توجه : این فایل به صورت فایل power point (پاور پوینت) ارائه میگردد

 پاورپوینت کامل ابی القاسم ‌بن روح ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint دارای ۱۲۰ اسلاید می باشد و دارای تنظیمات کامل در PowerPoint می باشد و آماده ارائه یا چاپ است

شما با استفاده ازاین پاورپوینت میتوانید یک ارائه بسیارعالی و با شکوهی داشته باشید و همه حاضرین با اشتیاق به مطالب شما گوش خواهند داد.

لطفا نگران مطالب داخل پاورپوینت نباشید، مطالب داخل اسلاید ها بسیار ساده و قابل درک برای شما می باشد، ما عالی بودن این فایل رو تضمین می کنیم.

توجه : در صورت  مشاهده  بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل می باشد و در فایل اصلی پاورپوینت کامل ابی القاسم ‌بن روح ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد

---

بخشی از متن پاورپوینت کامل ابی القاسم ‌بن روح ۱۲۰ اسلاید در PowerPoint :

حسین بن روح نوبختی

حسین بن روح نوبختی

مرقد حسین بن روح نوبختی

اطلاعات فردی

نام کامل

حسین بن روح نوبختی

لقب

نوبختی، روحی

کنیه

ابوالقاسم

تاریخ وفات

سال ۳۲۶ ه. ق

شهر وفات

بغداد

مدفن

محله نوبختیه، نزدیک قنطره الشوک، کنار نهر عیسی در سمت غربی شهر بغداد

اطلاعات دینی

فعالیت‌ها

سومین نائب خاص امام زمان (عجل‌اللّه‌فرجه‌الشریف)

آثار

التأدیب

ابوالقاسم حسین ‌بن روح نوبختی (متوفای ۳۲۶ه.ق)، سومین نایب خاص از نواب اربعه امام زمان (عجل‌اللّه‌فرجه‌الشریف) که حدود بیست و یک سال نیابت خاصه را بر عهده داشت. نیابت او توسط نایت دوم اعلام و سپس توقیعی از طرف امام عصر در تایید حسین بن روح صادر شد. اعظم دوره نیابت نوبختی با حکومت مقتدر عباسی مقارن بود که در ابتدا نوبختی از احترام و جایگاه ویژه‌ای برخوردار بود ولی به دلایلی چند سال به زندگی مخفیانه پرداخت و سپس به مدت پنج سال توسط حکومت دستگیر و زندانی شد. از وقایع مهم دوران نوبختی فتنه شلمغانی را می توان نام برد، او ابتدا وکیل و مورد اعتماد نوبختی بوده ولی دچار انحراف عقیده شده و توقیعی از طرف حضرت در لعن او صادر شد. درباره زندانی‌شدن نوبختی دلایلی ذکر کرده‌اند که برخی فنته شلمغانی را عامل زندانی‌شدن او می دانند، این عوامل در مقاله بررسی خواهد شد.
نوبختی در بغداد دفن شده و امروزه آرامگاه او در محله نوبختیه، در بازار عطاران شورجه بغداد قرار دارد.

فهرست مندرجات

۱ – معرفی اجمالی
۲ – نواب اربعه در کتب شیعه
۳ – قبل از دوره نیابت
۴ – نیابت غیر منتظره نوبختی
۵ – آغاز نیابت
۶ – فتنه شلمغانی
۷ – منکرین نیابت
۸ – خاندان نوبختی در دستگاه خلافت
۹ – شبهه‌ها درباره نیابت نوبختی
۱۰ – پاسخ شبهه
۱۱ – جایگاه نوبختی در دوران خلفای عباسی
۱۲ – دست‌گیری و زندانی‌شدن
۱۲.۱ – نوبختی قبل از نیابت
۱۲.۲ – استتار نوبختی بعد از نیابت
۱۲.۳ – تاریخ زندانی‌شدن
۱۲.۴ – اوضاع زمان نوبختی
۱۲.۵ – علل دستگیری
۱۲.۵.۱ – علت اول
۱۲.۵.۲ – علت دوم
۱۲.۵.۳ – علت سوم
۱۲.۵.۳.۱ – نقش شلمغانی
۱۲.۵.۳.۲ – بررسی زمان دستگیری
۱۲.۵.۳.۳ – همکاری شلمغانی در دستگیری
۱۲.۵.۳.۴ – گرایش مقتدر به شلمغانی
۱۲.۵.۳.۵ – دلایل حمایت مقتدر از شلمغانی
۱۳ – تاریخ وفات
۱۴ – مرقد
۱۵ – فهرست منابع
۱۶ – پانویس
۱۷ – منبع

۱ – معرفی اجمالی

سال ولادت حسین ‌بن روح نوبختی معلوم نیست. آشنایی وی با گویشِ فارسی اهالی آبه (نزدیک ساوه) و مناسبات نزدیکش با مردم آنجا،

[۱] ر. ک. ابن‌بابویه، کمال‌الدین و تمام‌النعمه، ج۲، ص۵۰۳-۵۰۴.

