] ابن‌ حجر عسقلانی‌، احمد، الاصابه، به‌ کوشش‌ علی‌ محمد بجاوی‌، بیروت‌، ۴۱۲ق‌/۹۹۲م‌، ج۱، ص۶۴.

۱۷ – خزانه‌داری بلال

بلال خزانه دار بیت المال رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم)

[۲۷۴] طوسی، ابوجعفر، رجال الطوسی، به کوشش قیومی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۵ق، ص۱، ص۱۸۹.

[۲۷۵] ابونعیم اصفهانی (م. ۴۳۰ق)، حلیه الاولیاء، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۱۴۷.

[۲۷۶] الاصابه، ابن حجر عسقلانی، احمد، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۴۵۵.

بود و به دستور پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) مردم را برای تقسیم غنیمت‌ها فرا می‌خواند.

[۲۷۷] نووی، المجموع شرح المهذب، دار الفکر، ج۱۹، ص۳۳۷.

او مسؤول هزینه‌ها و خریدهای پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) بود

[۲۷۸] ابن حزم اندلسی، المحلی بالآثار، به کوشش احمد شاکر، بیروت، دار الفکر، ج۸، ص۲۴۴.

و هنگام نمازهای عید و طلب باران، عصای ویژه وی، عنزه، را حمل می‌کرد.

[۲۷۹] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۱۳.

او سوارکار قصواء، ناقه پیروز پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) در مسابقات شترسواری بود.

[۲۸۰] صالحی، محمد بن یوسف، سبل الهدی، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۳۵۳.

پیامبر او را فردی خوب،

[۲۸۱] ابن عساکر، ابوالقاسم، تاریخ مدینه دمشق، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۴۶۱.

پیشگام حبشیان در پذیرش اسلام

[۲۸۲] ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، ج۳، ص۲۳۲.

[۲۸۳] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۱۰.

[۲۸۴] ذهبی، محمد، سیر اعلام‌ النبلاء، به‌ کوشش‌ شعیب‌ ارنؤوط و محمد نعیم‌ عرقسوسی‌، بیروت‌، ۴۱۳ق‌/۹۹۳م، ج۸، ص۵۳۰.

و از رفقا و نجبا و وزرای خویش،

[۲۸۵] ابن عساکر، ابوالقاسم، تاریخ مدینه دمشق، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۴۵۱.

مورد اشتیاق بهشت،

[۲۸۶] ابن عساکر، ابوالقاسم، تاریخ مدینه دمشق، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۴۵۱.

اهل بهشت،

[۲۸۷] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۱۴.

و از سروران بهشت

[۲۸۸] ابن عساکر، ابوالقاسم، تاریخ مدینه دمشق، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۴۶۲.

می دانست و از رستگاری اش خبر می‌داد.

[۲۸۹] ابن حنبل، احمد، مسند احمد، بیروت، دار صادر، ج۱، ص۲۵۷.

نیز اtag dark_taglight/span و را سرور مؤذنان

[۲۹۰] (م. ۷۴۸ق)، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۲۰۴.

و پرچم دار و رهبر آن‌ها در روز قیامت،

[۲۹۱] ابن عساکر، ابوالقاسم، تاریخ مدینه دمشق، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۴۶۰.

نخستین شفیع مؤمنان حبشه

[۲۹۲] ابن شهرآشوب (م. ۵۸۸ق)، مناقب آل ابی طالب، قم، علامه، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۱۶۴.

و از اولین کسانی دانست که پس از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) و شهیدان، جامه بهشتی می‌پوشند.

[۲۹۳] ابن عساکر، ابوالقاسم، تاریخ مدینه دمشق، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۴۶۰.

ایشان (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) ابی ذر

[۲۹۴] طوسی، ابوجعفر، رجال الطوسی، به کوشش قیومی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۵ق، ص۲۷.

[۲۹۵] ابن عساکر، ابوالقاسم، تاریخ مدینه دمشق، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۴۶۴.

[۲۹۶] امینی، عبدالحسین، الغدیر، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۶ش، ج۸، ص۳۷۱.

و ابی بکر

[۲۹۷] نعمان مغربی (م. ۳۶۳ق)، شرح الاخبار فی فضائل الائمه الاطهار (علیهم‌السلام)، به کوشش جلالی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۱۶۰.