[۲] طوسی، محمد بن حسن، الغیبه، ص۳۲۱.

احتمال قمی بودن وی را تقویت می‌کند،

[۳] اقبال آشتیانی، عباس، خاندان نوبختی، ص۲۱۴.

چنان‌که در جایی

[۴] ر. ک. طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفه الرجال، ص۵۵۷.

قمی خوانده شده اما در منابع، بیشتر به نوبختی مشهور است. انتساب وی به خاندان نوبختی، به احتمال بسیار، از سوی مادرش بوده است.

[۵] اقبال آشتیانی، عباس، خاندان نوبختی، ص۲۱۴.

او روحی نیز خوانده شده است.

[۶] طوسی، محمد بن حسن، الغیبه، ص۳۲۰.

۲ – نواب اربعه در کتب شیعه

نام حسین‌ بن روح و سه نایب دیگر و گزارش‌های مرتبط با نیابت آنان، در میان منابع موجود شیعی، نخستین‌بار در کمال‌ الدین و تمام ‌النعمه فی اثبات‌ الغیبه و کشف‌ الحیره ابن‌ بابویه (متوفی ۳۸۱) و بعدها، به گونه‌ای تفصیلی و تکمیلی، در کتاب‌ الغیبه شیخ طوسی (متوفی ۴۶۰) آمده است. گزارش‌های این دو کتاب، به‌ویژه دومی، عمدتاً مبتنی بر مطالب دو کتاب است که امروزه در دست نیستند:
اخبار ابی عمرو و ابی‌ جعفر العمریین نوشته ابونصر هبهاللّه‌ بن احمد بن محمد معروف به ابن‌ بَرنیه کاتب (زنده در سال ۴۰۰) و اخبار الوکلاء الاربعه نوشته احمد بن علی ‌بن عباس ‌بن نوح سیرافی (متوفی ح ۴۱۳) که بیشتر مطالب آن برگرفته از کتاب ابونصر است. ابونصر نیز، از طرف مادر، نوبختی بوده است

[۷] ر. ک. طوسی، محمد بن حسن، الغیبه، ص۲۲۶.

و از مهم‌ترین راویان اخبار حسین‌ بن روح به شمار می‌آید.

[۸] آشتیانی، عباس اقبال، خاندان نوبختی، ص۲۲۱.

[۹] د. اسلام، چاپ دوم، ذیل “Safir.1”.

(برای نمونه استنادات به اقوال او رجوع شود به کتاب الغیبه

[۱۰] طوسی، محمد بن حسن، الغیبه، ص۳۸۵.

[۱۱] طوسی، محمد بن حسن، الغیبه، ص۳۸۶.

[۱۲] طوسی، محمد بن حسن، الغیبه، ص۳۸۴.

)

۳ – قبل از دوره نیابت

درباره زندگی حسین‌ بن روح پیش از دوره نیابت اطلاعاتی در منابع آمده است. گفته‌اند وی باب و دستیار نزدیک امام عسکری (علیه‌السلام) بود

[۱۳] ر. ک. ابن‌شهرآشوب، المناقب، ج۳، ص۵۲۵.

[۱۴] اقبال آشتیانی، عباس، خاندان نوبختی، ص۲۱۴.

اما با توجه به سال رحلت امام عسکری (علیه‌السلام) (۲۶۰) و سال وفات حسین‌ بن روح (۳۲۶)، پذیرش این خبر دشوار است.

[۱۵] ر. ک. د. ایرانیکا، ذیل «حسین‌ بن روح».

او دو یا سه سال پیش از وفات نایب دوم و آغاز نیابتش، عامل مالی او بوده و مسئولیت حفاظت اموال و ارتباط میان او و دیگر عاملان امام دوازدهم را بر عهده داشته است.

[۱۶] ابن‌بابویه، کمال‌الدین و تمام‌النعمه، ج۲، ص۵۰۱-۵۰۲.

[۱۷] طوسی، محمد بن حسن، الغیبه، ص۳۷۰.

۴ – نیابت غیر منتظره نوبختی

براساس گزارش‌هایی در کتاب الغیبه طوسی، بیشتر امامیه انتظار داشتند کسان دیگری چون جعفر بن احمد بن مُتَیل قمی یا پدرش ــ که از اصحاب خاص نایب دوم بودند ــ یا عالم و متکلم مشهور، ابوسهل اسماعیل‌ بن علی نوبختی (متوفی ۳۱۱)، برای مقام نیابت انتخاب شوند.

[۱۸] طوسی، محمد بن حسن، ‌الغیبه، ص۳۹۱.

اما باید گفت حسین ‌بن روح، چنان‌که در گزارشی از امّ کلثوم دختر نایب دوم نقل شده است، سال‌ها وکالت ابوجعفر را بر عهده داشته و از خواص و نزدیکان او بوده تا آنجا که ابوجعفر مسائل خصوصی زندگی‌اش را به او می‌گفته و علاوه بر وجوهات معمول، مقرری ویژه‌ای به او می‌داده است. این توجهات فراوان نایب دوم به حسین ‌بن روح موجب جلالت قدر و منزلت رفیع او نزد شیعیان شد و این امر تا آن زمان که نیابت حسین ‌بن روح اعلام شد ادامه داشت.

[۱۹] طوسی، محمد بن حسن، ‌الغیبه، ص۳۷۲.

بر اساس منابع، ابوجعفر عَمْری در حال احتضار، گروهی از بزرگان شیعه از جمله ابوسهل نوبختی، ابوعلی محمد بن همام اسکافی و ابوعبدالله بن محمد کاتب را نزد خود گرد آورد و در حضور ایشان به‌طور رسمی حسین ‌بن روح را به عنوان نایب بعد از خود اعلام کرد. عمری در این جلسه تصریح کرد که مأمور به انجام این کار بوده و به این ترتیب به تکلیف خود عمل کرده است.

[۲۰] ابن‌بابویه، کمال‌الدین و تمام‌النعمه، ج۲، ص۵۰۳.

[۲۱] طوسی، محمد بن حسن، ‌الغیبه، ج۱، ص۳۷۰.

۵ – آغاز نیابت

حسین‌ بن روح بعد از وفات نایب دوم در ۳۰۴ یا ۳۰۵، طی تشریفات رسمی در دارالنیابه بغداد مقام نیابت امام غایب را بر عهده گرفت. زکاء، خادم نایب دوم، بنا به وصیت او عصا و کلید صندوقچه‌اش را به حسین ‌بن روح تحویل داد.

[۲۲] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۲۴، ص۱۵۱.

نخستین توقیع از جانب امام عصر به‌دست او در شوال ۳۰۵ عرضه شد.

[۲۳] طوسی، محمد بن حسن، ‌الغیبه، ص۲۲۷-۲۲۸.

۶ – فتنه شلمغانی

یکی از وقایع مهم در دوره نیابت حسین ‌بن روح فتنه‌ای بود که ابوجعفر محمد بن علی شلمغانی معروف به ابن‌ عَزاقِر بر پا کرد. وی از عالمان شیعه در بغداد و از نزدیکان حسین ‌بن روح بود و حسین‌ بن روح در اصلاح کتاب فقهی وی، التکلیف، با او مشارکت کرد.

[۲۴] طوسی، محمد بن حسن، ‌الغیبه، ص۴۰۹.

[۲۵] طوسی، محمد بن حسن، ‌الغیبه، ص۴۰۳.

[۲۶] طوسی، محمد بن حسن، ‌الغیبه، ص۲۵۱-۲۵۲.

مهم‌تر از همه اینکه حسین‌ بن روح در پنج سالی که در میان مردم نبود، شلمغانی را به نیابت خود منصوب کرد، اما وی، با سوء استفاده از موقعیت خود، ابتدا خود را به جای او باب معرفی کرد و بعدها حتی ادعای نبوت و الوهیت کرد. با آشکار شدن انحراف وی، حسین ‌بن روح که در حبس بود، شیعیان را از ارتباط با او منع کرد و در ۳۱۲ توقیع امام غایب در لعن او صادر شد،

[۲۷] طوسی، محمد بن حسن، ‌الغیبه، ص۴۰۳.