[۲۹۸] ابن عساکر، ابوالقاسم، تاریخ مدینه دمشق، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۴۶۳.

را به سبب رنجاندن بلال سرزنش کرد و به همسر بلال هشدار داد تا او را نرنجاند.

[۲۹۹] ابن عساکر، ابوالقاسم، تاریخ مدینه دمشق، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۴۶۳.

۱۸ – ازدواج بلال

منابع، به اختلاف، ازدواج بلال را با زنی از طایفه بنی زهره،

[۳۰۰] ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، ج۳، ص۲۳۸.

[۳۰۱] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۱۴.

[۳۰۲] سیدمحسن، امین، اعیان الشیعه، به کوشش حسن الامین، بیروت، دار التعارف، ج۳، ص۶۰۲.

دختر ابی بکیر،

[۳۰۳] ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، ج۳، ص۲۳۷-۲۳۸.

[۳۰۴] سیدمحسن، امین، اعیان الشیعه، به کوشش حسن الامین، بیروت، دار التعارف، ج۳، ص۶۰۲.

جمانه دختر زحاف اشجعی،

[۳۰۵] ابن شهرآشوب (م. ۵۸۸ق)، مناقب آل ابی طالب، قم، علامه، ۱۳۷۹ق، ج۱، ص۱۳۸.

فاطمه دختر عتبه بن ربیعه،

[۳۰۶] صنعانی، عبدالرزاق، المصنف، به کوشش حبیب الرحمن، المجلس العلمی، ج۶، ص۱۵۴.

هاله خواهر عبدالرحمن بن عوف

[۳۰۷] الاصابه، ابن حجر عسقلانی، احمد، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۳۳۹.

و هند خولانیه اهل داریای دمشق گزارش داده‌اند.

[۳۰۸] ابن اثیر، علی‌، اسد الغابه، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۲۹۱.

پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) خود از دختر بنی ابی بکیر برای بلال خواستگاری کرد

[۳۰۹] ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، ج۳، ص۲۳۸.

[۳۱۰] سیدمحسن، امین، اعیان الشیعه، به کوشش حسن الامین، بیروت، دار التعارف، ج۳، ص۶۰۲.

و برای تامین هزینه‌های عروسی به وی یاری رساند.

[۳۱۱] ابی شیبه (م. ۲۳۵ق)، المصنف، به کوشش سعید محمد، دار الفکر، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۴۰۲.

ازدواج بلال با هند خولانیه در دوران اقامتش در شام و پس از رحلت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) انجام پذیرفت.

[۳۱۲] ابن اثیر، علی‌، اسد الغابه، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۲۹۱.

به نظر مشهور، نسلی از بلال باقی نماند.

[۳۱۳] ابن هشام، السیره النبویه، به کوشش محمد محیی الدین، مصر، مکتبه محمد علی صبیح، ۱۳۸۳ق، ج۱، ص۶۸۲.

[۳۱۴] ابن اثیر، علی‌، اسد الغابه، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۴۵.

برخی برایش از پسری به نام «عمر» یاد کرده‌اند که از راویان او بوده است.

[۳۱۵] سخاوی، شمس الدین، التحفه اللطیفه، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۲۲۱.

سمعانی از مردمی یاد می‌کند که پسوند بلالی را در نام‌های خود دارند و منتسب به بلال بن رباح، مؤذن رسول خدا، هستند و مشهورترین آن‌ها ابوصالح بن یوسف بن صالح بلالی، قاضی خوارزم، است.

[۳۱۶] سمعانی، عبدالکریم، الانساب، به کوشش عبدالرحمن، حیدرآباد، دائره المعارف العثمانیه، ۱۳۸۲ق، ج۲، ص۳۸۱.

منابع تاریخی نیز ذیل رویدادهای سال ۵۱۹ق. مرگ یکی از نوادگان بلال را در سمرقند گزارش می‌دهند. ابن جوزی

[۳۱۷] ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، به کوشش محمد عبدالقادر و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۲ق، ج۱۷، ص۲۳۰.

و ابن اثیر

[۳۱۸] ابن‌ اثیر، علی‌، الکامل‌، به‌ کوشش‌ عبدالله‌ قاضی‌، بیروت‌، ۴۱