[۲۸] طوسی، محمد بن حسن، ‌الغیبه، ص۴۰۵.

[۲۹] ر. ک. طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، ج۲، ص۲۹۰.

این توقیع در ۳۱۷ علنی شد. شلمغانی نیز سرانجام در ۳۲۲ یا ۳۲۳، به حکم خلیفه به دار آویخته شد.

[۳۰] طوسی، محمد بن حسن، ‌الغیبه، ص۴۱۲.

(برای تفصیل بیشتر رجوع شود به کتاب خاندان نوبختی.

[۳۱] اقبال آشتیانی، عباس، خاندان نوبختی، ص۲۲۲-۲۲۴.

[۳۲] اقبال آشتیانی، عباس، خاندان نوبختی، ص۲۳۵-۲۳۷.

)

۷ – منکرین نیابت

یکی از کسانی که در ابتدا منکر نیابت حسین‌ بن روح شدند محمد بن فضل موصلی بود که حسن ‌بن علی وَجناء نصیبی او را نزد حسین ‌بن روح آورد و او با دیدن کرامتی از حسین ‌بن روح به نیابتش یقین پیدا کرد.

[۳۳] طوسی، محمد بن حسن، ‌الغیبه، ص۳۱۵.

(برای تفصیل ماجرا رجوع شود به

[۳۴] جباری، محمدرضا، سازمان وکالت و نقش آن در عصر ائمه (علیهم‌السلام)، ص۴۷۳.

)

۸ – خاندان نوبختی در دستگاه خلافت

در دوران نیابت حسین ‌بن روح، بسیاری از اعضای خاندان نوبختی در دستگاه خلافت عباسی مناصب اداری و دیوانی داشتند و بر اوضاع و احوال جامعه امامیه بغداد بسیار اثرگذار بودند. برخی از افراد مشهور این خاندان، که با حسین ‌بن روح معاصر و مرتبط بودند، عبارت‌اند از:
۱) ابوسهل نوبختی، که نفوذی فوق‌العاده در دستگاه خلافت داشت و در بخشی از دوره نیابت حسین ‌بن روح ریاست شیعه را عهده‌دار بود.

[۳۵] طوسی، محمد بن حسن، ‌الغیبه، ص۲۲۶-۲۲۷.

[۳۶] ر. ک. اقبال آشتیانی، عباس، خاندان نوبختی، ص۹۷.

[۳۷] اقبال آشتیانی، عباس، خاندان نوبختی، ص۱۰۱.

[۳۸] اقبال آشتیانی، عباس، خاندان نوبختی، ص۱۰۶.

۲) احمد بن ابراهیم نوبختی، که پاسخ‌های حسین ‌بن روح به سؤالات شیعیان را می‌نوشت.

[۳۹] اقبال آشتیانی، عباس، خاندان نوبختی، ص۲۴۳.

[۴۰] طوسی، محمد بن حسن، ‌الغیبه، ص۳۷۳.

۳) موسی‌ بن حسن نوبختی، معروف به ابن‌ کبریاء. او از عالمان و منجمان بزرگ آن دوره بود و ابونصر هبهاللّه‌ بن محمد کاتب، راوی اخبار نایبان چهارگانه، برخی از اخبار مرتبط با حسین ‌بن روح را از او روایت کرده است.

[۴۱] طوسی، محمد بن حسن، ‌الغیبه، ص۳۷۲.

[۴۲] طوسی، محمد بن حسن، ‌الغیبه، ص۳۸۵.

[۴۳] اقبال آشتیانی، عباس، خاندان نوبختی، ص۲۳۹.

۴) ابوعبداللّه حسین ‌بن علی نوبختی. وی از مشاوران و نزدیکان ابن‌ رائق (متوفی ۳۳۰) بود و در دوره او، مدت کوتاهی به وزارت رسید.

[۴۴] صولی، محمد بن یحیی، اخبار الراضی باللّه و المتقی‌للّه، ص۸۷.

[۴۵] ابن مسکویه، احمد بن محمد، تجارب الامم، ج۵، ص۴۵۱-۴۵۲.

[۴۶] اقبال آشتیانی، عباس، خاندان نوبختی، ص۲۲۰.

گزارشی از مناسبات نزدیک حسین ‌بن روح با وی نقل شده است.

۹ – شبهه‌ها درباره نیابت نوبختی

در برخی پژوهش‌های جدید ــ که به نظر می‌رسد پیش‌فرض آنها برساخته بودن نهاد نیابت است ــ مناسبات نزدیک حسین ‌بن روح با نوبختیان، فرضیاتی را درباره دخالت عوامل خارجی در به‌ نیابت‌رسیدن او در پی داشته است.

[۴۷] د. ایرانیکا، ذیل «حسین‌ بن روح».

اما شواهد متعددی در رد این فرضیات در دست است که نشان می‌دهد ویژگی‌ها و شایستگی‌های حسین‌ بن روح، زمینه انتصاب وی به این مقام بوده است، نه عوامل خارجی؛ گذشته از اینکه طبق منابع، این انتصاب در اختیار نایبان امام عصر یا افراد دیگر نبوده است.

۱۰ – پاسخ شبهه

پاسخ ابوسهل نوبختی به عده‌ای از شیعیان، که پرسیدند چرا به جای وی حسین‌ بن روح به این مقام رسید، مؤید این مطلب است. مضمون پاسخ وی به این سؤال آن است که من برای مناظره با خصم دائم در میان آنان رفت و آمد دارم و اگر آنچه حسین‌ بن روح می‌داند می‌دانستم، ممکن بود برای اثبات وجود امام، محل اختفای او را آشکار سازم، اما او اگر قطعه قطعه هم بشود چنین کاری نخواهد کرد.

[۴۸] طوسی، محمد بن حسن، ‌الغیبه، ص۲۴۰.

[۴۹] جاسم حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ص۱۲۱-۱۲۲.

همچنین حسین‌ بن روح در زمان خود از عاقل‌ترین مردمان نزد موافق و مخالف دانسته شده و اخباری ناظر به تقیه و مصلحت‌اندیشی او در برخورد با مخالفان نقل شده است.

[۵۰] طوسی، محمد بن حسن، ‌الغیبه، ص۳۸۴.

به گزارش برخی منابع بعدی،

[۵۱] ر. ک. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۴، ص۱۵۲.

[۵۲] ابن‌حجر عسقلانی، لسان‌ المیزان، ج۲، ص۲۸۳.

وی از لحاظ علمی، به ‌ویژه در فقه، در میان شیعیان بغداد جایگاهی رفیع داشته است. او علاوه بر اعمال‌نظر در کتاب التکلیف شلمغانی، خود کتابی با نام التأدیب نوشت و آن را برای اظهارنظر نزد فقیهان قم فرستاد و آنان فقط با یک مسئله مخالفت کردند.

[۵۳] طوسی، محمد بن حسن، ‌الغیبه، ص۳۹۰.

به‌علاوه، او روایاتی از امامان پیشین، به‌ویژه امام یازدهم (علیه‌السلام)، از راویانی چون محمد بن زیاد نقل کرده است.

[۵۴] ابن‌مشهدی، المزار الکبیر، ص۱۹۹.

[۵۵] ابن‌مشهدی، المزار الکبیر، ص۴۱.

[۵۶] ابن‌شهرآشوب، المناقب، ج۳، ص۵۲۷.

[۵۷] زریاب خویی، عباس، بزم آورد، شصت مقاله درباره تاریخ و فرهنگ و فلسفه، ج۵، ص۲۳۶.

۱۱ – جایگاه نوبختی در دوران خلفای عباسی

مناسبات حسین‌ بن روح با حکومت بغداد و جایگاه اجتماعی وی، به سبب ناپایداری سیاسی ناشی از تغییرات دائم وزیران، با فراز و فرودهایی همراه بود. بخش اعظمی از دوره حدوداً ۲۱ ساله نیابت وی با خلافت مقتدر (۲۹۵ـ۳۲۰) مقارن بود. حسین‌ بن روح از ابتدای نیابت خود تا آغاز دوره وزارت حامد بن عباس (ح سالهای ۳۰۶ تا ۳۱۱)، با احترام فراوان در بغداد می‌زیست، اما با کنار رفتن آل‌ فرات از قدرت به دست حامد بن عباس، جایگاه حسین ‌بن روح نیز متزلزل شد، چنان‌که وی پنج سال (۳۱۲ـ۳۱۷)، به دلیلی نامعلوم، در میان مردم ظاهر نشد. در منابع، علت‌های گوناگونی برای این امر نقل شده است. به احتمال بسیار، وی به سبب اتهام مالی در زندان خلیفه مقتدر بوده است.

[۵۸] قرطبی، عریب ‌بن سعد، صله تاریخ‌ الطبری، ص۹۸.

همچنین گفته شده است که دستگاه خلافت، وی را به اتهام ارتباط با قرمطیان زندانی کرده بود.

[۵۹] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۴، ص۱۵۲.

به هر حال، حسین ‌بن روح پس از این دوره پنج ساله، همان عزت و احترام پیشین، چه بسا بیش از آن، را به دست آورد. وی در این دوره تا پایان عمرش، به سبب اینکه برخی از نوبختیان در دستگاه خلافت صاحب منصب و دارای نفوذ بودند، از لحاظ اجتماعی و اقتصادی جایگاه مناسبی به دست آورد.
به نوشته محمد بن یحیی صولی، مورخ معاصر او، در سال ۳۲۵، ابن‌ مقله، که فردی متنفذ و مدتی وزیر بود، از حسین ‌بن روح کمک خواست تا برای رفع مشکلش میان وی و وزیر وقت (ابوعبداللّه حسین ‌بن علی نوبختی) وساطت کند.

[۶۰] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ص۸۷.

همچنین بر اساس آنچه وی

[۶۱] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ص۱۰۴.

نقل کرده است، حسین ‌بن روح در سال‌های پایانی عمرش، به سبب اموالی که امامیه به او می‌پرداختند، ثروت فراوانی در اختیار داشت، تا جایی که توجه خلیفه، راضی‌ باللّه، به آن جلب شده بود. (برای تفصیل در این‌باره رجوع کنید به کتاب خاندان نوبختی.

[۶۲] اقبال آشتیانی، عباس، خاندان نوبختی، ص۲۱۷-۲۲۰.

)

۱۲ – دست‌گیری و زندانی‌شدن

به اعتقاد امامیه، حسین ‌بن روح نوبختی در دوران غیبت صغرای امام دوازدهم (علیه‌السلام) حدود بیست و یک سال (۳۲۶-۳۰۵ق/ ۹۳۷-۹۱۷م) به نمایندگی از طرف آن حضرت جامعه‌ پر آشوب و بحرانی شیعه را رهبری کرد. پنج سال از این تاریخ، یعنی سال‌های ۳۱۷-۳۱۲ قمری/ ۹۲۹-۹۲۴ میلادی را در زندان مقتدر، خلیفه‌ عباسی، گذراند. در این نوشته علل دست‌گیری او را با توجه به اوضاع آن زمان و ویژگی‌های اخلاقی وی بررسی می‌کنیم تا از این رهگذر موضع‌گیری اجتماعی و سیاسی او نیز روشن گردد.

۱۲.۱ – نوبختی قبل از نیابت

در ده سال نخست حکومت مقتدر، حسین ‌بن روح هنوز به عنوان نایب خاص امام مشخص نشده بود. ایشان در این زمان مورد احترام دربار خلافت بود. یکی از عوامل این احترام موضع‌گیری محتاطانه‌ حسین ‌بن روح بود که سعی داشت خود را از شورش‌های آن دوران، چون قیام قرامطه، دور نگه دارد. دیگر این‌که وی به خاندان نوبخت منسوب بود که از روزگار منصور (خلافت، ۱۵۸-۱۳۶ق/ ۷۷۴-۷۵۳م) در دستگاه عباسیان نفوذ داشتند و این اعتبار تا عصر خلافتِ مقتدر ادامه داشت.
وزیر مقتدر در این زمان، ابوالحسن علی‌ بن محمد، از خاندان فرات بود که در تاریخ به تشیّع مشهورند.

[۶۳] طوسی، محمد بن حسن، الغیبه، ص۳۷۲.

از سخنان ابن مسکویه چنین بر می‌آید که ابن فرات در دوره‌ نخست وزارت، سیاست جذب و جلب افراد را به خویش دنبال می‌کرد؛

[۶۴] ابن مسکویه، احمد بن محمد، تجارب الامم، ج۱، ص۱۴.

[۶۵] ابن طقطقی، محمد بن علی، تاریخ فخری، ص۳۶۴.

بعید نیست که او، وسیله‌ ارتباط نزدیک حسین ‌بن روح با دربار خلافت شده باشد. هم‌چنین دختر محمد بن عثمان عمری، نایب دوم، نقل کرده است: در این زمان اموالی از آل‌ فرات به حسین ‌بن روح می‌رسید.

[۶۶] طوسی، محمد بن حسن، الغیبه، ص۳۷۲.

(جاسم حسین در کتاب تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم،

[۶۷] جاسم حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ص۱۹۸.

از قول جهشیاری نقل می‌کند که حسین ‌بن روح زمانی مسئول املاک خالصه‌ خلیفه بود، ولی با مراجعه به کتاب الوزرا و الکتاب جهشیاری چنین خبری دیده نشد. در واقع کتاب جهشیاری به وزرا تا زمان مامون پرداخته است. نیاز به ذکر است که کتابِ مورد استفاده‌ ما چاپ بغداد بود، ولی جاسم حسین از چاپ قاهره مطلب خود را نقل کرده است. در ضمن از این کتاب ترجمه‌ای هم از ابوالفضل طباطبایی در دست است، اما در آن هم‌چنین خبری نبود.)

۱۲.۲ – استتار نوبختی بعد از نیابت

حسین ‌بن روح چندی پس از انتصاب به نیابت خاص امام، مجبور شد مخفی شود. منابع امامیه از «استتار» او قبل از دست‌گیری سخن می‌گویند. زمان آن دقیقا مشخص نیست، احتمالاً باید بین سال‌های ۳۰۶ قمری/ ۹۱۸ میلادی تا ۳۱۱ قمری/ ۹۲۳ میلادی، در دوران وزارت حامد بن عباس باشد. طول دوران اختفای وی و علت آن بر ما روشن نیست. بنا به نوشته‌ شیخ طوسی، در این دوران شلمغانی سفیر و رابط او با مردم بود.

[۶۸] طوسی، محمد بن حسن، الغیبه، ص۳۰۳.

[۶۹] طوسی، محمد بن حسن، الغیبه، ص۳۲۴.

ولی شلمغانی مدتی بعد به افکار حلولی و غلو گرایش یافت، و در نتیجه، حسین ‌بن روح او را از مقامش بر کنار کرد.

۱۲.۳ – تاریخ زندانی‌شدن

بنا به نقل منابع شیعه، حسین ‌بن روح از ذی‌ الحجه‌ سال ۳۱۲ قمری/ ۹۲۴ میلادی در زندان مقتدر به سر می‌برد.

[۷۰] طوسی، محمد بن حسن، الغیبه، ص۳۰۷.

ذهبی مورخ مشهور قرن ۸ قمری/ ۱۴ میلادی نیز این مطلب را تایید می‌کند، زیرا او مدت زندانی بودن حسین ‌بن روح را پنج سال ذکر کرده و سال آزادی او را ۳۱۷ قمری/ ۹۲۹ میلادی می‌داند.

[۷۱] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۴، ص۱۵۲.

۱۲.۴ – اوضاع زمان نوبختی

حسین ‌بن روح در زمان حکومت مقتدر دست‌گیر گردید؛ مقتدر در سیزده سالگی با کنکاش وزیر عباس ‌بن حسن با رؤسای دیوان‌ها و پیشنهاد ابوالحسن‌ بن فرات به خلافت رسید (ذی القعده ۲۹۵ق/ اوت ۹۰۷م) از آن‌جا که سن او کم بود و از «مال و دارایی کسی با خبر نبود» و نمی‌توانست مسائل را به تدبیر خودش حل کند،

[۷۲] ابن مسکویه، احمد بن محمد، تجارب الامم، ج۱، ص۳.

دو بار بر ضد او شوریدند و سرانجام در طی شورش سوم به کوشش مونس مظفر، فرمانده سپاه، کشته شد (۳۲۰ق/ ۹۳۱م).
در طول بیست و پنج سال خلافت مقتدر، دوازده وزیر انتخاب شدند که بعضی دو یا سه بار به وزارت رسیدند. در این سال‌ها، مصادره‌ اموال به قدری رایج بود که ابوالحسن ‌بن فرات، که سه بار وزارت مقتدر را به عهده داشت، دیوان مخصوصی برای درآمدهای مصادره‌ای ایجاد کرد و پذیرفت که از این اموال، روزانه، مبلغی به خلیفه و مادر و فرزندانش بپردازد.

[۷۳] ابن مسکویه، احمد بن محمد، تجارب الامم، ص۴۲.

در این زمان، مقام وزارت به کسی داده می‌شد که قبول می‌کرد نیاز مالی حکومت را برآورد. معروف است خاقانی، وزیر دیگر مقتدر، در مدت بیست روز، هفت حاکم برای شهری تعیین کرد. اینان در بین راه به هم رسیدند، در حالی که معلوم نبود کدام‌یک بتواند این مقام را برای خود حفظ کند.

[۷۴] ابن مسکویه، احمد بن محمد، تجارب الامم، ص۴۲.

در چنین اوضاعی، فشار اقتصادی، موجب شورش مردم و سپاهیان شد، به‌طوری که در سال ۳۰۷ قمری/ ۹۱۹ میلادی، مقتدر مجبور شد دستور دهد تا انبارهای متعلق به وزیر، حامد بن عباس و مادرش و امرا و فرزندان خلیفه را گشوده، گندم و جو را با بهای ارزان بفروشند.

[۷۵] ابن مسکویه، احمد بن محمد، تجارب الامم، ص۷۲- ۷۳.

ویژگی دیگر این دوران خیزش بسیار مشهور و فراگیر قرامطه است. در مورد اصل و منشا این فرقه سخنان متضاد بسیاری گفته شده است که مجال پرداختن به آن نیست. در زمان مورد بحث، چند سالی از ظهور این فرقه می‌گذشت. آن‌چه مسلم است این که قرمطیان، در آغاز، دعوت به امامی از خاندان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) را شعار خود قرار داده بودند

[۷۶] ابن جوزی، عبدالرحمن ‌بن علی، تلبیس ابلیس، ص۸۳.

[۷۷] ابن عدیم، ثابت بن سنان، تاریخ اخبار القرامطه، ص۷.

[۷۸] زریاب خویی، عباس، بزم آورد، شصت مقاله درباره تاریخ و فرهنگ و فلسفه، ص۴۷۷.

که بعدا محمد بن اسماعیل نواده‌ امام جعفر صادق (علیه‌السلام) معرفی گردید. زمانی که مقتدر به خلافت رسید، ابوسعید حسن‌ بن بهرام جنابی، یکی از رهبران قرامطه، در بحرین قیام کرده بود (۲۸۶ق/ ۸۹۹م). وی به کمک قبایل عبدالقیس و ربیعه شهر الاحسا را تسخیر کرد و حکومت قرامطه را تشکیل داد. ابوسعید در نامه‌ای به معتضد عباسی، علت قیام خود را «بیداد» و ظلم خلیفه دانست.

[۷۹] حمیدی، جعفر، نهضت ابوسعید گناوه‌ای، ص۱۱۱.

بعد از مرگ او در سال ۳۰۰ قمری/۹۱۲ میلادی، ابوطاهر، رهبر قرامطه‌ بحرین شد. وی به مقتدر نامه نوشت و در آن، سپاه خود را حزب خدا معرفی کرد.

[۸۰] ابن مالک، محمد بن مالک‌، کشف اسرار الباطنیه و اخبار القرامطه، ص۳۴-۳۵.

قرامطه‌ بحرین دردسرهای فراوانی برای عباسیان ایجاد کردند؛ حج را چند بار متروک کرده، حجرالاسود را ربودند.
اتهامات نسبت داده شده به حسین ‌بن روح، برخاسته از این شرایط بود.

۱۲.۵ – علل دستگیری

چند علت برای دستگیری و زندانی‌شدن حسین بن روح نوبختی ذکر کرده‌اند.

۱۲.۵.۱ – علت اول

عریب ‌بن سعد (متوفی ۳۷۰ق/ ۹۸۰م) علت دست‌گیری حسین ‌بن روح را نپرداختن اموالی می‌داند که دیوان از وی خواسته بود.

[۸۱] قرطبی، عریب ‌بن سعد، صله تاریخ‌ الطبری، ص۹۸.

مساله‌ مطالبه‌ اموال از حسین ‌بن روح را – که عریب ‌بن سعد مطرح کرده است – با توجه به آن‌چه ذکر شد، می‌توان پذیرفت؛ زیرا امامیه وجوهات شرعی خود را به او می‌پرداختند و اموالی از دور و نزدیک به او می‌رسید که شامل شمش طلا و نقره، اموال وقفی و غیره بود. بعدها از زبان راضی نیز، به ثروت زیاد گرد آمده نزد حسین ‌بن روح پی می‌بریم. صولی می‌نویسد:
راضی همیشه به ما می‌گفت: بی‌ میل نبودم هزار نفر مثل حسین ‌بن روح وجود می‌داشت و امامیه اموال خود را به ایشان می‌بخشیدند تا خداوند به این وسیله آن طایفه را نیازمند می‌کرد. توانگر شدن امثال حسین ‌بن روح با گرفتن اموال امامیه، چندان مرا ناپسند نمی‌